به هر حال، بركات سجده طولانى براى اهل عمل روشن است، ولى بشرط استمرار و مداومت.
از على(عليه السلام) درباره معناى سجده اول پرسيدند، فرمود: تأويل آن اين است كه: خدايا مرا از زمين و خاك آفريدى. تأويل سر برداشتن از سجده آن است كه: و مرا از خاك برآوردى. سجده دوّم يعنى دوباره ما را به خاك بر مى گردانى و برداشتن سر از آن، يعنى بار ديگر ما را از خاك بر خواهى آورد.
سجود، از آن جهت كه صورتى از «مقام فنا»ست، نهايت فروتنى و شكستگى را مى رساند. به اين خاطر مناسب است كه عزيزترين اعضا (چهره و پيشانى) بر پست ترين اشيا (خاك) نهاده شود و در سجود، ياد خدا با صفتِ اعلى و برتر شود. وقتى بنده چنين كرد و قلبش نرم شد و عقلش پاك گشت، عنايت الهى شامل او مى شود; چرا كه عنايت ربّانى به جايگاههاى خضوع و فروتنى و نيازمندى و شكسته حالى زودتر مى رسد. چه كوچكى و تواضعى بيشتر از مقامِ فنا و بندگى و نيازخواهى؟
افتادگى آموز اگر طالب فيضى *** هرگز نخورد آب، زمينى كه بلند است
نمازگزار، سپس براى ركعت دوم بر مى خيزد. در آن قنوت بعد از سوره اضافه مى شود. قنوت را بهتر است كه خيلى طول دهد و در آن دعاهايى بخواند كه در خشوع و رقت قلب مؤثّر تر است و شرايط دعا را مراعات كند. دعا از وسيعترين درهاى رحمت الهى است و در مقابل راههاى خير، خودش راهى مستقل محسوب مى شود.
تشهّد و سلام
پس از اين اعمال دقيق و اسرار عميق، وقتى براى تشهد نشستى، باز هم با يك دنيا شرم و نگرانى و بيمناكى بنشين، بيم از اينكه اعمالت درست و شايسته انجام نگرفته است و تهيدستى، مگر آنكه خداوند، با رحمت خويش جبران كند و عمل ناقص تو را بپذيرد. باز هم به سرچشمه كار و اساس دين بازگرد، به توحيد، اين دژ استوارى كه هر كه در آن در آيد، ايمن شود. به يكتايى خدا شهادت بده، پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) را در نظر خود مجسّم كن و گواهى بده كه او بنده و فرستاه خداست و با درودى كه بر او مى فرستى با آن حضرت تجديد پيمان كن.
