نياز ذاتى انسان، از نوع نيازهاى غريزى در بعد حيوانى و نيازهاى علمى نيست; زيرا اين گونه نيازها، با ابزار مادّى، وسايل طبيعى و تلاش فكرى، تجربى و عقلى قابل دسترسى است. گرسنه با تهيّه غذاى طبيعى سير مى شود و در شعاع دوست يابى، ابراز عواطف و محبّت مى كند و در پرتو تعقّل، تفّكر و فعّاليّت تجربى به معرفت فلسفى و علمى مى رسد. ليكن با اين همه، باز آنچه ذات انسانى در طلبش هست همچنان باقى است; زيرا خواسته راستين و اصلى انسان، به وصال معبود مطلق رسيدن، در جوار او آرام گرفتن، جاودانه ماندن به جمال و زيبايى حق نگريستن است. در يك كلمه، آرزوى ذاتى انسان، پيوند خوردن به علم، قدرت، محبّت، جمال و حيات مطلق است.

اى انسان! به ذات و نحوه آفرينش انسانى خود بنگر; تو طالب علم، قدرت، حيات، ابتهاج و سرور نامحدود و خواهان تجلّى كمال مطلّق هستى; پس، با دقت بنگر كه در دايره هستى دنيا و آنچه در آن هست به هيچ كدام از اين خواسته ها نمى رسى; زيرا دنيا ظرفى محدود و آنچه از آن به دست مى آورى اندك است. بنابراين، خويشتن خويش از آن آزاد ساز و به جانب هستى مطلق پر بكش. و تو اين آزادى را به دست نمى آورى، مگر اين كه در دايره عبوديّت حق گام نهى; چنان كه آزاد مرد جهان، امير مؤمنان على بن ابى طالب(عليه السلام) فرمود:

«مَنْ قام بشرائط العبوديّةِ أُهلَّ للعتق^[195]; آن كسى كه به شرايط بندگى تن دهد، سزاوار آزادى است.»

در بُعد اراده، اختيار و عمل، بنده بودن رهايى از هرگونه قيد غريزى، استعدادى، دنيوى و طبيعى و به خدمت گرفتن آن ها در پيوند خوردن به حيات، جمال، قدرت و حبّ معبود مطلق است.

آيا انسان هاى آزادترى از انبياء عظام، اوصياء آنان و پيروان راستينشان سراغ داريم؟ حضرت ابراهيم(عليه السلام) آزاد از قيود و شرايط نمرودى، بت مى شكند و فرياد مى كند كه «اِنّى وجّهت وَجْهِىَ لِلَّذى فطرالسَّموات والاْرْضَ حنيفاً و ما انا مِنَ المشركين^[196];