جــهاد

و دفاع در زمان غيبت

دوره هفتم، شماره چهارده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: جـهاد و دفاع در زمان غيبت

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گاهى سؤال مى شود: با آن كه از نظر فقه شيعه، جهاد بايد به اجازه امام زمان(عليه السلام) و يا به فرمان «نائب خاص» آن حضرت صورت گيرد; چگونه اكنون كه امام عصر-ارواحنا فداه - در پس پرده غيبتند و نائب خاصّى هم ندارند، مسلمانان به عنوان جهاد قدم به ميدان نبرد گذاشته جانفشانى مى كنند؟

اوّلين پاسخ اين سؤال آن است كه لزوم اجازه امام(عليه السلام) يا نايب خاصّ آن گرامى در مورد جهادابتدائى است كه براى دعوت به اسلام انجام شود و سربازان اسلام بدون آن كه حمله اى از سوى دشمن شده باشد براى هدايت كفّار و مشركان و برانداختن شرك و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بت پرستى به جنگ و جهاد بپردازند; امّا در جهادى كه بعنوان دفاع از تجاوز دشمن و جلوگيرى از متجاوز انجام گيرد اجازه امام(عليه السلام) و يا نايب خاص آن حضرت لازم نيست.

و همان جهاد ابتدائى نيز، هر چند بنابر نظر مشهور فقهاء، منوط به اجازه امام زمان(عليه السلام) است، ولى برخى از فقهاء قائلند «فقيه عادل» كه نايب عام امام(عليه السلام)در زمان غيبت است از نظر ولايتى كه در شعاع ولايت امام(عليه السلام)دارد مى تواند متصدّى آن شود.

«صاحب جواهر» در اين باره مى گويد: «اگر اجماعى در مسأله لزوم اجازه امام وجود داشته باشد بايد بدان عمل شود، وگرنه ممكن است به استناد عموم ولايت فقيه در زمان غيبت و كمك ادّله عامّه جهاد، فقيه عادل

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بتواند فرمان جهاد ابتدائى بدهد»(1).

رهبر فقيد انقلاب، امام خمينى(رحمه الله)، در آخر كتاب امر به معروف تصريح كرده اند كه «فقيه تمام شئون امام را مى تواند تصدّى كند جز در فرمان جهاد ابتدائى»، هر چند خود ايشان نسبت به اين مسأله در اوّل كتاب بيع، اظهار ترديد كرده اند.

در بعض از كتب فقهى نيز برخى از فقيهان، به رواياتى كه در باب قيام مسلّحانه قبل از ظهور حضرت مهدى(عج) وارد شده، استدلال كرده و قيام قبل از ظهور را جايز ندانسته اند; اينك به بيان نمونه از آن روايات مى پردازيم:

1 - «سدير» از ياران امام صادق(عليه السلام) مى گويد كه آن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جواهر، ج 21، ص 14.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حضرت فرمود:

«اى سدير، در خانه ات بنشين و فرشى از فرشهاى زيرين خانه ات باش، و تا وقتى كه شب و روز آرام است تو نيز آرام باش، پس زمانى كه بتو خبر رسيد «سفيانى»(1)خروج كرده بجانب ما كوچ كن اگر چه با پاى پياده باشى»(2).

2 - «ابوبصير» از شاگردان امام صادق(عليه السلام)مى گويد كه آن گرامى فرمود: «هر پرچمى كه قبل از قيام حضرت قائم(عليه السلام) برافراشته شود صاحب آن طاغوتى است كه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - «سفيانى» فردى ستمگر و جنايتكار است كه در روايات فرموده اند قبل از ظهور حضرت ولى عصر(عج) در شامات قيام مى كند و سرانجام بوسليه امام(عج) هلاك مى شود.

2 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 36.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در برابر عبادت و اطاعت خدا، او عبادت و اطاعت مى شود»(1).

3 - «عمربن حنظله» مى گويد امام صادق(عليه السلام)فرمود: پنج علامت قبل از قيام قائم(عج) واقع مى شود: صداى مهيب آسمانى، خروج سفيانى، فرورفتن زمين، كشتن انسانى بى گناه و پاك و پاكيزه و خروج يمانى.

عرض كردم: فدايت شوم، اگر فردى از خاندان شما پيش از اين علامات قيام كند آيا همراه او قيام نمايم؟

فرمود: نه(2).

اين روايات علاوه بر ضعف سند و پاره اى از آنها دلالتشان بر مدّعى نيز ضعيف است; و شواهدى در روايات ديگر موجود است كه توضيح مى دهد منظور از

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 و 2 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 37.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نهى مشاركت در جهاد پيش از قيام امام قائم(عج)، جلوگيرى از مشاركت در جهاد به پيروى از كسانى است كه به طور مستقل و بدون در نظر گرفتن حق حاكميّت اهل بيت عصمت و طهارت، پرچمى برافراشته و مردم را به قيام مسلّحانه عليه حكومت وقت و براى تثبيت حاكميّت شخص خود دعوت مى كنند، امّا قيام عالم فقيه متّقى كه مردم را به سوى اهل بيت مى خواند مورد نظر نيست بلكه در پاره اى از روايات مورد تأييد واقع شده است.

قيام مسلّحانه براى حاكميّت پيشوايان معصوم

همان طور كه در بالا اشاره كرديم قيام فقيه متّقى كه مردم را به ولايت و حاكميّت ائمه و امام زمان(عليها السلام)دعوت كند از نطاق روايات نهى بيرون است، چنان كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هشتمين پيشوا حضرت امام رضا(عليه السلام) درباره «زيدبن على بن الحسين» كه در زمان بنى اميّه قيام كرده و شهيد شده بود و تفاوت كار او بافتنه اى كه برادر امام رضا(عليه السلام)، «زيدبن موسى بن جفعر» معروف به «زيدالنّار» در عراق برپا ساخته بود، به مأمون عبّاسى فرمود:

«لا تَقِسْ أَخى زَيْداً اِلى زَيْدِبْنِ عَلِى(عليهما السلام)فَاِنَّهُ كانَ مِنْ عُلَماءِ آلِ مُحَمَّد(عليهم السلام)، غَضِبَ لِلّهِ فَجاهَدَ اَعْدائَهُ حَتّى قُتِلَ فى سَبيلِه وَ لَقَدْ حَدَّثَنى أَبى مُوسَى بْنُ جَعْفَر(عليهما السلام) أَنَّهُ سَمِعَ أَباهُ جَعْفَرَبْنَ مُحَمَّد(عليهما السلام) يَقُولُ: رَحِمَ اللهُ عَمّى زَيْداً اِنَّهُ دَعا اِلَى الرِّضا مِنْ آلِ مُحَمَّد(عليهم السلام)، وَلَوْ ظَفَرَلَوَفى بِما دَعا اِلَيْهِ، لَقَدِ اسْتَشارَنى فى خُرُوجِه فَقُلْتُ: إِنْ رَضيتَ أَنْ تَكُونَ الْمَقْتُولَ الْمَصْلُوبَ بِالْكَناسَةِ فَشَأْنُكَ - الى أن قال - فَقالَ الرِّضا(عليه السلام)إِنِّ زيْدَبْنَ عَلىٍّ(عليهما السلام) لَمْ يَدْعُ ما لَيْسَ لهُ بِحَقٍّ وَ إِنَّهُ أَتْقى للهِ مِنْ ذلِكَ، إِنَّهُ قالَ: أَدْعُوكُمْ إِلَى الرِّضا مِنْ آلِ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مُحَمَّد(صلى الله عليه وآله)»(1).

(برادرم «زيد» را با «زيدبن على» مقايسه مكن، «زيدبن على» از علماء آل محمّد(صلى الله عليه وآله) بود و براى خدا خشمگين شد و با دشمنان خدا جنگيد تا آنگاه كه در راه او كشته شد. و پدرم «موسى بن جفعر(عليهما السلام)» برايم نقل كرد كه از پدرش «جعفربن محمّد(عليهما السلام)» شنيده است كه فرمود: خداوند عمويم زيد را رحمت كند، او مردم را به حكومت فرد پسنديده و مورد رضايت از آل محمّد دعوت مى كرد و اگر پيروز مى شد بدعوت خود وفا مى نمود. او در مورد قيامش با من مشورت كرد، گفتم: اگر مى خواهى كشته و در «كناسه كوفه» بدار آويخته شوى اين كار را بكن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 39.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در ادامه روايت امام رضا(عليه السلام) فرمود:

زيدبن على به چيزى كه حق او نبود دعوت نكرد، و او پرهيزكارتر از اين بود، او مى گفت: (شما به سوى فرد پسنديده از آل محمّد دعوت مى كنم).

امام معصوم(عليه السلام) در اين روايت كسى را كه قيام مسلّحانه كرده است به جهت آن كه نمى خواهد براى خود حكومتى تشكيل دهد و مردم را به سوى خاندان رسالت و امامت دعوت مى كند، مورد ستايش قرار داده و در مشورت نيز قيام او را تجويز فرموده است، و در نهايت اعلام مى كند كه در آن زمينه نتيجه قيام جز شهادت چيز ديگرى نيست; و برخى از روايات به حرمت و جواز قيام، نظرى ندارد و فقط ناظر به تأثير و نتيجه بخش بودن قيام است; به هر حال روايات را بايد جمع بندى و نتيجه گيرى كرد و بر روى هم قيام فقيه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عادل و داراى تقوا با شرايطى مورد رضايت معصومين(عليهم السلام)است.

زبان آيات جهاد

پاسخ ديگر: اين گونه روايات، لحن عموماتى است كه در آيات و روايات وارد شده و قابل تخصيص به زمان غيبت نيست، مانند آيه شريفه «ما لَكُمْ لاتُقاتِلُونَ فى سَبيلِ اللهِ وَالْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الْرِّجالِ وَالنِّساءِ وَالْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظّالِمِ اَهْلُها وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيّاً وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصيراً»(1).

(چرا در راه خدا و نجات مردان و زنان و كودكان مستضعف جهاد نمى كنيد كه مى گويند پروردگارا، ما را از اين قريه كه اهل آن ستمگرند بيرون آور و براى ما

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى نساءِ، آيه ى 75.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سرپرست و ياورى از سوى خودت بگمار).

اين آيه كه به دفاع از مظلومين و نيز با تكيه بر مسائل عاطفى به نجات مستضعفان فرمان مى دهد شامل هر زمانى مى شود كه دستيابى به هدفهاى فوق ميسّر باشد، بنابراين هر زمان نجات مؤمنان مستضعف ممكن گردد بايد در راه آن جهاد كرد، و اختصاصى به زمان حضور امام(عليه السلام) نخواهد داشت و اساساً اختصاص دفاع از مظلوم به زمان خاصىّ داراى استهجان است و اگر هم روايتى از دفاع مظلوم نهى كند با اين سرى از آيات مخالف بوده و اعتبار ندارد.

دفاع و مسائل آن

در هر صورت، اين كه آيا فقيه در زمان غيبت امام زمان(عليه السلام) مى تواند فرمان جهاد بدهد يا نه؟ در مورد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهاد ابتدائى است; امّا در مسأله دفاع اين سؤال مورد ندارد، زيرا دفاع نيازى به اجازه امام يا نائب امام ندارد، دفاع اگر از حق شخصى است جواز آن بطور فطرى در نهاد انسان و حتّى در نهاد حيوانات قرار داده شده; حيوانات نيز از خود و فرزند و آشيانه خود دفاع مى كنند، هر انسانى فطرتاً بخود حق مى دهد كه از خود و تمام چيزهائى كه متعلّق به اوست دفاع كند و اسلام نيز علاوه بر آن كه از اين مسأله فطرى منعى نكرده بلكه در متون اسلامى بر آن تأكيد ورزيده و آن را يك وظيفه حتمى و الزامى شمرده است.

روايات دفاع:

امام باقر(عليه السلام) فرموده است: «اِنَّ اللهَ لَيمْقُتُ الْعَبْدَ يُدْخَلُ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عَلَيْهِ فى بَيْتِه فَلا يُقاتِلُ»(1).

(خداوند از بنده اى كه متجاوز به خانه اش وارد شود و او به مبارزه و دفاع نپردازد، متنفّر است).

و نيز فرمود:

«اِذا دَخَلَ عَلَيْكَ رَجُلٌ يُريدُ اَهْلَكَ وَ مالَكَ فَابْدِرْهُ بِالضَّرْبَةِ اِنِ اسْتَطَعْتَ، فَأِنَّ اللِّصَّ مُحارِبٌ لِلّهِ وَ لِرَسُولِه فَما تَبَعَكَ مِنهُ شَىءٌ فَهُوَ عَلَىَّ»(2).

(وقتى شخصى بر تو وارد شد كه نسبت به خانواده و اموال تو قصد سوئى دارد پيش از آن كه بتو حملهور شود بر او ضربت بزن، همانا دزد، محارب با خدا و رسول اوست، پس هر پيامدى داشته باشد بعهده من).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 91.

2 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 91.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و پيامبر عزيز اسلام(صلى الله عليه وآله) فرموده اند:

«مَنْ قُتِلَ دُونَ عِيالِه فَهُوَ شَهيدٌ»(1).

(آن كه در راه دفاع و حمايت از اهل و خانواده اش كشته شود، شهيد است).

«ابومريم» از امام باقر(عليه السلام) نقل مى كند كه فرمود رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرموده اند:

«مَنْ قُتِلَ دوُنَ مَظْلَمَتِه فَهُوَ شَهيدٌ» (آن كه در برابر ستمى كه بر او وارد آمده به دفاع برخيزد و كشته شود شهيد محسوب مى گردد) آنگاه امام فرمود: «يا أَبا مَرْيَمَ هَلْ تَدْرى مادُونَ مَظْلِمَتِه؟ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ، اَلرَّجُلُ يُقْتَلُ دُونَ أَهْلِهِ وَ دُونَ مالِهِ وَ أَشْباهِ ذلِك; فَقالَ: يا أَبامَرْيَمَ إنَّ مِنَ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تهذيب(چاپ دارالكتب اسلاميه - تهران)، ج 6، ص 157.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الْفِقْهِ عِرْفانَ الْحَقِّ»(1).

(اى ابامريم، آيا مى دانى منظور از كشته شدن در برابر ستمى كه بر او شده چيست؟ عرض كردم: فدايت شوم يعنى شخصى براى دفاع از اهل و مالش و نظاير آن كشته شود. فرمود: اى ابامريم شناخت حق از جمله فقه است).

اين گونه روايات بر چند چيز رهنمون مى شود:

نخست آن كه: دفاع از جان و عرض و ناموس و اموال يك تكليف دينى و عقلى و عرفى است.

ديگر آن كه: دفاع هر آسيبى بر مهاجم وارد آيد بر مدافع چيزى نيست.

سوم آن كه: دفاع چه به نتيجه برسد و متجاوز

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل، ج11، ص 92.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سركوب شود و چه بى نتيجه بماند و مدافع شكست بخورد; در هر حال مقدّس است و اگر مدافع در اين راه كشته شود در پيشگاه الهى از جمله شهداست.

(البته بايد توجّه داشت كه آنچه برشمرديم همه در صورتى است كه دفاع به موقع و با شرايط و حدودى كه در فقه تعيين شده انجام شود).

فتواى امام خمينى(ره)در دفاع

با ملاحظه اين روايات و پذيرش فقهاى شيعه و نيز به حكم فطرت انسانى و عقل است كه رهبر انقلاب امام خمينى(قُدِّس سرَّه) در تحريرالوسيله مى فرمايد: اگر مهاجمى بر انسان حمله كند خواه دزد باشد يا غير دزد، و مقصودش كشتن بنا حق باشد دفاع از او به هر وسيله ممكن واجب است هر چند به كشتن مهاجم منجر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شود. و براى انسان تسليم شدن و تن به ستم دادن جائز نيست، و اين حكم به كسى كه خودش مورد هجوم واقع شود اختصاص ندارد بلكه اگر فرزند و دختر و پسر و پدر و مادر و برادر و خواهر و ديگر بستگان، و حتّى خادم و كنيز او مورد هجوم ظالمانه دشمن براى كشتن ناحق واقع شوند، دفاع تا سرحد كشتن مهاجم واجب است.

اگر مهاجم به حريم او حمله كند و قصدش تجاوز به همسر يا غير همسر او باشد دفاع به هر وسيله ممكن تا سر حد كشتن متجاوز واجب است، بلكه ظاهراً همين حكم را دارد اگر هجوم بر عِرْض و حريم براى منظورى پائين تر از تجاوز باشد; همچنين اگر تجاوز به مال او يا مال افراد خانواده او باشد.

البته بايد در همه اين موارد دفاع را با آسانترين وجه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ممكن شروع كند و در صورتى كه مؤثّر نباشد به مرحله بالاتر اقدام ورزد. بنابراين اگر با يك اخطار و تنبيه مهاجم دست برمى دارد بهمان اكتفا كند، و اگر ممكن نباشد با فرياد زدن يا با تهديدات شديد، و اگر نشد با دست يا عصا او را دفع نمايد، و اگر جز با زخم زدن ممكن نباشد با زخم زدن، و اگر ممكن نشد و جز با كشتن دفع نمى شود او را با هر حربه و آلت كشنده اى كه مى شود بكشد. امّا اگر با مراعات اين ترتيب بيم آن باشد كه دشمن فرصت پيدا كند و چيره شود، مراعات ترتيب واجب نبوده و بهر كيفيّتى كه براى دفع دشمن موثّر باشد توسّل جويد جايز است، و به طور قطع چنانچه اگر از حدّ اعتدال بيرون نرود و در دفاع بر مال يا بدن مهاجم نقصى وارد آيد يا به قتل او بيانجامد هيچ گونه ضمانى بر مدافع نيست، امّا اگر از مقدارى كه به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نظر خودش و به واقع كافى است تعدّى كند ضامن است. امّا به عكس اگر از طرف مهاجم مستقيماً يا غيرمستقيم بر مدافع نقص مالى يا جانى وارد شود مهاجم ضامن و مسؤول است.

دفاع با آگاهى از عدم تأثير، يا كشته شدن

اگر مدافع بداند و يا احتمال بدهد كه توانائى مقابله با دشمنى را ندارد و در درگيرى با او كشته يا مجروح مى شود، در صورتى كه به جان يا حريم او حمله شده است دفاع واجب است زيرا تن به ظلم دادن و تسليم شدن در چنين موردى جايز نيست، امّا اگر هجوم به اموال باشد احتياط آنست كه خود را در معرض نابودى قرار ندهد و حتّى با احتمال كشته شدن از مال بگذرد و جان خود را حفظ كند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دفاع از ديگران

امام خمينى(رحمه الله) در رساله مزبور تصريح كرده اند هم چنان كه دفاع از خود و زن و فرزند خود براى انسان مشروع است و در آن هر نقصى بر مهاجم وارد آيد، مدافع ضامن نيست، همانطور مى تواند از ارحام و خويشان و ساير متعلّقان خود مثل خادم و خادمه و... به هنگام خطر دفاع نمايد(1).

دفاع از اسلام و مسلمانان

از نظر اسلام، دفاع به محدوده رفع خطر از خود و وابستگان و متعلّقان ختم نمى شود، و دامنه وجوب آن تا رفع خطر از مكتب اسلام و صيانت مجتمع مسلمين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحريرالوسيله، ج 1، ص 487 - 491.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از هرگونه دستبرد و تجاوزى را، شامل مى گردد. و اين دفاع مقدّس نه تنها براى رفع و دفع تسلّط نظامى دشمن، كه حتّى در برابر خطر استعمار سياسى، اقتصادى و فرهنگى - خواه بصورت استعمار نو و خواه بصورت كهنه آن باشد - نيز بايد اعمال شود; و عوامل چنين خطراتى براى كيان اسلام و مسلمين چه ايادى مستقيم كفّار و دشمنان باشند و چه از ايادى داخلى و از ميان خود مسلمانان; و در هر سمت و پست و مقامى قرار گرفته باشند; واجب است با آنان به هر صورت ممكن، و هر چند گونه مقاومت منفى، مبارزه شود; و در اين مسير حتّى از قراردادها و پيمانهاى نظامى و سياسى و اقتصادى و فرهنگى كه در آينده به سلطه كفّار مى انجامد بايد جلوگيرى گردد و در برابر آنها دفاع بعمل آيد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين دفاع از كيان مكتب و جامعه مسلمانان تنها برعهده افراد عادى از مسلمانان نيست، و بر دولتهاى اسلامى و تمام مسؤولين امور نيز واجب است، و همگان در حفظ قدرت، عظمت، فرهنگ و اقتصاد اسلام مسؤولند و هر يك از اين امور در معرض خطر قرار گيرد بايد به دفاع برخيزند و دفع خطر كنند.

دليل وجوب اين دفاع مقدّس; نخست: عقل فطرى است كه از مهمترين ادّله احكام مى باشد، و عقل با اوّلين توجّه لزوم و وجوب آن را درك مى كند و نيازى به استدلال و برهان ندارد.

عقل هر انسان خردمندى، به طور بديهى حكم مى كند كه هرگونه خطرى به عزّت، شرف، آزادى، استقلال و مكتب و حكومت مورد قبول او، متوجّه گردد; در برابر آن بدفاع برخيزد، و آيين مقدّس اسلام نيز

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين حكم عقل فطرى را تخطئه نكرده و با تأكيد هر چه بيشتر به نيرومند ساختن آن برخاسته است.

دليل دوّم آن كه: برداشت و مرتكز هر مسلمان از فرهنگ بالنده اسلامى آنست كه اسلام عزيز براى پيروان خويش هرگز ذلّت، اسارت، استعمار و استثمار را روا نمى دارد، و تعليماتى از اين دست كه «اَلاِسْلامُ يَعْلُوا و َلايُعْلى عَلَيْهِ -» اسلام هماره برتر و بالاتر است و چيزى بالاتر از آن قرار نمى گيرد اين حقيقت را پابرجا مى دارد.

روايات دفاع از اسلام و مسلمين

دليل سوّم: رواياتى است كه در متون اسلامى پيرامون دفاع از اسلامى و مسلمين نقل شده است; و هر چند در اين روايات صريحاً از استعمار و انواع سياسى و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرهنگى و اقتصادى آن سخنى به ميان نيامده، امّا ملاك و معيارى در اين روايات موجود است كه بر دفاع از اين گونه تجاوزات نيز صدق مى كند; اينك فرازهائى از اين روايات را مرور مى كنيم:

«...فَاِنْ جاءَالْعَدُوُّ اِلَى الْمَوْضِعِ الَّذى هُوَفيهِ مُرابِطٌ كَيْفَ يَصْنَعُ؟ قالَ: يُقاتِلُ عَنْ بَيْضَةِ الاِْسْلامِ. قاَلَ: يُجاهِدُ؟ قالَ: لا، اِلاّ، أَنْ يَخافَ عَلى ذَرارِى الْمُسْلِمينَ.

قُلْتُ: أَرَأَيْتُكَ لَوْأَنَّ الرُّومَ دَخَلُوا عَلَى الْمُسْلِمينَ لَمْ يَنْبَغِ لَهُمْ أَنْ يَمْنَعُوهُمْ؟ قالَ: يُرابِطُ وَ لايُقاتِلُ، فَاِنْ خافَ عَلى بَيْضَةِ الاِسْلامِ وَالْمُسْلِمينَ قاتَلَ فَيَكُونُ قِتالُهُ لِنَفْسِه لا لِلسُّلْطانِ لاَِنَّ فى دُروُسِ الاِسْلامِ دُرُوسُ ذِكْرِ مُحَمَّد(صلى الله عليه وآله)»(1).

شخصى به هشتمين پيشوا امام رضا(عليه السلام) عرض كرد

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - كافى، ج 5، ص 21(چاپ آخوندى تهران).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به مردى از پيروان شما شمشير و اسبى دادند تا با آن در راه خدا پيكار كند، و بعد برخى از ياران به او گفتند جهاد كردن(بيارى طاغوتان) جائز نيست، و از او خواستند كه اسب و شمشير را به صاحبش برگرداند، امّا صاحبش رفته بود، در اين حالت او چه بايد بكند؟

امام(عليه السلام) در پاسخ فرمودند: مرزبانى كند و پيكار ننمايد.

در ادامه اين روايت از امام(عليه السلام) پرسيد: (...اگر سربازان روم به سرزمينهاى اسلامى وارد شوند آيا حق ندارد و سزاوار نيست كه از آنان جلوگيرى كند؟

فرمود: مرزبانى كند و پيكار ننمايد، و اگر بر حوزه اسلام و مجتمع اسلامى بيم داشته باشد پيكار كند، كه در اين وقت پيكار او براى خود اوست نه براى سلطان(طاغوت)، زيرا محو و نابودى اسلام، نابودى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دين و نام پيامبر(صلى الله عليه وآله) است).

بنابراين، حمله و تجاوز گاه به فردى خاص و يا طائفه اى مخصوص است و تجاوز انگيزه خصوصى دارد، و گاهى نسبت به عامّه مسلمين و براى درهم شكستن و يا تضعيف قدرت اسلام و مسلمانان مى باشد; در صورت دوّم حمله و تجاوز دشمن تجاوز به حريم اسلام و مسلمين، يا به تعبير روايات حمله به «بيضه اسلام» است، و در اين حالت پيكار و نبرد و كشتار براى دفع تجاوز و حفظ قدرت و شوكت اسلام و مسلمين، واجب خواهد بود.

«عَنْ أَبى عَبْدِاللهِ(عليه السلام) قالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُل دَخَلَ أَرْضَ الْحَرْبِ بأَمان، فَغَزَى الْقَوْمَ الَّذينَ دَخَلَ عَلَيْهِمْ قَوْمٌ آخَرُون، قالَ: عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ يَمْنَعَ نَفْسَهُ وَ يُقاتِلَ، عَنْ حُكْمِ اللهِ وَ حُكْمِ رَسُولِهِ، وَ أَمّا أَنْ يُقاتِلَ الْكُفّارَ عَلى حُكْمِ الْجَوْرِ وَ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سُنَّتِهِمْ فَلا يَحِلُّ لَهُ ذلِكَ»(1).

مردى از امام صادق(عليه السلام) پرسيد:

(شخصى به سرزمين كفّار حربى با اجازه آنان وارد شد، و قومى كه اين شخص بر آنان وارد شده مورد حمله گروهى ديگر واقع شدند، وظيفه او در چنين وقتى چيست؟

امام فرمود: بر مسلمان است كه از خود دفاع كند و براى حكم خدا و رسول او بجنگد، امّا پيكار با كافران بنابر حكم و روش ظالمانه آنان براى او جائز نيست).

مشاهده مى شود كه در اين روايت نيز، پيكار براى حفظ اسلام تجويز شده و نيازى براى اجازه خصوصى از امام معصوم و نايب وى در اين مورد نيست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 20.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دفاع از حوزه اسلام و مجتمع اسلامى

در «تحريرالوسيله» امام خمينى(رحمه الله)، پيرامون دفاع از اسلام و احكام آن و مجتمع اسلامى مسائل فراوانى عنوان شده و براى خنثى ساختن نقشه هاى شوم استعمارگران فتاواى جديدى از معظّم له صادر گرديده كه قسمتى از آنها بشرح ذيل است:

«اگر شهرهاى مسلمانان و يا مرزهاى كشور اسلامى را دشمن احاطه كند به طورى كه حوزه اسلام و مجتمع مسلمانان مورد خطر قرار گيرد بر مسلمانان واجب است به هر وسيله ممكن دفاع كنند و از بذل جان و مال دريغ ننمايند».

سپس مى فرمايند:

«در اين مسئله حضور امام و اجازه او و يا اجازه نايب

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خاص يا عامش شرط نيست، پس بر هر مكلّفى به هر وسيله اى بدون قيد و شرط واجب است حتّى اگر تسلّط از جانب دشمن به وقوع پيوسته است و بيم آن مى رود كه استيلاء زيادتر شود و شهرهاى اسلامى در اشغال دشمن واقع شود و مسلمانان اسير گردند، دفاع به هر وسيله ممكن واجب است».

معظم له با بينش والائى كه از اسلام دارند مسأله دفاع را به دفاع نظامى و جنگ مسلحانه منحصر نمى دانند، و مبارزه با نفوذ استعمار را به هر شكل ممكن واجب مى شمارند; از اين جهت به دنبال فتاواى فوق مى فرمايند:

«اگر ترس اين باشد كه دشمنان اسلام از جهت سياسى و اقتصادى بر حوزه اسلام سلطه پيدا كنند و در نتيجه اسلام و مسلمانان ناتوان و سست و ضعيف

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شوند بر مسلمانان واجب است كه با وسايل مشابه مقاومت منفى از خود نشان دهند و اجناس آنان را نخرند و استعمال نكنند و به هيچ وجه با آنان معامله و رفت و آمد نداشته باشند و مبارزه به مثل نمايند».

«اگر روابط تجارى و غير آن موجب خوف استيلاء دشمن بربلاد اسلام باشد بر بازرگانان و تمام مسلمانان واجب است كه از اين مراودات اجتناب كنند و اين گونه مراوده ها كه موجب استعمار مسلمانان و يا استعمار بلاد آنان مى گردد حرام است».

«اگر روابط سياسى بين دول اسلامى و دول اجانب موجب تسلّط اجانب بر بلاد مسلمانان و يا بر نفوس و اموال آنان باشد; و يا موجب اسارت سياسى مسلمانان باشد بر رؤساء دولتها اين روابط و اين مناسبات حرام است، و اگر قرارداد و پيمانى هم با آنان امضاء كنند از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

درجه اعتبار ساقط است و بر مسلمانان واجب است كه آنها را ارشاد و هدايت كنند و بر ترك اين گونه عقد و قراردادها وادارند، و اين عمل را حتّى با مبارزه منفى انجام دهند»(1).

دفاع از ساير كشورهاى اسلامى

از نظر رهبر كبير انقلاب و طبق فتواى صريح ايشان، مسأله دفاع به يك كشور و يا به مسؤولين و اهالى منطقه خاصى، اختصاص ندارد; و اگر خطر حمله اجانب براى يك دولت اسلامى پيش آيد واجب است همه دول اسلامى به دفاع برخيزند، و نيز تكليف ملّتهاى مسلمان و همه آحاد مسلمين نيز همين است.

حتّى وظيفه ساير دول اسلامى آنست كه اگر يك

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحريرالوسيله، ج 1، ص 486 - 485.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دولت اسلامى، پيمانى بر خلاف مصلحت اسلام و مسلمانان امضاء كرد بكوشند تا آن پيمان را به وسائل سياسى يا اقتصادى از قبيل قطع رابطه سياسى و تجارى برهم زنند، و بر ساير افراد مسلمان نيز واجب است به اين موضوع اهتمام ورزند و به مبارزه منفى با چنين اعمالى بپردازند; و چنين عقد و پيمانهايى از نظر اسلام حرام است.

دفاع از اقتصاد اسلام

ابعاد دفاع در اسلام چنان فراگير و گسترده است كه امور اقتصادى مسلمانان را نيز شامل مى شود; چرا كه نفوذ و وابستگى اقتصادى از حربه هاى خطرناك اجنبى براى سلطه بر مسلمين و ضربه به اسلام است; از همين رو، رهبر فقيد انقلاب(قدس سره) صريحاً فتوا داده اند:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«اگر در روابط تجارى با دولتهاى اجنبى و يا با تجّار كشورهاى بيگانه، بيم شكست خوردن بازار مسلمانان و حيات اقتصادى آنان باشد واجب است اين نوع رابطه ترك شود، و چنين تجارتى حرام مى باشد و بررؤساى مذهب واجب است كه اين گونه اجناس و اين گونه معاملات را بر حسب اقتضاء موقعيّت تحريم كنند، و بر امّت اسلامى است كه از آنها متابعت نمايند، همانطور كه بر همه مسلمانان كوشش در قطع اين گونه روابط واجب است»(1).

دخالت فقيه در كيّفيّت دفاع

گفتيم كه بنا به فتواى امام خمينى(رحمه الله) و ساير فقهاى اسلامى، در مورد «دفاع» اجازه امام(عليه السلام) و نايب خاص و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحريرالوسيله، ج 1، ص 487.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نيز اجازه نايب عام او - كه فقيه عادل در زمان غيبت است - لازم نيست، و بر هر مسلمان واجب است كه از اسلام و مرز و بوم مسلمانان دفاع كند.

امّا اين سؤال باقى مى ماند كه: جنگهاى دفاعى در برابر يورش و حملات بزرگ دشمنان، بدون نظام و سازمان دهى و صف بندى مفيد و مؤثّر نخواهد بود، در اين صورت مسؤوليّت فرماندهى و تنظيم امور جنگ با كيست و مسلمانان مدافع از چه كسى بايد فرمان بگيرند و اطاعت كنند؟

پاسخ آنست كه: در زمان غيبت امام، مسؤوليّت فرماندهى اين گونه جنگها با فقيه عادل است و اطاعت از فرمان او واجب مى باشد، زيرا طبق سيره پيامبر(صلى الله عليه وآله)اين گونه جنگها در صدر اسلام با فرمان و دستور آن حضرت انجام مى شده و در جنگهاى دفاعى نظير جنگ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

احد و خندق، فرمانده خود پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)بوده اند.

روش اميرمؤمنان، على(عليه السلام) در جنگ ها و نيز حضرت سيدالشهداء امام حسين(عليه السلام) در نبرد كربلا كه نبردى دفاعى بود، همين بوده است، و آن گراميان خود فرماندهى را به عهده داشتند; بنابراين در زمان غيبت امام زمان(عج)، اين سمت به مقتضاى ادلّه ولايت فقيه، بعهده فقيه عادل است و بايد از فرمان او پيروى شود.

و اكنون فرماندهى دفاع از حريم اسلام و مسلمين را رهبر معظّم انقلاب، حضرت آيت الله خامنه اى -دام ظّله العالى- به عهده دارند.

خداوند سايه ى معظم له را مستدام بدارد و اين فرماندهى را به فرماندهى حضرت ولى عصر(ارواحنافداه) متّصل گرداند.

آمين يا رب العالمين