بنابراين، كمال هاى استعدادى را نبايد با كمال انسانى (كه وصول به آرمان ذاتى انسان است) يكى بگيريم; البته كمال استعدادى شايستگى دارد كه رنگ انسانى بگيرد و به اصلاح در آيد. يكى از استعدادهاى موجود در نفس، حبّ دنياست. چنانچه رشد و كمال اين محبّت به نحوى باشد كه آدمى تنها نعمت هاى دنيوى را طلب كند و تمام تلاش او رسيدن به همه آنها باشد; ثروت دنيا، رياست دنيا، اعتبارات و... براى او جمع شود، به كمال حبّ دنيوى دست يازيده است; ليكن، اقتضاى ذاتى چنين حبّى، حبّ انسانى نيست; زيرا اين حبّ، قابليت دارد كه منشأ هر گناه، خيانت و خطايى باشد. آرى، زمانى كه حبّ دنيا به اصلاح درآيد، رنگ انسانى گرفته و در خدمت رشد و عزّت انسانى قرار مى گيرد.^[227]

* عبادت در تمام ابعاد نفس

هر بُعد از ابعاد نفس و هر استعداد و قوّه اى از آن، خواه ظاهر يا باطن باشد، به حكمى از احكام الهى مكلّف است و عبادت آن در اطاعت از آن احكام و خارج نشدن از حدود الهى مى باشد. اين عبادت به معنى عام است; به اين معنا كه مورد رضايت و خشنودى خداست، هر چند در آن قصد قربت نباشد. مثل اين كه فردى براى امرار معاش مى رود و به حكم دين، حلال آن را مى طلبد و قوانين و احكام حلال و حرام را مراعات مى كند، اين شخص، در حال عبادت است، هر چند قصد و نيّت نداشته باشد. زيرا نفس اطاعت خدا و جلب رضايت حقّ نوعى عبادت است.

«العبادة سبعون جزأً افضلها طلب الحلال.»

مراد از عبادت، در اين سخن كه: طلب حلال بخش افضل عبادات است، عبادت به معناى عام آن است. وگرنه، در عبادت به معناى خاص; مانند: نماز و روزه، قصد قربت لازم است و بدون آن، عبادت محقّق نمى شود. ليكن هر انديشه، علم، معرفت و عملى كه حاصل شود و رضاى خدا در آن باشد.