سـفر براى زيارت

 دوره يازدهم، شماره پنج

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام: سـفر براى زيارت

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم ـ تلفن 2ـ7743221

تيراژ: 10000 جلد

قطع: جیبی

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زيارت مرقد پيامبر(صلى الله عليه وآله)

 

از ديدگاه قرآن و سنّت

الف: از ديدگاه قرآن

قرآن مجيد به مسلمانان دستور مى دهد كه به حضور پيامبر رسيده، در محضر او استغفار كنند و از او بخواهند كه او نيز درباره آنان طلب آمرزش كند:

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤوكَ فَاسْتَغْفروا الله وَاستَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُول لَوَجَدُوا الله تَوّاباً رَحيماً;(1)

هرگاه آنان زمانى كه بر خويش ستم كرده اند (مرتكب خلاف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره نساء، آيه 64.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شده اند) نزد تو (اى رسول خدا) بيايند و استغفار كنند و از خدا آمرزش بخواهند و پيامبر نيز براى آنان طلب آمرزش نمايد هر آينه خداوند را توبه پذير و رحيم خواهند يافت.

تقى الدين سُبكى، محقّق اهل سنّت، معتقد است: مسلمانان، در حال حاضر نيز، به حكم اين آيه مى توانند به حضور رسول خدا برسند و در ضمن استغفار، از او بخواهند كه درباره آنان از خداوند طلب آمرزش كند. به گفته وى هر چند اين آيه مربوط به دوران حيات پيامبر است، ولى درخواست آمرزش از او، اختصاص به زمان حيات او ندارد، زيرا اين مقامى است كه به رسول خدا (به نشانه عظمت او) داده شده است و با مرگ او از ميان نمى رود.(1)

ممكن است گفته شود: آنچه در آيات فوق آمده، حاكى از شئون پيامبر و نشانه عظمت اوست، ولى انجام اين عمل از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شفاء السقام، ص 81.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سوى پيامبر، تنها در حال حيات او امكان پذير است، نه در حال ممات، كه رابطه ما با او قطع شده است.

ايراد فوق وارد نيست و حق با محقّق ياد شده است. دلايل زير روشن مى كند كه مرگ رسول خدا در اين مورد تأثيرى نداشته و حيات و ممات او از اين نظر، يكسان است.

1 ـ مرگ از نظر قرآن پايان زندگى انسان نيست. بلكه دريچه اى است به جهان ديگر و گسترده تر و همه چيز آن برتر از جهان پيشين بوده، و انسان در آن جهان زنده و بينا و شنواست. به ويژه صالحان، پس از مرگ نزد خدا روزى مى خورند و از لذّات روحى خاصى بهره مندند.(1)

2. در روايات فراوان از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)وارد شده است كه فرشتگان، درودى را كه مسلمانان بر پيامبر مى فرستند به او مى رسانند و انسان در هر نقطه اى به آن حضرت درود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره آل عمران، آيات 169 و 171; سوره بقره، آيه 154; سوره يس، آيات 26 ـ 27 و غيره.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بفرستد به وى مى رسد. چنانكه مى فرمايد:

صَلُّوا عَلَىَّ فانّ صلاتكم تَبْلُغنى حَيْثُ كُنتم;(1)

بر من درود بفرستيد، درود شما به من ـ در هر كجا باشيد ـ مى رسد.

3. كثيرى، از مسلمانان در تشهّدِ آخر نماز به پيامبر(صلى الله عليه وآله)سلام مى كنند و درود مى فرستند و مى گويند:

السَّلام عليكَ أيُّها النَّبىّ و رحمة الله و بركاته

اين سلام، جنبه تشريفاتى نداشته و سلامى است كاملا واقعى از شخص زنده اى به زنده اى به نوعى ديگر كه مثل او شنوا است.

امور فوق، حاكى از اين است كه پيامبر در جهان برزخ زنده بوده و ارتباط او با ما برقرار است. سخن ما را مى شنود و درخواست ما را در شرايط خاصى انجام مى دهد. در اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ التاج الجامع للأُصول فى أحاديث الرسول، ج 2، ص 189 در اين كتاب روايات صحاح پنجگانه (جز سنن ابن ماجه) گردآورى شده است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

صورت جا دارد كه بگوييم كه آيه مورد نظر، از وسعت خاصى برخوردار بوده و هم اكنون ما را به حضور در نزدش دعوت مى كنند و دستور مى دهند كه به حرم آن بزرگوار وارد شويم و استغفار كنيم و از او بخواهيم در حقّ ما استغفار كند و لذا در زيارت نامه رسول خدا نيز كه همگان در حرم مطهر مى خوانند، وارد شده و زائر قبر آن حضرت با توجه به اين آيه از ايشان درخواست مى كند كه در حق او طلب آمرزش كند، و اصولا زيارت جز حضور زائر در محضر مَزور، و فرستادن درود و درخواست دعا، چيز ديگرى نيست.

بنابراين، دو آيه فوق الذكر مى توانند گواه قرآنى بر استحباب زيارت مرقد پيامبر باشند.

در صفحات گذشته يادآور شديم كه بعد از درگذشت پيامبر(صلى الله عليه وآله)،عربى از خارج مدينه وارد شهر شد و ضمن تلاوت اين آيه به رسول خدا چنين خطاب كرد:

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و قدْ جئتُك مستغفراً من ذنبى مُسْتشفِعاً بك إلى ربّى.(1)

نكته مهم همان است كه در كلام سُبكى وارد شده و آن اين است كه: دعوت مسلمانان به رفتن در حضور رسول خدا و درخواست طلب آمرزش از وى براى خويش، نشانه تعظيم و تكريم پيامبر است، و مسلّماً اين تكريم اختصاص به زمان حيات آن حضرت ندارد، زيرا عظمت روحى وى و مقام و منزلتش نزد خداوند، امرى ثابت و جاودان بوده و محدود و مخصوص به زمان خاصى نيست.

به همين علت، مفسّران معتقدند احترام رسول خدا، به دوران حيات او اختصاص ندارد و پس از مرگ نيز احترام او بايد محفوظ شود. حتى آيه اى نيز كه مسلمانان را به آهسته سخن گفتن در محضر پيامبر(صلى الله عليه وآله)دعوت مى كند هم اينك به قوّت خود باقى است، آنجا كه مى فرمايد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وفاء الوفاء، ج 4، ص 1361; الدررالسنية، ص 21.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصواتكُمْ فَوقَ صَوتِ النَّبِىّ;(1)

اى افراد با ايمان صداى خودتان را از صداى رسول خدا بالاتر و بلندتر قرار ندهيد.

لذا در حرم آن حضرت، نبايد داد و فرياد كرد. و اين آيه مباركه بر بالاى ضريح آن حضرت نوشته شده و قرن هاست كه نصب العينِ زوّار مسلمان قرار دارد.

ب: از ديدگاه احاديث

داورى قرآن درباره زيارت قبر پيامبر را ديديم. اكنون وقت آن رسيده است كه از داورى احاديث در اين مورد آگاه شويم.

روايات مربوط به زيارت مرقد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)در كتب حديث وارد شده و جمعى از علماى مسلمان به گردآورى و تصحيح اسانيد آنها همت گمارده اند كه به عنوان نمونه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره حجرات، آيه 2.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برخى از آنان را يادآور مى شويم:

1. تقى الدين سُبكى (م 756) در كتاب «شفاء السقام» 15 روايت با ذكر سند نقل كرده و به تصحيح سند آنها پرداخته است.(1)

2. نورالدين على بن احمد سمهودى (م 911) در كتاب ويژه خود درباره تاريخ مدينه، 17 روايت در اين مورد نقل كرده و اسانيد آنها را تصحيح كرده است.(2)

3. محمد فُقّى از علماى أزهر با حذف اسانيد، متون روايات مربوط به زيارت آن حضرت را نقل كرده و در اين مورد به 22 روايت دست يافته است.(3)

4. علاّمه امينى با تتبّعى شايان تقدير، روايات مربوط به زيارت را گردآورى كرده و تنها روايت نخست را كه به آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شفاء السقام، صص 5 ـ 35.

2 ـ وفاء الوفاء به اخبار دار المصطفى، ج 4، صص 1336 ـ 1348.

3 ـ التوسل و الزيارة فى الشريعة الإسلامية، صص 48 ـ 50.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اشاره خواهيم كرد از چهل و يك كتاب نقل نموده است.(1)

نقل همه اين روايات با اسانيد و تصحيح آنها، در اين مختصر نمى گنجد، لذا فقط به نقل برخى از روايات اكتفا كرده و علاقه مندان به تفصيل را به مدارك ياد شده در بالا ارجاع مى دهيم.

حديث نخست

دارقطنى، به طور مستند، از عبدالله بن عمر نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود:

من زار قبرى و جبت له شفاعتى;(2)

هر كس قبر مرا زيارت كند شفاعت از او، بر من لازم مى گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الغدير، ج 5، صص 93 ـ 96.

2 ـ دارقطنى، السنن، ج 2، ص 278، باب المواقيت، حديث 194، الأحكام السلطانية، ص 105، اين حديث را علاّمه امينى از 41 مصدر حديثى و فقى نقل كرده است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حديث دوم

طبرانى در معجم كبير و غزالى در احياء علوم از عبدالله بن عمر نقل مى كنند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود:

من جاءنى زائراً لا تحمله حاجة إلاّ زيارتى كان حقّاً علىَّ أن أكون له شفيعاً يوم القيامة;(1)

هر كس، صرفاً به انگيزه زيارت من، به زيارتم بيايد بر من فرض و لازم است كه در روز قيامت شفيع او باشم.

حديث سوم

دار قطنى از عبدالله بن عمر نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود:

من حجّ فزار قبرى بعد وفاتى كان كمن زارنى فى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ طبرانى، معجم كبير، غزالى، احياء العلوم، ج 1، ص 306، سبكى در شفاء السقام، ص 16، سمهودى در وفاء الوفاء، ج 4، ص 1340 نقل كرده اند و علاّمه امينى آن را از 16 مصدر نقل كرده است; الغدير، ج 5، صص 97 ـ 98.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حياتى;(1)

هر كس پس از درگذشت من، قبر مرا در هنگام حج زيارت كند، مثل اين است كه در حال حيات مرا زيارت كرده است.

حديث چهارم

دار قطنى از ابن عمر نقل مى كند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود:

من زارنى بعد موتى فكأنّما زارنى فى حياتى;(2)

هر كس پس از مرگم، مرا زيارت كند بسان اين است كه در حال حياتم مرا زيارت كرده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ دار قطنى، سنن، ج 2، ص 278، باب المواقيت، ح 192; بيهقى در سنن، ج5، ص 246 و سبكى در شفاء السقام، ص 21 سمهودى در وفاء الوفاء، ج 4، ص 1340 نقل كرده اند و علاّمه امينى آن را از 25 مصدر نقل نموده است. الغدير، ج 5، ص 98.

2 ـ دار قطني، سنن، ج 2، ص 278، باب المواقيت، ح 193، شفاء السقام ص23; وفاء الوفاء، ج 4، ص 1344; علاّمه امينى در الغدير: ج 5، ص 101، حديث را از 13 مصدر نقل كرده است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اكنون لازم است زيارت پيامبر را از ديدگاه عترت طاهره(عليها السلام) بررسى كنيم.

زيارت پيامبر در احاديث عترت طاهره(عليها السلام)

1. امام باقر(عليه السلام)مى فرمايد پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود:

من زارنى حيّاً و ميّتاً كنت له شفيعاً يوم القيامة;(1)

هر كس مرا در حال حيات و ممات زيارت كند روز قيامت شفيع او خواهم بود.

2. امير مؤمنان(عليه السلام)مى فرمايد:

أتمُوا برسولِ الله حجَّكم إذا خرجتم إلى بيتِ الله، فإن تركَه جفاء و بذلك أُمرتم و أتموا بالقبور التي الزمكم الله عزّوجلّ زيارتها و حقّها و اطلبوا الرزق عندها;(2)

زمانى كه آهنگ زيارت خانه خدا كرديد، حج خود را با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حميرى، قرب الاسناد، ص 31، مجلسى، بحارالانوار، ج 97، ص 139.

2 ـ صدوق، خصال، ج 2، ص 406، مجلسى، بحارالانوار، ج 97، ص 139.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زيارت پيامبر(صلى الله عليه وآله) به پايان برسانيد، زيرا ترك زيارت او جفا به آن حضرت است و شما به اين كار مأمور شده ايد، و با زيارت قبورى كه به زيارت و اداء حق آنها از جانب خداى عزوجل ملزم شده ايد حج خود را به پايان برسانيد و از خدا در نزد آن قبرها روزى طلب نمائيد.

3. امام صادق(عليه السلام)از رسول گرامى(صلى الله عليه وآله)نقل مى كند كه فرمود:

من أتى مكة حاجاً و لم يزرني إلى المدينة (جفانى و من جفانى) جفوته يوم القيامة، و من جاءني زائراً وجبت له شفاعتي و من وجبت له شفاعتي وجبت له الجنة;(1)

هر كس براى انجام وظيفه حج، آهنگ مكّه كند و مرا در مدينه زيارت نكند (به من جفا كرده است و كسى كه به من جفا كند) به او در روز قيامت جفا مى كنم. (شايد مقصود اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صدوق، علل الشرائع، ص 460; مجلسى، بحارالانوار، ج 97، ص 140.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است كه در حق او شفاعت نمى كنم) و آن كس كه به زيارت من مى آيد شفاعت من بر او واجب شده و هر كس كه شفاعت من بر او واجب شود وارد بهشت مى شود.

4. امام صادق(عليه السلام)مى فرمايد پيامبر فرمود:

من أتانى زائراً كنت شفيعه يوم القيامة;(1)

هر كس به زيارت من بيايد روز قيامت شفيع او خواهم بود.

رواياتى كه فريقين در اين مورد نقل كرده اند، از حيث مضمون كاملا با يكديگر موافق و هم آهنگ است و محتواى همه روايات بر محور دو چيز مى گردد:

الف ـ هر كس آهنگ مكّه كند و پيامبر را زيارت نكند در حقّ او شفاعت نمى كند.

ب ـ هر كس به زيارت پيامبر برود، پيامبر در حقّ او شفاعت مى كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابن قولويه، كامل الزيارات، صص 12 و 14; مجلسى، بحارالانوار، ج 97، ص 142.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به منظور رعايت اختصار، به هشت روايت فوق (4 روايت از كتب اهل سنّت و 4 روايت از كتب شيعه) اكتفا كرده و طالبين تفصيل بيشتر را به مآخذ ياد شده ارجاع مى دهيم.

سفر براى زيارت مرقد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)

زيارت قبور مسلمانان به طور مطلق، و زيارت مرقد مطهّر رسول خاتم(صلى الله عليه وآله)به طور خصوص از مستحبّات مؤكّد در آيين اسلام است و محدّثان شيعه و سنّى روايات فراوانى در استحباب زيارت مرقد آن حضرت نقل كرده اند كه بخش مختصرى از آن نقل شد و هيچ عالم اسلامى در استحباب زيارت مرقد پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله)شك و ترديد به خود راه نداده است حتّى ابن تيميّه كه در مسايل مربوط به انبياء و پيامبران نقش «شبهه سازى» را ايفا مى كند در اين مورد نه تنها لب فرو نبسته بلكه بسان ديگران زيارت قبر رسول خدا(صلى الله عليه وآله)را مستحب دانسته است و فتواى ايشان، در

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بخش قبل، از نظر خوانندگان گرامى گذشت.

با توجّه به استحباب زيارت مرقد، مسلمانان در برابر اين هديه الهى به دو گروه تقسيم مى شوند:

1. ساكنان شهر مدينه

ساكنان شهر مدينه كه افتخار همجوارى با رسول خدا(صلى الله عليه وآله)را دارند بدون هيچ زحمت و رنجى مى توانند بر اين حكم استحبابى جامه عمل بپوشانند.

2. ساكنان نقاط ديگر

ساكنان نقاط ديگر براى زيارت قبر آن حضرت بايد رنج سفر بر خود هموار سازند تا بتوانند در برابر كعبه قلوب بايستند و بگويند:

السلام عليك يا رسول الله

در اينجا سؤالى مطرح مى شود كه حكم اين سفر از نظر شرعى چيست؟

پاسخ آن روشن است، سفر آنگاه كه مقدّمه مستحب قرار

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گيرد به عقيده گروهى از فقيهان مستحب، و به عقيده گروهى ديگر مباح خواهد بود و در هر دو صورت، سفر كه مقدّمه امر مستحب است نمى تواند حرام باشد زيرا معقول نيست كه خدا ما را به انجام مستحبى (زيارت قبر پيامبر(صلى الله عليه وآله)) دعوت كند ولى مقدّمه آن را تحريم نمايد. از اين رو بايد گفت سفر براى چنين مقصدى امرى جايز و مباح است.(1)

تاريخ اسلام نشان مى دهد كه پس از درگذشت پيامبر، مسلمانانى كه دور از مدينه مى زيستند، براى زيارت مرقد شريف آن حضرت، بار سفر مى بستند و به زيارت مرقدش مى شتافتند، اينك نمونه هايى در اين مورد:

1. بلال، مؤذّن و يار صميمى رسول خدا و مورد علاقه او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ برخى از محققان معتقدند مقدّمه مستحب، مانند خود او مستحب مى باشد و با آياتى (سوره نساء، آيه 100، سوره توبه، آيات 120 ـ 121) بر اين مطلب استدلال مى كنند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بود. او پس از درگذشت پيامبر(صلى الله عليه وآله)پاسدارى از مرزهاى كشور اسلامى را برگزيد و از مدينه هجرت كرد. شبى در رؤيا رسول خدا را ديد كه به او مى گويد: اين بى مهرى چيست؟! اى بلال! آيا وقت آن نرسيده است كه مرا زيارت كنى؟

بلال از خواب بيدار شد، در حالى كه هاله اى از غم و اندوه، روح و روان او را فرا گرفته بود، مقدّمات سفر را فراهم كرد و آهنگ مدينه نمود. وقتى وارد روضه پيامبر(صلى الله عليه وآله)شد، با صداى بلند گريه مى كرد و صورت خود را بر قبر آن حضرت مى ماليد. ناگهان دو ريحانه رسول خدا حسن و حسين(عليهما السلام)به سوى او آمدند، او هر دو را در بغل گرفت و بوسيد، به او گفتند: علاقه منديم اذان تو را بشنويم، اذانى كه براى جدّمان رسول خدا مى گفتى.

او به هنگام سحر به بام مسجد رفت و در همان نقطه كه مى ايستاد و اذان مى گفت، ايستاد و اذان گفت. وقتى صداى تكبير او مدينه را فرا گرفت تو گويى مدينه تكان خورد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وقتى شهادت به توحيد را بر زبان جارى كرد گريه مردم بلند شد و زمانى كه شهادت به رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله)را بر زبان جارى كرد ساكنان مدينه همگى از خانه بيرون ريخته و گريه سر دادند. چنانكه نوشته اند: بعد از رسول خدا چنين روز را از نظر گريه و شيون به خود نديده بود.(1)

2. عمر بن عبدالعزيز افرادى را اجير مى كرد كه از شام به مدينه بروند و سلام او را به پيامبر(صلى الله عليه وآله)برسانند. سُبكى مى نويسد: عمر بن عبدالعزيز گروهى را از شام به مدينه فرستاد تا به پيامبر سلام بگويند و باز گردند.(2)

3. واقدى در فتوح الشام مى نويسد: آنگاه كه عمر با مردم بيت المقدس مصالحه كرد كعب الأحبار بر او وارد شد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابن عساكر، مختصر تاريخ دمشق، ج 5، ص 265; تهذيب الكمال، ج 4، ص 289.

2 ـ سُبكى، شفاء السقام به نقل از مناسك امام ابوبكر ابى عاصم النيل، ص143.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اسلام آورد و خليفه از اسلام او خوشحال شد.

عمر به او گفت: آيا مى توانى با من به مدينه بيايى، و قبر پيامبر را زيارت كنى و از زيارت آن بهره گيرى؟

پاسخ كعب به درخواست خليفه، مثبت بود و در بازگشت، همراه او بار سفر بست. وقتى عمر وارد مدينه گشت نخستين كارى كه انجام داد وارد مسجد شد و به رسول خدا(صلى الله عليه وآله)سلام داد.(1)

البته ما نيازى به اين گونه استشهادهاى جزئى نداريم، زيرا همه مسلمانان در طول چهارده قرن بر جواز سفر، مُهر صحت نهاده و پيوسته كاروان ها از نقاط دور به زيارت قبر آن حضرت رهسپار مى شده اند.

سُبكى در مورد سير پياپى كاروان ها به سوى مدينه داد سخن داده و يادآور مى شود كه در تمام اعصار، زائران خانه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وافّدى، فتوح الشام، ج 1، ص 244.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خدا به قصد زيارت قبر پيامبر(صلى الله عليه وآله)، راهى را بر مى گزيدند كه به مدينه منتهى شود و احياناً به خاطر درك فيض زيارت آن حضرت، دورترين راه را برمى گزيدند كه به اين فيض عظيم برسند. سپس مى گويد كسانى كه مى پندارند هدف از اين سفر زيارت مسجد و گزاردن نماز در آن است، سخت در اشتباهند، و ضمير اين زائران و گفتارشان بر خلاف اين نظر گواهى مى دهد. هدف آنان، چيزى جز زيارت قبر پيامبر و درود بر او نبوده و نيست.

چنانچه اجماع و اتّفاق علما و مسلمانان گواه بر جوازِ شرعىِ يك عمل است، اتّفاق امت در اين مورد بالاترين اتّفاقها است.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شفاء السقام، صص 100 ـ 101.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دستاويز تحريم كنندگان سفر

تا پايان قرن هفتم همه علما در اين مسأله اتفاق نظر داشتند كه سفر براى زيارت، امرى مباح بوده و مقدّمه يك امر مستحبّى اگر خود مستحب نباشد دست كم مباح و جايز است. ولى در اوايل قرن هشتم، ابن تيميّه حديثى را كه ابوهريره آن را از پيامبر(صلى الله عليه وآله)نقل كرده دستاويز خود قرار داد و با اجماع علما به مخالفت برخاست. روايت مورد نظر ابن تيميّه، به سه صورت نقل شده است:

1. لا تشدّ الرحال إلاّ إلى ثلاثة مساجد: مسجدي هذا، و مسجد الحرام، و مسجد الأقصى;(1)

بار سفر بسته نمى شود مگر به سه مسجد: مسجد من، مسجد الحرام، مسجد الاقصى.

2. إنّما يسافر إلى ثلاثة مساجد: مسجد الكعبة، و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صحيح مسلم، ج 4، ص 126، باب «لا تشد الرحال إلاّ إلى ثلاثة مساجد» و صحيح بخارى، ج 1 و 2، ب 754.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مسجدي، و مسجد إيليا.(1)

3. تشدّ الرجال الى ثلاث مساجد.(2)

ابن تيميّه به ظاهر اين حديث بنابر نقل اول تمسّك جسته و مدعى شده است كه براى انجام كارهاى عبادى، فقط به سه مورد مى توان سفر كرد، و زيارت قبر پيامبر كه يك امر عبادى و مستحب است داخل در اين سه مورد نيست. اين استدلال با يك دقت كوچك كاملا فرو مى ريزد و روشن مى شود كه پايه درستى ندارند.

زيرا بنابر نقل سوّم، نهى از مسافرت براى غير اين سه مسجد نشده است و اين نقل چون با ساير دليل ها موافق است صحيح است نه نقل اوّل.

بگذريم، كه اصولا در صحتِ اساس اين حديث، شك و ترديد جدّى وجود دارد. زيرا حديث از زبان رسول خدا(صلى الله عليه وآله)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1و2 ـ همان.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ادعا مى كند كه سفر به هيچ مسجدى جز مساجد سه گانه جايز نيست، در حالى كه محدّثان نقل مى كنند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)در روزهاى شنبه پياده و گاهى سواره براى نماز گزاردن به مسجد قبا مى رفت و در آنجا دو ركعت نماز مى گزارد و مسجد قبا در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله)در دوازده كيلومترى مدينه قرار داشت.(1)

زنان و زيارت قبور

آيا زنان و مردان در زيارت قبور حكم يكسان دارند يا اينكه فقط مردها مى توانند به زيارت قبور عزيزان يا پيشوايان خويش بروند، و زنان از اين فضيلت محرومند؟

رواياتى كه درباره زيارت قبور وارد شده ميان اين دو صنف فرق نگذاشته و همگان را به آن دعوت كرده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صحيح بخارى، ج 2، باب 755 ـ 757; صحيح مسلم، سنن نسائى يا شرح سيوطى، ص 372.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تنها روايتى كه دستاويز برخى كسان شده، روايت زير است.

لَعَنَ رسولُ الله زوّارات القبور;(1) رسول خدا به زنان زائر قبور لعنت كرد.

پاسـخ

اين حديث، صحت و شايستگى لازم، براى استدلال را ندارد، زيرا با سيره پيامبر و روش جارى در بين ياران او مغايرت دارد.

اوّلا: اگر زيارت براى زنان حرام است، چرا پيامبر(صلى الله عليه وآله)همسر خود را به قبرستان بقيع برد و كيفيّت زيارت قبور را به او آموخت؟! و اين روايت قبلا گذشت.

مسلّماً همسر پيامبر وقتى ماجرا را براى ديگران بازگو مى كند زنان مستمع، آن را يك حكم عمومى تلقى مى كنند، نه حكمى مختص به گوينده; يعنى همه زنان را در برمى گيرد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 502، حديث 1574 ـ 1576، سنن ابى داود، ج3، ص 218، حديث 3236 و در دومى به جاى «زوارات» «زائرات» آمده است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نه صرفاً عايشه را.

ثانياً: فاطمه(عليها السلام)دُخت گرامى پيامبر(صلى الله عليه وآله)و يكى از آل عبا(عليهما السلام)پس از درگذشت پيامبر(صلى الله عليه وآله)به زيارت قبر عموى خود در اُحد مى رفت و در كنار قبر او دو ركعت نماز مى گزارد و گريه مى كرد.

حاكم نيشابورى پس از نقل اين روايت مى گويد: راويان اين حديث همگى ثقه و عادلند و از اين حيث با راويان صحيح بخارى و مسلم فرقى ندارند.(1)

ثالثاً: ترمذى از عبدالله بن ابى مليكه نقل مى كند: وقتى عبدالرحمان فرزند ابى بكر در نقطه اى به نام «حُبشى» درگذشت، جنازه او را به مكّه حمل كرده و در آنجا به خاك سپردند بعدها كه خواهر او، عايشه، به مكّه آمد به زيارت قبر عبدالرحمان رفت، و دو شعر كه حاكى از شدّت تأثّر او بود بر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك حاكم، ج 1، ص 377، چاپ دارالمعرفة.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سر مزار برادر خواند.(1)

در پايان يادآور مى شويم; همان گونه كه گفتيم، زيارت قبر عزيزان يك رسم جهانى بوده و به يك معنا ريشه در فطرت و آفرينش انسان دارد; و انسان در جايى كه نمى تواند ارتباط فيزيكى برقرار كند علاقمند است از پيوند روحى و معنوى بهره بگيرد.

بر اين اساس، جلوگيرى از اين كار، آن هم در حقّ زنانى كه با بى صبرى كامل در فراق عزيزان به سر مى برند، با هيچ منطقى تطبيق نمى كند و نمى توان آن را جزو احكام الهى دانست.

اصولا زيارت قبور، جنبه عبرت آموزى و يادآورى آخرت دارد و با قرائت قرآن و فاتحه بر عزيزان همراه است; چگونه مى توان زنان را از اين فيض محروم كرد؟!

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سنن ترمذى، ج 2، باب 62، ح 1062.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

البته زيارت قبور بايد از هر نوع گناه و خلاف پيراسته باشد و اگر به فرض نهيى هم در كار بوده، شايد براى اين بوده كه در آن زمان، زنان اين شرايط را رعايت نمى كردند.

زيارت قبور و حفظ اصالت ها

ما در طول اين بحث، نوعاً از روايات اهل سنّت بهره گرفتيم و به روايات فراوانى كه محدّثان شيعه در مورد زيارت قبور يا زيارت پيشوايان معصوم(عليهم السلام) نقل كرده اند (جز به نقل چند روايت) نپرداختيم. چنانچه در اين مورد به كتاب هاى حديثى شيعه مراجعه شود روشن مى گردد كه مسأله زيارت قبور يا زيارت پيامبر خاتم و ائمه اهل بيت(عليهم السلام)از مسلّمات مذهب تشيّع است و علماى اين مذهب، كتاب هاى متعددى تحت عنوان «المزار» نوشته اند، كه از آن ميان، كتاب «كامل الزيارات» نگارش جعفر بن محمد بن قولويه (م 367) تمايز خاصّى دارد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اينجا اضافه مى كنيم حفظ اصالت ها يكى از وظايف اسلامى ماست و مقصود از اصالت ها چيزى است كه حاكى از واقعيت اسلام و استمرار آن در اعصار است.

دين اسلام يك دين جهانى بوده و تا روز رستاخيز، به عنوان كامل ترين دين آسمانى باقى و پايدار مى باشد و از آنجا كه ممكن است ميان ما و رستاخيز، هزاران سال فاصله زمانى باشد، ما موظّفيم آنچه را كه بر اصالت اسلام دلالت مى كند از گزند روزگار حفظ كرده و سالم به دست آيندگان بسپاريم.

زيارت قبور پيامبر خاتم(صلى الله عليه وآله)و پيشوايان اسلام نوعى حفظ اصالت ها است و در صورت ترك زيارت، آثار و بركات اين سنّت نيز به مرور از بين مى رود، تا آنجا كه چه بسا براى آيندگان وجود چنين شخصيت هايى، حالت افسانه اى پيدا مى كند!

لهذا مسلمانان براى جلوگيرى از اين خطر بزرگ، بايد كليه آثار مربوط به رسالت و امامت را حفظ كرده و پيوسته از آن ياد كنند، و زيارت مراقد اين شخصيت ها مايه يادآورى و حفظ آنها از نابودى تدريجى است. در اين صورت نمى توان اين سنّت و مزيّت بزرگ را ناديده گرفت و باب ديدار روحى و معنوى با آن بزرگان را به روى مسلمين بست.