اينكه به جاى «مى پرستم»، گفته شده «مى پرستيم» از روى ادب است، يعنى نمازگزار خود را شايسته مقام بندگى نمى شمارد و عبادت خود را به عبادت بندگان صالح ضميمه مى كند تا پرستش مخلصان را در ادعاى اخلاص، بر عبادت خود غلبه داده باشد و اگر ادعا مى كند كه تنها تو را مى پرستيم، با توجّه به عبادتِ مخلصان، دروغ نگفته باشد. از حالتِ غيبت نيز به حالت خطاب، «التفات» شده است، يعنى تا اينجا با اوصافِ غايب خدا را مى ستود، اينجا به خداوند خطاب مى كند. اين نشانه ترقّى از دورى به نزديكى و از غيبت به حضور است. گويى خدا را با چشم دل مى بيند و خود را در محضر او احساس مى كند و با حضور دل مى گويد: تنها تو را مى پرستيم و از تو يارى مى جوييم. در حديث قدسى است كه: «من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند.»[41]
بندگى كامل آن است كه بنده، خود و همه جهانيان را از همه جهات، به خدايى كه از هر جهت بى نياز است، نيازمند ببيند و باور كند كه به ديگران هم او بى نيازى مى بخشد. مردم در داشتن اين معرفت، مراتب متفاوتى دارند. آنكه در عبوديّت، كاملترين است، عارف ترين خلايق است كه به خداوند از همه نزديكتر است، يعنى سرور پيامبران و خاتم انبيا و جانشينان دوازده گانه او كه با حضرتش در معرفت، متحدند و در مراتب توحيد كاملند. پس از آنان، كسانى كه مرتبه عرفانشان در رتبه بعد است. تا به پايين ترين مراتب معرفت برسد كه مسلمانان موحّد دارند.
«ايّاك نستعين»، تنها از تو يارى مى جوييم براى طاعت و عبادت تو و براى دفع شرّ دشمنانت و ردّ نيرنگهايشان و انجام دستورهايت. منحصر ساختن استعانت و يارى طلبى نيز، از شاخه هاى توحيد ربوبى است. هر كس معتقد باشد كه پروردگارى جز خدا نيست، همه سود و زيان را هم از او مى بيند و جز به خير او اميد نمى بندد و از ديگرى يارى نمى طلبد و به ديگرى استغاثه و پناه نمى برد. اين مرتبه توحيد هم دشوار است، هم از نظر علمى، هم از نظر حالتِ روحى و عمل خارجى. هر كس به چنين مرتبه اى نائل شد، بهره اى از عوالم بندگى و مراتب معرفت و درجات قرب دارد.
استعانت جويى كامل فقط از خدا، بستگى به فراهم بودن چندين معرفت و شناخت دارد، چه نسبت به خود بنده، چه نسبت به آفريدگار. مثل اينكه بداند خودش نيازمند است و نمى تواند خواستهايش را جامه عمل بپوشاند، بداند كه خدا بى نياز است و مى تواند يارى كند و از عنايت داشتن هم بخيل نيست، حالت بنده اش را هم مى داند.
