آيا مى توان گفت: آنچه را كه يك فرد براى خود خير و مصلحت مى داند فضيلت است و آنچه خير و مصلحت فرد را در بر ندارد، رذيلت؟ و همچنين در اجتماع، آيا ابتدا مصالح و مفاسد، مورد نظر و توجّه قرار مى گيرند و آن گاه راجع به فضيلت و رذيلت اجتماعى حكم مى شود؟ يا اينكه ابتدا، اجتماع مورد نظر است و مصالح و مفاسد و حُسن و قُبح در بُعد اجتماعى ملاحظه مى شوند؟ البته در برخى از اجتماعات، خير و مصلحت دنيوى و مادّى ـ آنچنان كه در جوامع غربى و شرقى مشاهده مى شود ـ و در برخى از اجتماعات، خير و مصلحت اخروى و دنيوى مورد توجه است.

پاسخ به سؤال فوق ، نسبت به ديدى كه مى توان از انسان داشت ، متفاوت است. اگر انسان را از حقيقت ثابت برخوردار ندانيم و تمام تحوّلات حاصل در وجودش را تابع عوامل خارجى بدانيم، نتيجه حاصل از چنين ديدى اين خواهد بود كه فضايل و رذايل، تابع شرايط موجود است ،و سخن گفتن از فطرى يا غير فطرى بودن اخلاق، بى اثر و پوچ خواهد بود.

امّا اگر انسان را داراى حقيقت ثابت بدانيم و آنچه در او ظهور فعلى مى يابد عبارت از قوا و استعدادها، غرايز و فطرتهاى نهفته در او باشد ، نتيجه حاصل از اين ديدگاه اين است كه انسان مى تواند برخوردار از ابزار ادراكى اى باشد كه شخص حق و باطل و خوب و بد باشد فضايل و رذايلى كه در پرتو اختيار و اراده ، ظهور فعلى پيدا مى كنند. بر اساس اين بينش ، هرگز عوامل خارجى و اجتماعى، چيزى را در انسان ايجاد نمى كنند ، بلكه احياناً زمينه شكوفايى آنها را فراهم مى آورند. بينش ما درباره انسان اين است كه او از حقيقت مجرّد و ثابتى برخوردار مى باشد كه در جاى خودش به اثبات رسيده است. آن حقيقت ثابت از ديدگاه قرآن ، «روح الهى» است كه در انسان دميده شده است.

«فإذا سَوَّيْتُهُ و نَفَخْتُ فيهِ منْ روحى...»^[8] (آن گاه كه او را به خلقت كامل آراستم و از روح خود در او دميدم....) فضايل و رذايل به اين حقيقت ثابت الهام شده است.