توسّل به پيامبر و اولياى الهى

دوره يازدهم، شماره هفت

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام: توسّل به پيامبر و اولياى الهى

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم ـ تلفن 2ـ7743221

تيراژ: 10000 جلد

قطع: جیبی

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

توسّل، انواع و اقسامى دارد كه ذيلا يادآور مى شويم:

1. توسّل به اسما و صفات خدا

يكى از اقسام توسّل، خواندن خداوند به اسما و صفات اوست. اين نوع توسّل در روايات، بالأخص در ادعيه اهل بيت(عليهم السلام)، فوق العاده بارز و چشمگير است.

در دعايى از امام باقر و صادق(عليهما السلام)چنين وارد شده است:

اللّهمّ انّي أسألك باسمك العظيم الأعظم، الأعزّ الأجلّ الأكرم الذي إذا دُعيتَ به على مغالق أبواب السماء للفتح بالرحمة انفتحت، و إذا دُعيتَ به على مضايق أبواب الأرض للفرج

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انفرجت، و إذا دعيت به على العسر لليسر تيسّرت...;(1)

خدايا من از تو سؤال مى كنم به نام بزرگ و بزرگ تر، گرامى تر و بالاتر و برترت، نامى كه اگر به آن نام بر درهاى بسته آسمان براى باز شدن بوسيله رحمتت، خوانده شوى باز مى شود، و اگر به آن نام براى گشوده شدن درهاى تنگِ زمين خوانده شوى گشوده مى گردد، و اگر به آن نام براى آسانى خوانده شوى آسان گردد... .

دعاى جوشن كبير نمونه اى بارز از اين نوع توسّل است كه در ماه شب هاى قدر رمضان خوانده مى شود.

2. توسّل به قرآن كريم

يكى از راه هاى توسّل، توسّل به قرآن كريم است. لذا در شب هاى قدر مستحب است انسان قرآن را باز كند و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ طوسى، مصباح المتهجد، ص 374.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مقابل خود بگذارد و اين دعا را بخواند:

اللّهمّ انّي أسألك بكتابك المنزل و ما فيه، و فيه اسمك الأكبر و أسماؤك الحسنى...;(1)

پروردگارا من از تو به وسيله اين كتابى كه فرو فرستاده اى، و آنچه در آن است، و در آن است نام بزرگت و اسماى زيبايت درخواست مى كنم... .

3. توسّل به عمل صالح

توسّل به عمل صالح كه سومين نوع از توسّل است و خلاصه آن اين است كه اگر انسان عملى را براى خدا انجام داده، چنانچه مشكلى پيدا كند مى تواند به پاسِ عمل صالح مزبور، از خداوند متعال بخواهد كه مشكل او را برطرف كند. بلكه مى توان گفت انسان هرگاه عمل پاكى را انجام مى دهد،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مسند احمدبن حنبل، ج 4، ص 445.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در همان حال مى تواند به آن توسّل جويد و از خالق هستى درخواست حاجت نمايد. ذيلا به يك شاهد تاريخى در اين زمينه توجه كنيد:

محدّثان اسلامى از فريقين، يادآور شده اند كه سه فرد با ايمان در بيابان گرفتار باران و غيره شده و به غارى پناه بردند. مع الأسف بر اثر ريزش باران صخره عظيمى از بالاى كوه كنده و سرازير شد و درِ غار را پوشاند. در اين موقع يكى از آنان گفت: راستگويى مايه نجات ما است، بياييد هر كدام از ما عمل صالحى را كه انجام داده ايم بازگو كنيم و از خداوند به حُرمت و بركت آن عمل صالح، درخواست فرج كنيم. هر يك از آن سه نفر عمل ارزنده اى را كه براى خدا انجام داده بودند متذكّر شدند، و توسّل آنان به اعمال صالح خويش سبب شد كه سنگ به قدرت الهى كنار برود و درِ غار به رويشان باز گردد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

محدّث برقى (متوفاى 274) پس از يادآورى اين مطلب مى گويد: يكى از آنان گفت: خدايا تو مى دانى به زن زيبايى مبلغى پرداختم او نيز آماده كام گيرى شد، امّا من به ياد آتش دوزخ افتادم و آن مجلس را ترك كردم، در اين موقع صخره كمى عقب رفت.

ديگرى گفت: من گروهى را براى كار اجير كرده بودم و قرار بود كه به هر يك نيم درهم مزد بدهم. به هنگام فراغ از عمل يكى از آنان از من يك درهم تمام طلب كرد و دليلش اين بود كه من كار دو نفر را انجام داده ام. من به گفتار او ترتيب اثر ندادم و او چيزى نگرفت و بيرون رفت و من با پول او (به ضميمه امكانات خودم) كشاورزى كردم و سود بردم. وقتى از اين مسأله آگاه شد سراغ من آمد من به او ده هزار درهم پرداختم و اين كار را براى رضاى تو انجام دادم. در اين موقع صخره باز هم كمى عقب رفت.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سومى گفت: من براى پدر و مادرم ظرف شيرى آوردم و هر دو را در حال خواب ديدم. با خود فكر كردم كه اگر ظرف را بر زمين نهاده و خانه را ترك كنم ممكن است مگس يا پشه اى در آن وارد شود. از طرفى هم دوست نداشتم آنها را از خواب بيدار كنم. لذا به همين حالت ايستادم تا اينكه آنان بيدار شدند و شير را ميل كردند. در اين موقع صخره از درِ غار به كلّى كنار رفت و راه باز شد.(1)

اين سرگذشت را محدّثان شيعه و سنّى با اختلافاتى نقل كرده اند.

4. توسّل به دعاى پيامبر(صلى الله عليه وآله)

رسول گرامى(صلى الله عليه وآله)شريف ترين و گرامى ترين انسانى است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اين سرگذشت را محدّثين فريقين نقل كرده اند، بخارى، صحيح، ج 4، ص 173، كتاب الأنبياء، باب 53 و كتاب بيع، باب 98; نور الثقلين، ص 3، نقل از محاسن برقى; طبرسى، مجمع البيان، ج 3، ص 52.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كه خدا آفريده است. آيات قرآنى به مقام و منزلت پيامبر اشارات فراوانى دارند كه نقل آنها در اين مختصر نمى گنجد.

براى همين مقام قدسى كه پيامبر در پيشگاه خدا دارد، دعاى او رد نمى شود، لذا به گنهكاران دستور داده شده كه به محضر پيامبر بروند و از او درخواست كنند كه در حقّ آنان استغفار كند:

وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جاؤُوك َ فَاستَغْفروا الله وَاستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُول لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَحِيماً;(1)

هرگاه آنان زمانى كه بر خويش ستم كرده اند نزد تو بيايند و از خدا طلب مغفرت كنند، و پيامبر نيز براى آنان طلب مغفرت كند، خدا را توبه پذير و رحيم خواهند يافت.

از برخى از آيات استفاده مى شود كه پيامبران ديگر نيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره نساء، آيه 64.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از شأن و منزلتِ وساطت در پيشگاه الهى، برخوردار بوده اند. فرزندان يعقوب آنگاه كه خطاى آنان آشكار گشت به پدر گفتند:

قالوا يا اَبانا استَغْفِرلَنا ذُنُوبَنا إِنّا كُنّا خاطِئين * قالَ سَوفَ استَغْفِر لَكُمْ رَبّي انّهُ هُوَ الغَفورُ الرَّحيم;(1)

گفتند اى پدر جان براى گناهان ما از خداوند طلب آمرزش كن; راستى كه ما خطا كار بوديم.

يعقوب(عليه السلام) گفت: به زودى از پروردگارم طلب مغفرت برايتان خواهم كرد، همانا او آمرزنده و رحيم است.

در جواز اين نوع توسّل، جاى هيچ بحث و گفتگويى نيست و مخالفى با آن، به چشم نمى خورد.

اگر سخنى باشد، در جواز توسّل به پيامبر در حال ممات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره يوسف، آيات 98 ـ 97.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اوست و با توجّه به آنچه كه در بخش زيارت گفتيم، خواهيم دانست كه فرقى بين حيات و ممات پيامبر نيست و حضرتش در هر دو حالت، قادر به طلب مغفرت از درگاه الهى است. تفصيل آن خواهد آمد.

5. توسّل به دعاى برادر مؤمن

قرآن گواهى مى دهد كه فرشتگان در حق افراد با ايمان دعا مى كنند:

الّذِينَ يَحْمِلُونَ العَرش وَ مَنْ حَولَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِروُنَ لِلَّذِينَ آمَنوُا;(1)

كسانى كه عرش خدا را حمل مى كنند و آنها كه پيرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبيح مى گويند و به او ايمان دارند و براى كسانى كه ايمان آورده اند طلب آمرزش مى كنند... .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره غافر، آيه 7.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين تنها فرشتگان نيستند كه براى افراد با ايمان دعا مى كنند، بلكه قرآن (با لحنى جانبدارانه) از دعاى مؤمن در حق مؤمن نيز گزارش مى دهد:

وَ الّذِينَ جاءوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنا اغْفِر لَنا وَلإِخْواننا الَّذِينَ سَبَقُونا بالإِيمان وَلاتَجْعل في قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذينَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّك َ رَؤوفٌ رَحيم;(1)

و نيز كسانى كه بعد از آنان (مهاجران و انصار) آمدند مى گويند: پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان كه در ايمان آوردن بر ما پيشى گرفتند ببخشاى، و در دل هاى ما نسبت به كسانى كه ايمان آوردند (هيچ گونه) كينه اى مگذار! پروردگارا، تو حقّاً رئوف و مهربانى.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره حشر، آيه 10.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بنابراين، دعاى فرشتگان و مؤمنان در حق افراد با ايمان مؤثر است. پس سزاوار است كه انسان با ايمان به اين سبب متوسّل شود، يعنى از مؤمنان بخواهد كه براى او دعا كنند.

6. توسّل به دعاى رسول خدا پس از رحلت

مباحث گذشته ثابت كرد كه در عصر حيات پيامبر(صلى الله عليه وآله)، درهاى رحمت به روى گنهكاران باز بود، و آنان به حكم آيه وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظلموا...(1) مى توانستند به حضور پيامبر برسند، و از او بخواهند كه درباره آنان طلب آمرزش كند.

قرآن منافقان را به علت اينكه از اين درياى بيكران رحمت بهره نمى گيرند، نكوهش مى كند و مى فرمايد: هر موقع به آنان گفته مى شود نزد رسول خدا بيائيد تا رسول خدا(صلى الله عليه وآله) براى شما طلب آمرزش كند، سر مى پى چانند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره نساء، آيه 64.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

(امتناع مى ورزيد)...(1)

جاى اين سؤال وجود دارد كه:

آيا، با رحلت رسول خدا، اين باب رحمت و اين فيض مغفرت بسته شده است و ديگر هيچ مسلمانى نمى تواند در روضه پيامبر از او بخواهد كه در حقّ وى طلب آمرزش كند، يا اين فيض بسان دوران حيات آن حضرت، همچنان جريان دارد؟! يعنى هم اكنون نيز مسلمانان هنگام تشرّف به حرم شريفش مى توانند از وى درخواست دعا كنند، و آيه ياد شده وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظلموا أَنفسهم...(2) هر دو حالت (حيات و ممات) پيامبر را فرا مى گيرد؟

در پاسخ بايد گفت: مسلمانان جهان از عصر صحابه و تابعان تا به امروز،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وَ إِذا قيلَ لَهُمْ تَعالَوا يَسْتَغْفر لَكُمْ رَسُول الله لَوَّوا رؤوسهم...، سوره منافقين، آيه 5.

2 ـ سوره نساء، آيه 64.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عملا اين باب رحمت را باز مى دانند و زائران روضه مطهره هم اينك پس از تقديم سلام و درود به پيشگاه ارجمند پيامبر، آيه ياد شده را تلاوت مى كنند و ضمن استغفار به درگاه الهى، از پيامبر نيز مى خواهند كه درباره آنان طلب آمرزش كند، و هر فردى در هر زمانى كه به حرم آن حضرت مشرّف شود زائران را در اين حالت مى يابد.

گذشته از سيره عملى مستمرّ مسلمين بر درخواست دعا از حضرت، زيارتنامه آن حضرت نيز كه سنّى و شيعه آن را نقل كرده اند حاوى درخواست مزبور است. براى جلب اطمينان خواننده گرامى، سخنان برخى از آنها را نقل مى كنيم تا روشن شود كه علماى بزرگ در روزگارهاى ديرينه بسان امروز پيوسته به دعاى پيامبر(صلى الله عليه وآله) توسّل مى جسته اند:

1. زكريا محيى الدين نَوَوى (631 ـ 676) مى نويسد: زائر رو به رسول خدا كند و درباره خويش به او متوسّل شود و به

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وسيله او به سوى خدا شفاعت جويد و از زيباترين چيزها همان است كه ماوردى، قاضى ابوالطيب، و ديگر اساتيد ما از عُتبى با تحسين نقل كرده اند.

عتبى مى گويد: من نزد قبر رسول خدا بودم مردى از بيابان آمد و گفت:

السّلام عليك يا رسول الله، سمعت الله يقول: ولو أَنَّهُمْ إِذْ ظلموا أَنفسهُمْ جاؤوك فَاستَغْفروا الله وَ استَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُول لَوَجَدُوا الله تَوّاباً رَحيماً;(1)

سلام بر تو اى رسول خدا، شنيدم خدا مى فرمايد: هرگاه آنان بر خويش ستم كنند و نزد تو بيايند و از خدا طلب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نووى، مجموع (شرح مهذب شيرازى، ج 8، ص 256، چاپ مكتبه ارشاد، جده.

نظير اين رويداد سه روز پس از رحلت رسول خدا نيز رخ داده است كه تفصيل آن را در بخش «زيارت» آورديم و تعدّد واقعه بسيار محتمل است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آمرزش كنند و رسول خدا نيز براى آنان درخواست مغفرت كند، خدا را توبه پذيرِ مهربان خواهند يافت. اى رسول خدا، اينك من به نزد تو آمدم، از گناهم استغفار مى كنم و تو را شفيع به سوى پروردگارم قرار مى دهم.

تصوّر نشود كه تنها نووى و چند نفر از اساتيد وى، به صحت درخواست دعا از پيامبر، قائل شده اند; محدّثان و فقيهان ديگر نيز اين شيوه از زيارت را در كتاب هاى خود نقل كرده اند.

2. ابن قدامه حنبلى (متوفاى 620) در آداب زيارت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)ضمن طرح اين مطلب كه: «زيارت قبر پيامبر مستحب است»، از ابو هريره نقل مى كند كه پيامبر فرمود: هر كس به من سلام كند من پاسخ سلام او را مى گويم. سپس از عتبى، سرگذشت عرب مزبور كه در گزارش نووى خوانديم

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نقل مى كند.(1) هدف وى از نقل اين داستان نيز آن است كه زيارت آن حضرت به اين شيوه صورت پذيرد.

3. سمهودى از كتاب «المستوعب» نگارش محمدبن عبدالله سامرى حنبلى كيفيت زيارت آن حضرت را چنين نقل مى كند:

السّلام عليك يا رسول الله، السّلام عليك يا نبى الله... اللّهمّ إنّك قلت في كتابك لنبيّك(صلى الله عليه وآله): (وَلَو أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جاؤوكَ) و انّي قد أتيت نبيّك مستغفراً، فأسألك أن توجب لي المغفرة كما أوجبتها لمن أتاه في حياته، اللّهمّ إنّي أتوجّه إليك بنبيّك(صلى الله عليه وآله);(2)

سلام بر تو اى رسول خدا، درود بر تو اى پيامبر خدا... پروردگارا، تو در كتابت خطاب به پيامبرت چنين گفتى:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابن قدامه، مغنى، ج 3، ص 588، همراه با شرح كبير.

2 ـ وفاءالوفاء، ج 4، ص 1376، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هرگاه آنان بر خويش ستم كنند و نزد تو بيايند... .

پروردگارا، من در حال استغفار به حضور پيامبرت رسيدم و از تو مى خواهم مغفرتت را نصيبم كنى، همان طور كه در حال حيات پيامبر نصيب اصحاب وى مى فرمودى. پروردگارا، من با وسيله قرار دادن پيامبرت، به سوى تو روى مى آورم.

4. غزالى (متوفاى 505) در بخش مربوط به فضيلت زيارت مدينه، كيفيت زيارت آن حضرت را به صورت گسترده نقل كرده و مى گويد: پس از به پايان رساندن درودها، روبه قبر پيامبر ايستاده خدا را حمد و ثنا بگويد و درود فراوانى به پيامبر بفرستد. سپس آيه وَلَوْ أَنَّهُمْ... را تلاوت كند و بگويد:

اللّهم انّا قد سمعنا قولك و أطعنا أمرك و قصدنا نبيّك، متشفعين به إليك من ذنوبنا، و قد أثقل ظهورنا من

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

أوزارنا...;(1)

پروردگارا، سخن تو را شنيديم و امر تو را اطاعت كرديم و نزد پيامبر تو آمديم، در حالى كه او را شفيع خود نزد تو براى آمرزش گناهانمان قرار داده ايم و پشت ما از بار گناهان، سنگين است.

5. شيخ حسن بن عمار شرنبلانى در كتاب «مراقى الفلاح» زيارت آن حضرت را چنين نقل مى كند:

السلام عليك يا سيّدي يا رسول الله السّلام عليك يا نبي الله... انّ الخطايا قد قصمتْ ظهورنا، و الأوزار قد أثقلت كواهلنا و أنت الشافع المشفّع، الموعود بالشفاعة العظمى و المقام المحمود و الوسيلة و قد قال الله تعالى: (و لو أنّهم إذ ظلموا أنفسهم جاؤوك فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احياء العلوم، ج 1، ص 259، چاپ دارالمعرفة.

  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

لوجدوا الله توّاباً رَحيما)، و قد جئناك ظالمين لأنفسنا، مستغفرين لذنوبنا، فاشفع لنا إلى ربّك;(1)

سلام بر تو اى سرورم، اى رسول خدا، درود بر تو اى پيامبر خدا... خطاها پشت ما را شكسته و گناه بر دوش هاى ما سنگينى مى كند. تو شفاعت كننده اى هستى كه شفاعت او پذيرفته مى شود. خداوند تو را به برخوردارى از مقام شفاعت امّت و مقام محمود و منزلت عظيم نزد خود وعده داده و فرموده است: هرگاه آنان بر خويش ستم كنند و نزد تو بيايند و از خدا طلب آمرزش كنند و پيامبر نيز براى آنان از درگاه الهى طلب آمرزش كند خدا را توبه پذير و رحيم خواهند يافت ما در حالى كه بر خويشتن ستم كرده ايم نزد تو آمده ايم و از گناهانمان استغفار مى كنيم، پس براى ما نزد خدا شفاعت كن.

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الغدير، ج 5، ص 139، به نقل از كتاب مراقى الفلاح.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ابن تيميّه و پيروان وى

ابن تيميّه و پيروان وى مى گويند: درخواست دعا، از پيامبر به زمان حيات دنيوى او اختصاص دارد و اين امر پس از رحلت آن حضرت جايز نيست!

آرى مى توان پيامبر را زيارت نموده، در كنار قبر او دعا كرد و از خدا حاجت خواست».(1)

از ابن تيميّه مى پرسيم: چرا درخواست دعا از آن حضرت پس از رحلت ايشان جايز نيست؟! آيا به اين علت كه تمام فضيلت ها و تقرّب ها با وضع جسمانى آن حضرت همراه بوده، و مرگ آن حضرت ملازم با نابودى كرامت و تقرّب وى در درگاه الهى است؟!

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ روح المعانى، ج 6، صص 128 ـ 124.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آيا مرگ، پايان زندگى بشر بوده و پيامبر خدا پس از رحلت، ديگر به هيچ معنى زنده نيست؟!

آيا، با فرض قبول حيات پيامبر، ميان ما و او هيچ ارتباطى برقرار نيست؟!

پاسخ همه اين پرسش ها منفى است و در نتيجه، بايد پذيرفت كه توسّل به آن حضرت، در هر دو حالت (حيات و ممات) يكسان است.

در پايان يادآور مى شويم شيخ خليل احمد سهارنپورى فتواى 75 نفر از علماى اهل سنّت بر جواز توسّل را گردآورى نموده، و عبدالرحمن سربازى آن را به نام «عقيده اهل سنّت و جماعت در ردّ وهّابيّت و بدعت» ترجمه كرده و در سال 1370 ش منتشر كرده است.

در كتاب ياد شده خاطر نشان شده است كه: از نظر ما و

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مشايخ ما زيارت قبر سيدالمرسلين از بزرگ ترين راه هاى تقرّب به درگاه الهى، و داراى مهم ترين ثواب ها و بزرگ ترين وسيله براى دستيابى به درجات عاليه است. حتّى امرى است نزديك به درجه واجبات و فرائض شرعى، اگر چه رسيدن به آن جز با شدّ رحال (تحمّل رنج سفر) و بذل جان و مال، نباشد. توسّل به انبياء و اولياء و صلحا و شهدا و صديقين در دعاها، چه در حال حيات آنها و چه بعد از وفات ايشان، جايز است.(1)

پرسـش ها و پاسـخ ها

دلايل جواز توسّل به دعاى آن حضرت پس از رحلت، روشن شد. در اين زمينه شبهاتى وجود دارد كه بايد، به آن پاسخ گفت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خليل احمد سهارنپورى، عقايد اهل سنّت و جماعت در رد وهّابيّت و بدعت، ص 86.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرسش نخست: آيا درخواست دعا از ميّت شرك است؟

برخى مى پندارند درخواست دعا از انسان زنده كه قادر بر انجام دعاست جايز است، ولى چنين درخواستى از ميّت شرك مى باشد. آيا اين پندار صحيح است؟

پاسخ: مقصود از «شرك» در عبارت ياد شده، شرك در عبادت است. يعنى درخواست دعا از ميّت، نوعى پرستش اوست.

پندار فوق صحيح نيست، زيرا:

اوّلا: اگر درخواست دعا از ميّت نوعى پرستش او باشد، طبعاً درخواست مزبور از فرد زنده نيز، پرستش او خواهد بود، زيرا ماهيّت عمل در هر دو يكى است و آن «درخواست با خضوع» از غير است. طبعاً از آنجا كه درخواست دعا از فرد زنده را شرك نمى داند، بايد درخواست از شخص ميّت را نيز منافى توحيد نشمارد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ثانياً: ما در شماره دوم، از اين سلسله نشريات عبادت و پرستش را به نحو منطقى تفسير كرديم و گفتيم هر خضوعى، هر درخواستى و هر ندا و دعايى عبادت نيست. پرستش، آن نوع خضوعى است كه با عقيده خاصّى همراه باشد، يعنى انسان كسى را كه در برابر او خضوع مى كند، العياد بالله خدا بداند يا مخلوقى بشمارد كه (در خيال شخص دعا كننده) كارهاى خدا به او واگذار شده است، چنانكه بت پرستان در مورد بت ها چنين تصوّر مى كردند.

ولى خضوعى كه از اين گونه عقايد واهى پيراسته باشد، و شخص خاضع، طرف مقابل خود را بنده مقرّب درگاه الهى بداند و به اين اعتبار از او درخواست دعا كند، چنين خضوعى پرستش نيست.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرسش دوّم: آيا درخواست دعا از ميّت بى فايده است؟

دوّمين شبهه و ايراد اين است كه فرد ميّت، قادر به اجابت درخواست انسان نيست.

بنابراين درخواست دعا از او يك عمل لغو و بيهوده است.

پاسخ: منشأ اين سؤال، جهان بينى مادّى است كه مرگ را پايان زندگى تصوّر كرده، براى رفتگان، حيات و زندگى قائل نيست و لذا درخواست دعا از مردگان را لغو مى پندارد!

ولى با توجّه به اين كه مرگ انتقال از يك جهان به زندگى در جهان ديگر است، پاسخ اين سؤال روشن است، زيرا درست است كه فرد ميّت، حيات دنيوى ندارد، امّا از حيات برزخى برخوردار است و مى تواند ـ با مشيّت الهى ـ به درخواست ما پاسخ بگويد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرسش سوّم: آيا ميان ما و مردگان، حائلى وجود دارد كه مانع رسيدن صداى ما به آنهاست؟

كسانى كه از اين جهان رخت برمى بندند ميان آنان و ما حائلى وجود دارد كه قرآن نام آن را «برزخ» نهاده است.

وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوم يُبعَثُون;(1)

در اين صورت، ندا و دعاى ما به آنان نمى رسد.

پاسخ: برزخ در لغت عرب به معنى حائل و مانع است. ولى مقصود از حائل همان مانع از بازگشت رفتگان، به حيات دنيوى است نه مانع از ارتباط آنان با زندگان. دقّت در آيه مربوط به برزخ، حقيقت اين مانع را روشن مى سازد. قرآن مى فرمايد:

حَتّى إِذا جاءَ أَحدهمُ المَوت قالَ رَبِّ ارجعون لعلّي أَعمل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره مؤمنون، آيه 100.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

صالِحاً فيما تَرَكْتُ كَلاّ إِنّها كلِمَة هُوَ قائِلها;(1)

تا آنگاه كه مرگِ يكى از ايشان فرا رسد مى گويد: پروردگارا مرا (به دنيا) باز گردان، باشد كه من در آنچه كه وانهاده ام كار نيكى انجام دهم. (خطاب مى رسد) «كلاّ» نه چنين نيست، اين سخنى است كه وى گوينده آن است.

با توجه به اينكه گنهكار، خواهان بازگشت به اين دنياست، قرآن در ردِّ درخواست او مى فرمايد:

وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوم يُبْعَثُون;(2)

پيش روى آنان حائل و مانعى وجود دارد كه از بازگشت آنها به اين دنيا و تحقق آرزوى آنان جلوگيرى مى كند.

بنابراين حائل، مانع از بازگشت به دنيا است، نه مانع از آگاهى و ارتباط ميان زندگان و رفتگان.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره مؤمنون، آيه 100.

2 ـ سوره مؤمنون، آيه 100.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرسش چهارم: آيا پيامبر سخن ما را مى شنود؟

قرآن در مقام بيان وضع مشركان آنان را به ميّت تشبيه مى كند و هدف آن، اين است كه همان طور كه ميّت توانايى شنيدن را ندارد، مشركان نيز چنين اند، چنانكه مى فرمايد:

إِنّكَ لاتسمعُ المَوتى;(1) البته تو مردگان را شنوا نمى گردانى.

...و ما أَنتَ بِمُسْمِع مَنْ فِي القُبُور;(2)

و تو كسانى را كه در گورهايند نمى توانى شنوا سازى.

از تشبيه مشرك (در شنوايى) به «ميّت» مى توان گفت كه اصل «ناشنوائى» در ميّت امر مسلّمى است كه مشرك به او تشبيه شده است.

پاسخ: شكّى نيست كه در هر تمثيلى و تشبيهى،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره نمل، آيه 80.

2 ـ سوره فاطر، آيه 22.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«وَجْهِ شَبَه)ى وجود دارد كه تمثيل و تشبيه مزبور، بر محور آن مى چرخد. مثلا زمانى كه مى گوييم زيد مانند شير است، وَجْهِ شَبَه، «شجاعت» است كه هر دو دارا مى باشند.

اكنون ببينيم وجه شبه ميان مشرك و ميّت چيست؟

هرگز نمى توان گفت وجه شبه نفى شنوائى به طور مطلق است. زيرا بر فرض اين هم كه ميّت فاقد سماع باشد، مشرك فاقدِ قوّه شنوايى نيست. چه او صداى پيامبر و ديگران را مى شنود.

طبعاً وجه شبه، چيز ديگرى خواهد بود، و آن، نفى سماع سودمند. يعنى همان طور كه دعوت ميّت به سوى عمل صالح، سودى ندارد; زيرا وقت عمل گذشته است، دعوت مشركان نيز به سوى ايمان و عمل صالح عملى بيهوده است، زيرا آنان هيچ گونه آمادگى روحى براى پذيرش اين دعوت ندارند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين حقيقت، با توجّه به آيات و رواياتى كه بر حيات برزخى در مؤمنان و كافران گواهى مى دهند، كاملا روشن مى شود. در يك كلام، دعوت مشركان به ايمان و عمل صالح، بسان دعوت «مردگان» به انجام كار نيك است، و شخص دعوت كننده از دعوت اين دو گروه (مشركان و مردگان) طرفى نمى بندد. مشرك مى شنود، امّا آمادگى براى عمل را ندارد; ميّت نيز مى شنود، ولى وقت عمل وى پايان پذيرفته و زمان مؤاخذه و مكافاتش رسيده است. جالب است بدانيم كه شاگرد ابن تيميّه، ابن قيم الجوزيه، نيز در كتاب خود «الروح» آيه مورد سؤال را به سان ما تفسير كرده است(1) و پذيرفتن چنين تفسيرى، حاكى از عدول وى از نظريه استادش ابن تيميّه است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الروح، صص 46 ـ 45، چاپ دار كتب علميه.