* توضيح اين كه:

انسان به لحاظ غرايز و ابعاد مختلف وجودى خود يك نوع آزادى را طلب مى كند و به لحاظ ذات انسانى اش نوعى ديگر را.

آزادى نوع دوم، براى كسانى مطرح است كه حقيقتى به عنوان روح انسانى، جداى از جنبه جسمانى و حيوانى را براى انسان، پذيرفته اند; بنابراين، تفسير آزادى بر اساس شؤون مادّى و حيوانى انسان، امرى خارج از ذات معنوى او و تنها، متوجّه بُعد خاكى و حيوانى آدمى است.

خلاصه مطلب، در تعريف مفهوم حرّيّت، اين است كه اگر حرّيّت را براى انسان به عنوان انسان ملاحظه كنيم، هرگونه تحليل و تفسيرى خارج از آن، تفسيرى بريده از ذات و حقيقت وجودى انسان بوده و نسبى است.

در اسلام، مفهوم حرّيّت براى انسان به عنوان انسان ملاحظه شده و به همين لحاظ گفته شده كه حرّ و آزاد كسى است كه شهوات و خواسته هاى نفسانى را ترك كند; «مَنْ ترك الشّهوات كان حرّاً^[181];

كسى كه خواسته هاى نفسانى را ترك كند، آزاد است.»

امام صادق(عليه السلام) فرمود: اِنَّ صاحبّ الدين... رفض الشهوات فصار حُرّاً...^[182];

به راستى فرد ديندار... شهوات و خواسته هاى نفسانى را كنار مى زند، پس آزاد مى گردد».

بر پايه همين بينش، در مورد حرّيّت، صفات عاليه را خوى آزاد مردان دانسته اند. امير مؤمنان(عليه السلام)فرمود: «اِنّ الحياء و العفَّة مِنْ خلائق الايمان و انّهما لسجيّة الأحرار و شيمة الأبرار^[183];