مقدمه :

افراد يك نوع را، آنگاه كه با هم زندگى مشترك و سرنوشت ساز دارند «جامعه» مى نامند. عاملى كه آنان را به هم پيوند مى دهد، و يك نوع هميارى و همدلى را در ميان آنها پديد مى آورد، يكى دو تا نيست بلكه مختلف و گوناگون است.

گاهى عامل جغرافيايى و وحدت محيط زيست، دو ملت را با داشتن اختلاف در فرهنگ و آداب و رسوم به هم پيوند مى دهد. احياناً وحدت در زبان، آن دو را به صورت ملت واحد در مى آورد، هر چند از نظر زمين و محيط زيست فرسنگها با هم فاصله داشته باشند، و گاهى عامل سومى به نام عنصر خون و يگانگى در ريشه و تبار، وحدت بخش دو گروه مى گردد.

از آنجا كه دو عامل نخست از عوامل بيرونى است و در جان و روان انسان ريشه ندوانيده طبعاً اثر آن كمرنگ خواهد بود و جان و دل آنان را يكى نخواهد ساخت، عامل سوم هر چند عامل درونى است ولى آنگاه كه دو نوع طرز تفكر بر دو همخون حكومت كند، پيوند خويشاوندى از نظر تأثير كمرنگ گرديده و نمى تواند و آن دو را با هم متحد سازد زيرا انسان ايده و عقيده خود را كه زائيده خرد و انديشه او است بسان فرزند، دوست دارد و به هيچ قيمت حاضر به جدايى از آن نيست و براى حفظ آن از عوامل وحدت ساز صرف نظر مى كند.

از اين جهت اسلام از عوامل جامعه ساز، عامل چهارمى را معتبر دانسته و انسانهاى مختلف در رنگ ، پوست ، محيط زيست ، زبان، ريشه و تبار را امت واحد دانسته آنگاه كه از نظر ايده و فكر متحد باشند، چنانكه فرمود:] اِنَّما المُؤمِنوُنَ اِخوَةٌ; بدرستيكه مؤمنين همه برادر يكديگرند [ ^[1]. و پيوند برادرى، نزديك ترين پيوند ميان دو انسان است. اما طرفينِ آن، در دو رتبه مختلف قرار دارند از اين جهت قرآن براى رساندن وحدت جامعه لفظ اخوة را به كار مى برد.

احترام به اصل چهارم نه به آن معنى است كه ديگر عوامل ناديده گرفته شود و اگر روزى اثر مثبتى بر آن مترتب شد با آن مخالفت شود. روى اين اصل در اسلام اصلى به نام صله رحم مطرح است كه حاكى از يك نوع احترام به عامل سوم مى باشد و اسلام براى آن چهار چوب خاصى معين كرده و در عين دعوت به آن، آن را محور نمى داند.

كتابى كه هم اكنون در پيش روى شما قرار گرفته، نوشته ارزشمندى است پيرامون اين اصل اسلامى كه در آيات و روايات بر آن زياد تكيه شده، به گونه اى كه قطع رحم از گناهان بزرگ شمرده شده است.

اين كتاب كه خامه شيواى دانشمند محترم حجة الاسلام جناب آقاى شيخ مرتضى صابر خراسانى دامت افاضاته تأليف يافته، اميد است در جهان امروز كه گرفتارى زندگى ماشينى مى رود تا اين اصل را به دست فراموشى بسپارد، مايه تَنبُّه و بيدارى گردد و مَودّت و مهر، تفقد و جويايى از ارحام سرمشق همگان قرار گيرد. توفيقات مؤلف را از خداوند بزرگ خواهانيم.

قم، مؤسسه امام صادق عليه السلام

30 تيرماه 76                

جعفر سبحانى