«لايَزالُ الدّينُ قائِماً ماقامَتِ الْكَعْبَةُ»

امام ششم (عليه السلام)

حــج يا پرچم پيروزحق

بخش یک

دوره هفتم، شماره یازده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: حــج يا پرچـم پيروز حق، بخش «1»

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ديباچه ى سخن

اين «نوشتار» پيرامون «حج» است و حج «قصد» و آهنگ، «حركت» است، از «خود» و از «ديار خود» به مقصد «خانه اى مقدس» و به منظور تجديد پيمان با ذات اقدس صاحبخانه.

و جاى جاى آن حرم و حريم پاك و پيرامون آن كانون نور، هر چه هست، چشمه ى حيات است و بركه ى بركت و آبشار رحمت است و كاريز كرامت كه مى جوشد و مى ريزد و مى دود و مى رود و همه از «كانال حج و زيارت» به «اقيانوس بى نهايت» مى پيوندد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و «حج» يكى از بزرگ ترين و ارزنده ترين كلاس هاى آموزنده و اجتماعى، انسانى است، كه در ساختن فرد و جامعه ى اسلامى، نقشى مؤثّر و انكارناپذير داشته و دارد. و «حج» يك عامل هماهنگ كننده است كه مى بايست به تمام مسلمانان از هر تيره و طبقه كه هستند، خط و جهت فكرى بدهد. و خداوند «كعبه» را عامل بر پايى و بقاء، و «قيام مردم»(1)معرّفى نموده و آن را قبله ى آنان و «پرچم اسلام» قرار داده است.

و آئين اسلام، بيانگر يك حركت معنوى است و انسان اسلام (يك مسافر مستعّد و پاى در راه و «مهاجر الى الله» است) - و اين حركت معنوى مقصد مى خواهد و آن «معاد» است و رهبر مى خواهد و آن «امام» است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - «جَعَلَ اللهُ الْكَعْبَةَ الْبيْتَ الْحرامَ قِياماًلِلنّاسِ...»سوره مائده، آيه97.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نور مى خواهد و آن «علم» است و وسيله مى خواهد و آن پارسائى و تقوا است و.... و حركت معنوى و الهى اسلام، پايگاه اجتماعى و تمركز مى خواهد و «حج» به منظور تأمين اين نياز و ضرورت و به خاطر چند جهت ديگر «كه در مجموع از آن ها به فلسفه ى حج تعبير مى شود». تشريع شده است.

و اين يك حقيقت عينى و محسوس است كه شهر مقدّس «مكّه» عملاً پايتخت و پايگاه واقعى توحيد و گاهواره ى ايمان و قطب مركزى و قلب جهان اسلام است و «مسجدالحرام» ارك دولتى اين آئين آسمانى مى باشد كه «كعبه»، اين خانه ى شكوه مند و دير پا و خدا مردى را چونان نگينى برجسته و درخشان در ميان گرفته است.

و در لسان نوزاد كعبه و شهيد محراب از «كعبه» به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عنوان «عَلَم و پرچم اسلام» ياد شده است(1)كه بر فراز ستيغ سراسر عظمت و افتخار تاريخ اسلام عزيز تعبيه و نصب گرديده است. و اين پرچم سرافراز و هميشه پيروز: «بيت الله» همواره نشانگر حاكميّت الله خواهد ماند كه هم قبله مقبلان عالم است و هم مقصد سالكان پاى در راه و مطاف زائران دل آگاه بوده و هست.

و مسلمانى كه طىّ دعوت رسمى «وَلِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَيْهِ سَبيلا»(2) توفيق تشرّف به حج يافته است بايد دريابد كه به اين منظور به اين سامان فراخوانده شده است كه با تمام وجود در مراسم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - «...جَعَلَهُ سُبْحانَهُ وَتَعالى لِلاِْ سْلامِ عَلَماً وَ لِلْعائِذينَ حَرَماً فَرَضَ حَقَّهُ وَ اَوْجَبَ حَجَّهُ...» نهج البلاغه صبحى صالح، ص 45.

2 - سوره ى آل عمران، آيه ى 88.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تحليف و سرود صبح بيدارى و بازگشت به خويشتن خويش شركت كند و به اين پرچم مقدّس سوگند خورد كه همواره «پرچم دار» را «كه اسلام عزيز» است، پاس دارد و سر در خط فرمان فرمانرواى هستى گذارد.

و تا اين «پرچم مقدّس» و مراسم شكوهمند آن برپاست آئين اسلام نيز برجا است و فرمايش امام ششم(عليه السلام): «لايَزالُ الدّينُ قائِماً ماقامَتِ الْكَعْبَةُ»(1)مؤيّد اين حقيقت والا است.

و همواره در اهتزاز باد اين پرچم و سرفراز باد اين پرچمدار و پاينده باد «امّ القراى» اين پايتخت دير پاى كشور توحيد.

و گرچه سوگمندانه اين مركز، هم اكنون در عصر ما-

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - كافى، ج 4، ص 271 و من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 158.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به خاطر خيانت حاكمان خود فروش - با خطر هجوم و حمله ى گرگان و گرازان آزمند، روبروست ولى به فضل الهى و به گواهى تاريخ هيچ گاه سقوط نكرده و نخواهد نمود و به اين اميديم كه هر چه زودتر، حصار شب فرو ريزد و صبح صادق بدمد، تا شقايق شرف بشكفد و لاله هاى اميد جوانه زند.

و در آن هنگام و هنگامه نسيم را مى بينى كه «آيات پيروزى» را در گوش جانت زمزمه مى كند چرا نكند كه در آن لحظه هاى حساس، رويش گلواژه هاى ارزش هاى انسانى، طبيعت، تحوّل و طبعى تازه مى گيرد و جان انسان ها تولّدى ديگر مى يابد.

و تولّد آن جهان نو - و آن انسان نو - را بايد جشن گرفت كه با «انسان كامل» سروسروّ رخصت ديدار دارد.

و آن لحظه هنگام، زيباترين و دل انگيزترين

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

لحظه هاى شكوه و نقطه ى اوج بزرگ ترين لحظه هاى شكوه و نقطه ى اوج بزرگترين همه ى حماسه هاى خون و شرف و ايثار است كه حماسه سازان، در طول تاريخ آفريده اند. و آن «انسان كامل» و آن حماسه ساز بزرگ «بقيّة الله» است كه نقطه ى آغازين قيام آن امام همام(عليه السلام)نيز از كنار «بيت الله» است، چونان نياى بزرگ و نامورش: «خليل الله» و چونان جدِّ گرامى و اطهرش «رسول الله»(سلام الله عليهم.)

و خدا را، چه مى شود كه در راه باشيم و بر راه باشيم و مشتاق و پويان، مسير يوسف جان را پى گيريم و در پايان اين سير و سلوك، در سر منزل دولت بيدار آن عزيز بار بگشاييم و با ديدار طلعت خورشيد جهان افروز و انسان ساز او، حديث شب هاى هجر را، در محركه ى مبارك بامداد وصل فرو شوييم و در حضرتش باريابيم و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در فضايى عطرآگين و سرشار از شور و شوق به زبان حال گوييم:

«يااَيُّهَا الْعَزيزُ مَسَّنا وَ اَهْلَنَا الُضرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَة مُزْجاة فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا اِنَّ اللهَ يَجْزِى المُتِصَدِّقينَ»(1).

و اميدمان اين است كه انقلاب اسلامى ما به انقلاب جهانى و مسعود «مهدى موعود - ارواحنافداه -» بپيوندد.

و حج گزار راستين يك «سالك» است و «سالك از نور هدايت طلبد راه به دوست»(2)وگرنه بسيارند آنان كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى يوسف، آيه ى 88.

2 - «كه به جايى نرسد،گر به ضلالت برود»(حافظ)

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در طول تاريخ مكرّر و مستمر حج، زحمت «باديه» به «سيم» خريده اند و مى خرند، بى آن كه از آن منفعتى معنوى برند و حج گزار بايد حجّى گزارد كه او را از «نو» بسازد كه «حج» تجديد ميثاق ها است، و بارور كردن تعهدها و يادآوردن خاطره ها، در سرزمين خاطره ها. و سخن كوتاه:

كه، حج «حج» است و «حج گزار» ميهمان حق است و از انصاف دور است كه از راهى دور يا نزديك كسى را به اين ميهمانى فراخوانند و او از آداب و مراسم و مقرّرات اين «بارعام» و اين «مائده ى عظيم الهى» بى خبر باشد كه اگر بى خبر به اين سفر پردازد و بى خبر «يابى خبرتر» باز آيد، براى هميشه در آتش حسرت و حرمان خواهد سوخت، جز اين كه ديگر بار، باربر بندد و گذشته را تدارك و جبران نمايد.

پس، پيش از «حج» و پيش از حضور در اين كلاس و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كنكور سراسرى «كه آزمونى سخت و سازنده است» آشنايى با آئين نامه، مقدّمات و شرايط قبولى و توفيق در آن، امرى ضرورى است و اين نوشته نيز با توجّه به همين ضرورت و نياز نگاشته شده است.

در اين نوشتار كوشيده ايم به اختصار(1)و به ترتيب، «طّى سه بخش» پيرامون موضوعات ذيل سخن گوييم:

بخش 1 - آشنايى اجمالى با حج و عمره و اماكن مربوطه.

بخش 2 - فضيلت و فلسفه حج از ديدگاه آيات و روايات.

بخش 3 - مناسك اجمالى حج.

كاروانى كه بود بدرقه اش لطف خدا    ***    به تجمّل بنشيند به جلالت برود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تفصيل و مبسوط مطالب و مباحث و عمره را در «فرهنگنامه حج و عمره و اماكن مربوطه» از انتشارات در راه حق، آورده ايم.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پـرچم پيروز حق

بخش «1»

آشنايى اجمالى با حج و عمره و

اماكن مربوطه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تعريف حـج و عمـره

1 - «حجّ»: در لغت به معناى قصد، خويشتن دارى، پيروزى بر خصم در مقابل استدلال، و چند معناى ديگر آمده است و در اصطلاح شريعت و آئين اسلام، «حج» سفرى است به مكانى مقدّس و شهرى مشهور به نام «مكّه» در ماهى حرام و معظّم «ذيحجّه» به منظور زيارت خانه ى خدا «كعبه» و برگزارى مراسمى ويژه در چند موقف و ميعادگاه - «كه همگى در مكّه و اطراف آن قرار دارد» و مجموع اين مراسم به نام «مناسك حج» خوانده مى شود. اين سفر روحانى و شكوهمند، به شرط تمكّن مالى و سلامت تن و باز بودن راه (كه عناصر اساسى «استطاعت» است) بر هر مسلمان «مستطيع» در تمام عمر يك بار، لازم و واجب مى باشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و ترك اين عمل عبادى، سياسى و عظيم يا تأخير و تقصير در آن از گناهان بزرگ شمرده شده است.

2 - «عُمره»: در لغت به معناى قصد و آهنگ زيارت مكانى معمور و آباد مى باشد و در اصطلاح شرع اسلام، عبارت از اعمالى مخصوص است كه طىّ زيارت «خانه ى خدا» در «مكّه» انجام مى گيرد.

بيشتر مراسم عمره با حج مشترك است ولى حج با عمره در اصل برنامه ها و زمان برگزارى و جهات ديگر چند فرق بنيادى و اصولى دارد:

الف - در حج چند عمل اختصاصى وجود دارد كه در عمره نيست (مانند وقوف در عرفات و مشعر و مبيت در منى).

ب - حج اِلزاماً بايد در محدوده ى زمانى خاص(نهم تا سيزدهم ذيحجه) انجام گيرد، ولى در عمره

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

محدوديّت زمانى به اين نحو وجود ندارد.

ج - با توجّه به تسهيلات موجود در زمينه ى مسافرت و با انتخات نزديك ترين «ميقات» مراسم عمره را مى توان در ظرف يك روز يا كمتر از آن انجام داد، در حالى كه برنامه ها و مراسم حج دقيقاً بايد در ظرف زمانى مخصوص خود برگزار شود.

د - گذشته از وجوه اختلاف ديگرى كه حج و عمره با هم دارند و اين كه پاداش حج بيشتر از عمره است، تفاوت عمده ى ديگر حج با عمره اين است كه حج بيشتر به عنوان كلاسى آموزنده و اجتماعى مطرح است ولى در عمره، بيشتر از هر چيز، تربيّت فردى منظور مى باشد.

اقســام حـج

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1 - حج قِران(1)

2 - حج اِفراد(2)

اين دو قسم از حج وظيفه ى شهروندان مكّه معظّمه و كسانى است كه فاصله ى خانه ى آنان تا مكّه كمتر از چهل و هشت ميل (16 فرسخ شرعى كه هر فرسخ آن حدود 5/5 كيلومتر است) باشد، و آنان در انتخاب يكى از اين دو قسم آزادند.

3 - حج تمتّع: وظيفه ى كسى است كه خانواده و محلّ سكونت او، در مكّه و اطراف آن نباشد(3)، بنابراين كليّه كسانى كه مسكن آنان تا مكّه «88 كيلومتر»(4)باشد،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بر وزن «مِداد».

2 - بر وزن «اِمداد».

3 - ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ اَهْلُهُ حاضِرِى الْمَسْجِدِ الْحَرامِ. بقره، 196.

4 - كيلومتر 88 = 5/5 كيلو متر × 16 أ16 فرسخ شرعى.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حج واجب آنان، الزاماً همين قسم از حج است.

با توجّه باين مطالب، پى مى بريم كه نوع حجّى كه بر بيشتر مسلمانان واجب است از نوع حج تمتّع مى باشد و وظيفه ى ما ايرانيان نيز همين قسم از حج است.

اقسـام عمـره

1 - عمره ى تمتّع كه بايد پيش از حج تمتّع انجام گيرد و زمان برگزارى آن از اوّل شوّال تا هشتم ذيحجه است و بنابراين نمى توان عمره تمتّع را در ماه هاى ديگر از سال انجام داد.

2 - عمره ى مفرده: اين عمره، شرايط و قيود و محدوديّت نسبى عمره ى تمتّع را - كه ذكر شد - ندارد.

چون عمره ى مفرده داراى عنوانى خاص است، از اين رو شخص مى تواند فقط به منظور برگزارى عمره ى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مفرده به زيارت خانه ى خدا برود، ليكن كسى كه به منظور عمره ى تمتّع به مكّه سفر مى كند، بايد آن را در زمان خاص آن - كه از اوّل شوّال تا هشتم ذيحجه است- به جا آورد و نيز در همان سال بايد حج آن را «كه حج تمتّع است» انجام دهد.

آشنايى اجمالى با برنامه هاى

حــج و عمـره

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دانستيم كه حج واجب بر بيشتر مسلمانان «و از آن جمله ما ايرانيان» از نوع حج تمتّع است(1). حج تمتّع از دو بخش تشكيل مى شود:

1 - عمره ى تمتّع.

2 - اصل حج تمتّع.

به مجموعه اين دو عمل نيز «حج تمتّع» گفته مى شود.

عمره ى تمتّع از پنج جزءِ تشكيل يافته است به اين شرح و ترتيب:

1 - اِحرام در يكى از «ميقات هاى پنجگانه» كه شرح آن خواهد آمد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - به همين جهت از نقل مراسم حج افراد و قِران «كه در برخى از جهات با يك ديگر و با حج تمتّع تفاوت دارند» خوددارى مى شود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

2 - هفت بار طواف نمودن به دور كعبه.

3 - انجام دو ركعت نماز طواف نزديك «مقام ابراهيم»(عليه السلام).

4 - هفت مرتبه سعى ميان «صفا» و «مروه».

5 - تقصير: «گرفتن مقدارى از ناخن يا گرفتن مقدارى از موى سر يا صورت».

برنامه حج تمتّع

و امّا اصل حج تمتّع از سيزده جزءِ تشكيل مى شود باين شرح و ترتيب:

1 - اِحرام(به عنوان حجّ تمتّع) در خود مكّه ى معظّمه(نه در ميقات).

2 - وقوف «عرفات»;

3 - وقوف در «مشعرالحرام»;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

4 - انداختن سنگ ريزه به «جمره ى عقبه» در «مِنى»;

5 - قربانى در «مِنى»;

6 - تراشيدن سر يا تقصير كردن در «مِنى» و براى زن، به جاى سر تراشيدن، تقصير واجب است و مردان در غير حج اوّل بين سر تراشى و تقصير مخيّر مى باشند;

7 - طواف زيارت در «مكّه»;

8 - دو ركعت نماز طواف;

9 - سعى بين صفا و مروه;

10 - طواف نساء;

11 - دو ركعت نماز طواف نساءِ;

12 - ماندن در «منى» در شب يازدهم و شب دوازدهم ذيحجه براى همه «و ماندن در شب سيزدهم براى بعضى از افراد لازم است كه شرح آن خواهد آمد»;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

13 - انداختن سنگ ريزه به «جمرات» در روز يازدهم و دوازدهم ذيحجه.

«تبصره»: اشخاصى كه شب سيزدهم در مِنى مانده اند بايد روز سيزدهم نيز به «رمى جمرات» بپردازند.

عمـره مفـرده

عمره ى مفرده از هفت جزء تشكيل مى شود:

1 - احرام از ميقات.

(تبصره) اگر كسى بخواهد از مكّه ى معظّمه، عمره ى مفرده به جا آورد يا بايد به خارج از «حرم» برود و در «ادنى الحلّ» يعنى جايى كه از مواضع ديگر حِلّ و غير حرم به مكّه نزديك تر است مُحرم شود و بهتر است در يكى از سه نقطه ى «جِعرانه» «تنعيم» «حُدَيبيّه» محرم

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شود، آن گاه به مَكّه باز گردد و به ادامه و انجام عمره ى مفرده بپردازد.

2 - طواف كعبه(هفت دور).

3 - دو ركعت نماز طواف(پشت مقام ابراهيم(عليه السلام))

4 - سعى بين صفا و مروه(هفت بار).

5 - تقصير.

6 - طواف نساء.

7 - دو ركعت نماز طواف نساءِ.

با توجّه به مطالب ياد شده به اين نتيجه مى رسيم كه عمره ى مفرده با عمره ى تمتّع، چند تفاوت بنيادى دارد:

اوّل - «احرام عمره ى تمتّع» اِلزاماً بايد از ميقات هاى پنجگانه معروف (كه شرحش خواهد آمد) انجام گيرد.

دوّم - در عمره ى تمتّع طواف نساء و دو ركعت نماز

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

طواف آن واجب نيست گرچه انجام آن موافق با احتياط است. ولى در عمره ى مفرده واجب است.

سوّم - در عمره ى تمتّع تقصير متعيّن و در عمره ى مفرده، مُخيّر بين حلق و تقصير است.

آشنائى با اماكن مربوطه

1 - جزيرة العرب

جزيرة العرب كه بزرگ ترين شبه جزيره ى جهان است در جنوبِ غربى قارّه ى آسيا قرار دارد و مساحت آن را حدود سه ميليون كيلومترمربع مى دانند.

بزرگ ترين قسمت «جزيرة العرب»، اكنون كشور «عربستان سعودى» است كه دو ميليون و دويست و پنجاه هزار كيلومتر مربع مساحت و طبق آمار(1976-م) هشت ميليون و نيم جمعيّت دارد كه تا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين زمان چند صد هزار نفر بر رقم مزبور افزوده شده است.

بندر جدّه از بنادر بزرگ عربستان سعودى است كه كنار درياى سرخ قرار دارد. كشور عربستان از چهار بخش تشكيل يافته است: (نَجد، حجاز، عسير، اَحساء) پايتخت اين كشور شهر رياض است، ولى عملا دو مركز مهم ديگر در اين كشور وجود دارد يكى بندر جدّه كه به علّت استقرار سفارت خانه ها و كنسولگرى ها در آن، پايتخت سياسى كشور محسوب مى شود. و ديگرى «مكّه ى معظّمه» كه مركز واقعى و پايتخت حقيقى جهان اسلام است و دريغا كه اين حرم شريف (همانند مدينه ى منوّره كه حرم شريف ديگرى است) عملا در اسارت استبداد داخلى و استعمار خارجى مى باشد. ولى به فضل الهى پايان شب سيه رسيده و تا دميدن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سپيده اى صبح پيروزى چندان فاصله اى نيست.

2 - ميقات ها

«ميقات» محلّى است كه توسّط شارع مقدّس اسلام به عنوان «اِحرامگاه» مشخّص و معيّن شده است. بنابراين، محلّ اِحرام، ميقات نام دارد كه به اختلاف مسير و راه هايى كه زائر خانه ى خدا از آنها عبور مى كند، مختلف است، ميقات ها در پنج نقطه در اطراف مكّه قرار گرفته اند و از نظر نزديكى و دورى به مكّه با يكديگر اختلاف دارند.

ميقات هاى پنجگانه عبارتند از:

1 - مسجد «شجرة» كه در شمال مكّه در فاصله ى 486 كيلومترى قرار دارد، اين ميقات كه آن را «ذوالحُلَيفه» نيز مى نامند در دوازده كيلومترى مدينه و بر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سر راه مدينه به مكّه واقع شده و ميقات اهل مدينه و همه ى كسانى است كه از اين راه به مكّه مى روند.

2 - «جُحفه» در شمال غربى مكّه در فاصله ى 156 كيلومترى قرار دارد و ميقات اهل مصر و شام و مغرب و كسانى است كه از اين ناحيه به مكّه مى روند و قبلا مُحِرم نشده اند.

3 - «وادى عقيق» كه در شمال شرقى مكّه و در فاصله ى 94 كيلومترى واقع و ميقات كسانى است كه از راه عراق و نجد به مكّه مى روند.

4 - «قرن المنازل» كه در جانب شرقى مكّه در فاصله 94 كيلومترى واقع و ميقات كسانى است كه از راه طائف عازم مكّه مى باشند.

5 - «يَلَمْلَمْ» كه در جنوب شرقى مكّه در فاصله 84 كيلومترى واقع شده و ميقات اهل يمن و كسانى است

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كه از آن راه عبور كنند.

هر كس از هر يك از ميقات هاى پنجگانه ى ياد شده عبور كند بايد از همان ميقات مُحِرم شود و كسى كه از هيچ كدام از آن ها عبور نكند جايز است از محاذى و برابر يكى از آن ها محرم شود و اگر در راه به محاذى ميقاتى محركم شود كه از مكّه دورتر است.

اعمال عمره ى حج تمتّع و اعمال حج اِفراد و قِران از ميقات آغاز مى شود و پيش از ورود به مكّه واجب است كه شخص در يكى از اين ميقات هاى پنجگانه محرم شود و عبور از ميقات بدون احرام، حتّى براى كسى كه قصد حج و عمره ندارد ولى مى خواهد داخل مكّه شود حرام است، و احرام قبل از ميقات يا بعد از ميقات نيز باطل و حرام مى باشد.

«تبـصره» در موردى كه شخص نذر كرده باشد از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

محلّ خودش يا جاى معيّن ديگر (غير از ميقات ها) محرم شود، لازم است، از همان جايى كه نذر كرده پيش از رسيدن به ميقات محرم شود(1).

3 - حـــرم

اطراف مكّه معظّمه دايره اى كوچك تر از دايره ى ميقات ها ترسيم مى شود كه دايره ى حرم نام دارد. از هر سوى مكّه، براى حرم، حدّ و مرزى است كه خداوند متعال آن حدّ تا كعبه را محلّ امن براى انسان ها، حيوانات و نباتات قرار داده است.

حرم پناهگاه الهى و سرزمين امن عمومى مى باشد و احكام خاصّى دارد كه مشترك ميان مُحرِم و غيرمُحرِم مى باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحريرالوسيله، ج 1، ص 394.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

4 - مكّـه

«مكّه» مهم ترين شهر عربستان و جز و استان حجاز است. مكّه در 40 درجه و 9 دقيقه ى طول شرقى و 21 درجه و 38 دقيقه ى عرض شمالى از خط استوا قرار گرفته است و 330 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و به علّت وجود كوههاى سنگى و كم گياه، هواى آن بسيار گرم و سوزان است، و باران كم تر در آن جا مى بارد. خانه ى خدا، «كعبه» در ميان شهر مكّه و در وسط مسجدالحرام قرار دارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

5 - مسجدالحـرام

مسجد الحرام مسجد مقدّس و شكوهمندى است در وسط شهر مكّه و تقريباً به شكل مربّع مستطيل و سطح آن نسبت به كف خيابان هاى اطراف در جهات مختلف، يك مترونيم تا سه متر پايين تر است.

مساحت كلّى مسجدالحرام از سى و پنج هزار متر مربع به صد و شصت هزار و صد و شصت و هشت متر مربع افزايش يافته است و اكنون گنجايش سيصد هزار نفر جمعيّت را در زمان واحد دارد.

خانه ى خدا، «كعبه» با جلالى خاص در وسط «مسجدالحرام» قرار دارد. گذشته از كعبه مواضع ذيل نيز در داخل مسجدالحرام مى باشد، «مقام ابراهيم» «حطيم»، «حجر اسماعيل»، «چاهِ زمزم».

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مسجدالحرام بيست و چهار دَر دارد.

6 - كـعبه

«اِنَّ اَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلْنّاسِ لَلَّذى بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمينَ»:

«همانا نخستين خانه اى كه براى مردم بنياد شد، خانه اى است كه در سرزمين مكّه است كه پر بركت و مايه ى هدايت جهانيان است».

شكل كعبه تقريباً «مربّع» است و با سنگ هاى كبود بسيار محكمى درست شده و اكنون ارتفاع آن شانزده متر است.

با بررسى روايات به اين نتيجه مى رسيم كه پايه ها و اساس اين خانه پيش از حضرت ابراهيم(عليه السلام) نيز موجود بوده است ولى نخستين بنياد اساسى و شناخته شده ى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن توسّط آن حضرت و به مساعدت فرزندش اسماعيل(عليه السلام) انجام گرفته است كه از آن تاريخ تاكنون حدود چهار هزار سال مى گذرد.

7 - اركـان كـعبه

1 - ركن جنوب شرقى كه «حجرالاسود» در آن نصب شده و ركن حجر نيز ناميده مى شود.

2 - ركن شمال شرقى وقتى از درب كعبه بگذريم پيش از رسيدن به «حجر اسماعيل» به ركن شامى كه همان ركن شمال شرقى است، مى رسيم كه به آن ركن عراقى نيز گفته مى شود.

3 - ركن شمال غربى، كه پس از گذشتن از «حجر اسماعيل» به آن مى رسيم.

4 - ركن جنوب غربى كه به حسب وضع ساختمانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيش از ركن حجرالاسود قرار گرفته و به «ركن يمانى» معروف است.

8 - حجرالاسـود

«حجرالاسود» سنگ سنگينى است كه شكل بيضى غير منظّمى دارد - رنگش سياه مايل به سرخى و روى آن نقطه هاى سرخى واقع شده و داراى خط هاى زردرنگى مى باشد و قطر آن قريب سى سانتى متر است. اين سنگ آسمانى و تاريخى در ركن جنوب شرقى، نخستين بار به دست حضرت ابراهيم(عليه السلام) نصب شده است تا نقطه ى آغازين طواف قرار گيرد و گردش به دور خانه ى كعبه به طور منظّم انجام پذيرد.

9 - جامـه و روپـوش كـعبه

نخستين كسى كه براى كعبه روپوش قرار داد، يكى از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پادشاهان «حِمْيرَ»(1)بود و اين عمل به صورت سنّتى در آمد و پس از پيدايش آئين اسلام تاكنون ادامه دارد. روپوش كعبه سالى يك بار «در روز عيد قربان» با مراسمى خاص تعويض مى شود.

10 - مـقام ابـراهيـم(عليه السلام)

ميان مشرق و شمال خانه ى كعبه حجره ى كوچك و چهار گوشى است (با ضريح و گنبدى كوچك) كه فاصله ى آن تا ديوار كعبه حدود 13 متر است. در داخل اين حجره سنگى قرار دارد كه بنابر مشهور حضرت ابراهيم(عليه السلام) هنگام ساختن كعبه روى آن مى ايستاد و يا بر روى آن نماز مى خواند و عبادت مى كرد و به قدرت پروردگار نقش انگشتان و كف پاى آن حضرت بر روى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - به كسر حاء و سكون ميم و فتح ياء: «يمن، هاماوران».

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين سنگ باقى مانده است. (براى تسميه آن به مقام ابراهيم وجوه ديگرى نيز ذكر كرده اند).

11 - مُـلْتَـزَم

مُلتَزم: ما بين حجرالاسود و درب كعبه قرار دارد و جاى دعا و استغفار است.

12 - مُـستجار

مكانى نزديك ركن يمانى «مُسْتجار» ناميده مى شود و مقابل در كعبه قرار دارد و جائى است كه گناهكاران به آن جا پناه مى برند.

13 - حجـراسماعيل(عليه السلام)

حِجْر، مكانى است به شكل نيم دايره با ديوارى به ارتفاع يك متر و سى سانت كه در جانب شمالى كعبه قرار گرفته و به «حجر اسماعيل» معروف است و مدفن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن حضرت و مادرش هاجر و بسيارى از پيامبران مى باشد.

14 - حـطيم

حطيم بنابر بعضى از روايات ميان حجرالاسود و درب كعبه است و چون در اين مكان مردم مى كوشند خود را به حجرالاسود برسانند، طبعاً به يكديگر فشار مى آورند و به همين جهت «حطيم» ناميده شده است (براى تسميه ى آن وجه ديگرى نيز ذكر كرده اند).

15 - ناودان طـلا

اين ناودان در ضلع شمالى خانه ى كعبه قرار دارد و به هنگام باران، آب از بام كعبه به وسيله ى ناودان مزبور بر عرصه ى حجر اسماعيل(عليه السلام) مى ريزد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

16 - زمــزم

چاه زمزم در جنوب مقام ابراهيم(عليه السلام) قرار دارد و داستان پيدايش آن در تاريخ و روايات مشروحاً ذكر شده است.

17 - صـفا و مـروه

«صفا» و «مروه» دو كوه كوچك در مكّه است كه در برابر يكديگر و جنب مسجدالحرام «و تقريباً در جهت شرقى كعبه» قرار دارند و اكنون مختصرى از آن دو كوه باقى مانده است و مسافت ميان اين دو كوه كوچك 420 متر مى باشد.

18 - عـرفات

«عرفات» بيابان وسيع و هموارى است كه در شمال مكّه در مسافت 24 كيلومترى واقع شده و از حدّ حرم

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خارج مى باشد.

19 - مشعرالحـرام

وادى طويلى كه ميان «عرفات» و «مِنى» قرار دارد «مُزْدَلِفه» و «مشعر» ناميده مى شود.

20 - مـنى

«مِنى» بيابان وسيعى است كه در فاصله ى شش كيلومترى در جانب شرقى بين مكّه و مشعرالحرام قرار گرفته است. اماكن ذيل در منى قرار دارد:

ا - مسجد خيف

ب - جمرات سه گانه: (اُولى، وُسطى، عقبه)

ج - قربانگاه

گذشته از اماكنى كه ياد كرديم اماكن ذيل نيز در مكّه و اطراف آن قرار دارد: «كوه حراء، غار ثور، كوه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ابوقبيس(1)، دارالارقم(2)، محلّ تولّد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)، خانه ى حضرت خديجه(عليها السلام)، مسجد جنّ، مسجد تنعيم، مسجد نَمِره».

ضمناً قبور: عبدالمطلب، ابوطالب(عليهما السلام) حضرت خديجه، حضرت آمنه(عليهما السلام)، نيز در مكّه مى باشد.

مـدينه

اين شهر مقدّس در مشرق جدّه و شمال مكّه واقع شده و جزو استان حجاز است و فاصله آن تا مكّه 498

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اين كوه مُشرف بر «صفا» مى باشد و مسجد بلال و مسجد «شقّ القمر» در آن جا قرار دارد.

2 - جايى است نزديك صفا كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در اوايل بعثت به اتّفاق گروهى از مؤمنان در آن جا مخفيانه عبادت خدا مى كردند و نماز مى گزاردند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كيلومتر است. نام اصلى اين شهر پيش از هجرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) يثرب بود و با توجّه و هجرت و اقامت آن حضرت در اين شهر «مدينة النّبّى» نام گرفت كه اختصاراً «مدينه» ناميده مى شود.

در مدينه، مساجد بسيارى است كه تا 41 مسجد را نام برده اند (منظور مساجد قديمى و با سابقه است). مهم ترين اين مساجد «مسجدالنّبّى» مى باشد. مدفن پيامبر عاليقدر اسلام در خانه ى مسكونى آن حضرت و در جنوب شرقى «مسجد النّبّى» قرار دارد و «حجره ى مطّهره» ناميده مى شود. گروهى از مورّخان معتقدند قبر صديقه ى طاهره فاطمه ى زهرا(عليها السلام) ميان حجره ى مطّهره و منبر مسجدالنّبّى واقع شده و گروهى ديگر مى گويند بانوى جهان اسلام در قبرستان «بقيع» مدفون است... و به هر حال محلّ قبر بانوى بانوان جهان مشخّص نيست

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و اين اختفا و بى نشانى، نشانگر گوشه اى از مظالمى است كه بر آن حضرت رفته است. ضمناً قبرستان «بقيع» كه مدفن چهار اِمام بزرگوار ما، امام مجتبى و اِمام سجّاد و اِمام باقر و اِمام صادق(عليهم السلام) است و قبرستان احد، مسجد «قبا»، مسجد «فضيخ»، مسجد على(عليه السلام)، مسجد «فتح»، مسجد «قبلتين»، مسجد فاطمه زهرا(عليها السلام)، مسجد «سلمان»، مسجد «مباهله»، مسجد «اباذر»، مسجد «غمامه»... از اماكن مقدّس و مورد احترامى است كه در مدينه و اطراف آن قرار دارد و افرادى كه به مدينه مشرف مى شوند براى زيارت و انجام مراسمى در اين بقاع متبرّكه حضور مى يابند.

قبور فاطمه بنت اسد، «مادر مولاى متّقيان(عليهما السلام)، عباس بن عبدالمطلب، ابراهيم «فرزند حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) و زينب، رقيّه، ام كلثوم «دختران آن حضرت» و

قبور عاتكه، صفيه، «عمه هاى آن حضرت» و قبور عقيل بن ابيطالب و عبدالله بن جعفر و قبر ام البنين، «مادر حضرت ابوالفضل(عليهما السلام)» نيز در مدينه مى باشد.