خمـس

دوره هفتم، شماره نه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: خمـس

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خمـس

يكى از واجبات مهمّ مالى در دين اسلام كه انجام آن بر همه مسلمان واجد شرايط واجب است «خمس» مى باشد. خمس به معناى يك پنجم( 5 1 ) و در اصطلاح فقها عبارت است مالى كه ساليانه مردم به نسبت يك پنجم و با شرايط خاصّى بايد بپردازند.

قرآن مجيد در اين مورد چنين مى فرمايد:

«وَاعْلَمُوا أنَّما غَنِمْتُم مِنْ شَىْء فَانَّ للهِ خُمُسَهُ و للِرَّسولِ و لِذِي الْقُربى والتيامى والمساكين و ابنِ السَّبيلِ إنْ كُنْتُم امَنْتُمْ باللهِ و ما أَنْزَلْنَا علىَ عَبْدِ نايَوْمَ الفُرقْانِ يومَ الْتَقَى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الْجَمْعَانِ واللهُ علىَ كُلِّ شىء قديرٌ(1);

«و بدانيد، هر غنيمتى كه به دست شما مى رسد، 20% آن براى خدا، پيامبر، نزديكان وى، يتيمان، مستمندان، و در راه ماندگان است. اگر به پروردگار و به آن چه بر بنده ما حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) در روز جدايى حق از باطل، روز برخورد دو گروه (جنگ بدر) نازل شده ايمان داريد. و خداوند بر همه چيز قادر است».

صاحب مجمع البحرين در ذيل كلمه «غنيمت» ذكر شده در آيه مى گويد:

«ألغَنيمَةُ في الأصْلِ هىَ الفائِدَةُ آلمُكْتَسبَة(2);

«غنيمت فايده اى است كه انسان در پى كوشش و تلاش، آن را به دست مى آورد».

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى انفال، آيه ى 41.

2 - مجمع البحرين، ج 6، ص 128.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

علاوه بر آيه فوق روايات بسيارى بر وجوب خمس دلالت دارند. از جمله مى توان به روايتى از امام صادق(عليه السلام) اشاره كرد كه فرمود:

«إنَّ اللهَ لا إله إلاّهو حَرَّمَ علينا الصَّدَقَةَ أنزلَ لنا الْخمسَ فَالصَّدقَةُ علينا حرامٌ والخمسُ لَنا فريضَةٌ...(1);»

«به راستى، معبودى جز الله نيست. زيرا(خداوند) صدقه را بر ما حرام و خمس را براى ما قرار داد. پس، صدقه بر ما حرام ولى خمس براى ما فريضه مى باشد...»

و در كتاب «عروة الوثقى» چنين آمده است:

«هوَ مِنَ الفرائضِ و قدجَعَلَها اللهُ تعالى لمحمَّد وذُرِّيَّتِهِ -صلوات الله عليهم - عوضاً منَ الزكوة إكراماً لَهُم و مَن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 337.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

منعَ دِرْهماً أوأقلّ، كانَ مندرجاً فى الظّالِمينَ لهم و الغاصِبينَ لِحَقِّهِم بَلْ مَنْ كانَ مُسْتَحِلا لذلك كانَ منَ الكافرين...(1);»

«خمس، از واجبات است; خداى متعالى آن را براى محمّد(صلى الله عليه وآله) و ذريه اش - صلوات الله عليهم - و ذريه اش- صلوات الله عليهم - عوض از زكات قرار داده است(به جهت گرامى داشت آنان) و كسى كه درهمى يا كمتر از آن را منع كند; در رديف ظلم كنندگان و غصب كنندگان حق آنان بوده، بلكه كسى كه منع خمس را حلال بشمارد از كافران است...».

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - عروة الوثقى، كتاب الخمس.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اهميّت خمس

نفس وجوب خمس بر اهميّت آن دلالت دارد، زيرا تا موردى مصلحت شديد نداشته باشد; حكم وجوب بر آن بار نمى شود. شارع مقدّس مصالح اجتماعى، اقتصادى، معنوى اين مسأله را ملاحظه كرده و به لحاظ نقش عظيم و مصلحت شديد، آن را فريضه شمرده است. چنان كه فرمود: «والْخمسُ لنا فريضَةٌ»(1).

و در سوره انفال(آيه 41)، مطلب را به كلمه «إنَّ» تأكيد كرده است; به لحاظ اهميّت وعنايت خاصّى كه در اين حكم وجود دارد. نيز سفارش رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) بر اهميّت خمس، دلالت دارد.

رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)در دستورالعمل خود به

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - كتاب الخمس، ص 7.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عمروبن حزم - فرستاده حضرت به يمن - چنين مرقوم فرمودند:

«به نام خداوند بخشنده مهربان; اين بيانى از خدا و رسول او است:

اى گروندگان(به خدا و رسولش) به پيمانهاى خود وفا كنيد. اين پيمانى است از محمّد رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به عمر و بن حزم، هنگامى كه او را به يمن روانه نمود. او را به تقواى خدا در همه امورش امر مى كند... و اين كه در غنايم، خمس است»(1).

«از محمّد(صلى الله عليه وآله)به فجيع: و كسانى كه تبعيّت نموده، اسلام آورده اند; نماز به پا مى دارند، زكات مى پردازند،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - زكات و خمس، ص 145. به نقل از فتوح البلدان، ج 1، ص 84، باب اليمين.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرمانبردارى خدا و پيامبر او را مى كنند، از غنايم، خمس خدا را مى پردازند...»(1).

روايات ديگرى نيز به پرداخت خمس ترغيب كرده، از تصرّف در اموال خمس نداده، منع مى كند و دلالت بر اهميّت اين حكم الهى دارد.

در روايتى، ابى بصير از امام باقر(عليه السلام) نقل مى كند كه آن حضرت فرمود:

«لايَحِلُّ لأَحِد أنُ يَشْتَرىَ مِنَ الْخُمْسِ شيئاً حَتَّى يَصِلَ إلينَا حَقَّنَا(2); بر هيچ فردى حلال نيست از چيزى كه خمس به آن تعلّق گرفته است چيزى را بخرد تا اين كه حق ما را به ما برساند».

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - زكات و خمس، به نقل از أسد الغابة، ج 4، ص 175.

2 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 337.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خمس يا ماليات حكومتى

فلسفه تشريع خمس چه بوده است؟ آيا خمس، مانند هر مال شخصى ديگر، مخصوص شخص امام(عليه السلام)است؟ كه در مصارف خاص، آن را به مصرف مى رساند و احياناً اگر خواسته باشد آن را هديه كرده و يا در مصارف عام به كار مى گيرد و بعد از مرگ او به ارث برده مى شود. و وارثان، آن را بين خود، طبق موازين شرع تقسيم مى كنند؟ يا اين كه خمس مال مقام امامت و ولايت است - به طورى كه تصرّف در آن بايد مطابقت با آن مقام داشته باشد كه مقام حكومت است - و بعد از مرگ امام معصوم(عليه السلام) به ارث برده نمى شود، بلكه به كسى منتقل مى شود كه آن مقام از جانب خدا به او تفويض شده، و يا به كسى واگذار مى شود كه منصوب از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جانب امام معصوم(عليه السلام) باشد؟

قبل از پاسخ به سؤال فوق، دانستن اين مطلب لازم است كه مقام ائمه(عليهم السلام) فوق هر مقامى است. ائمه از نظر مقام تكوين- به اذن خدا - حاكم بر همه موجودات بوده و واسطه فيض مى باشند و اگر آن ها نبودند، جهانى هم نبود، زيرا جهان به خاطر آنان آفريده شده است. به همين جهت مى توانند هرگونه تصرّفى در نفوس و اموال و ديگر پديده ها داشته باشند.

امّا از نظر تشريع، ائمه(عليهم السلام) داراى مقام حكومت اعتبارى هستند. و اين مقام، اقتضا مى كند كه به مقرّرات و ضوابط در محدوده حقوق تشريع شده عمل نمايند و مردم را به آن ها فراخوانند. اين مقام را نيز خدا به آنان تفويض فرموده و اختياراتى به آن ها داده است تا طبق مصالح جامعه اسلامى و رشد اسلام در ميان مردم،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

إعمال ولايت كنند.

در اين جا، مسأله خمس را با ملاحظه مقام اعتبارى ائمه(عليهم السلام) مورد توجّه و برّرسى قرار مى دهيم و كارى به مقام ولايت تكوينى نداريم. اينك پاسخ سؤال فوق:

امام معصوم(عليه السلام) كه رياست عامّه بر امور دينى و دنيوى مردم دارد - و اين يك مقام اعتبارى است- داراى اين حق مى باشد كه خمس اموال را طبق شرايط دريافت كرده، به خواست نظر مباركش به مصرف برساند و اين حق از شؤون مقام امامت و رهبرى است. چنان كه بيان آن ها قبلا گذشت.

شكّى نيست كه مستمندان و نادارهاى سادات بايد توسّط خمس، رفع نياز از آن ها شود. ديگر از موارد مصرف خمس، اداره زندگى خصوصى، رفع حوايج مستمندان از سادات مى باشد; و بعد از رحلت امام(عليه السلام)

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به عهده امام بعدى كه داراى منصب امام است گذاشته مى شود(1).

منابع خمس

خمس بر هفت چيز تعلّق مى گيرد:

1 - غنيمت: غنايم حاصله از جنگى كه به اذن امام صورت مى گيرد، خمس آن مربوط به امام است. امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - ... عن ابى علىّ بن راشد قال: قلت لابى الحسن الثالث(عليه السلام)اِنَّا نؤتى بِالشَّئ فيقال: هذا كان لابى جعفر(عليه السلام) عندنافكيف نصنع؟ فقال ما كان لابى(عليه السلام)بسبب اْلإمامَةِ فهولى وَ ما كان غير ذلك فهو ميراث على كتاب اللهِ وسنَّة نبيّه(صلى الله عليه وآله).

وسائل الشيعه، ج 6، ص 374، باب 2 من ابواب الانفال و ما يختص بالامام، ح 6.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«هر چيزى كه در جنگ، براى دعوت به اسلام و شهادت «لا إله إلاّ الله و محمّد رسول الله - صلوات خدا بر او باد - به دست آمده، خمس آن براى ما است...»(1).

اگر جنگ به اذن امام نباشد، تمام غنيمت از آنِ امام(عليه السلام) بوده(2)، از انفال، محسوب مى شود(3).

اگر جنگ در زمان غيبت واقع شود; يعنى زمانى كه دسترسى به امام(عليه السلام) وجود ندارد تا از حضرت، اذن گرفته شود، حكم آن چنين است:

«غنايمى كه در حال غيبت و عدم امكان استيذان از امام به دست مى آيد; اقوى آن است كه در آن، خمس

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 339، روايت 5.

2 - وسائل الشيعه، جلد6، ص 369، روايت 16.

3 - تحريرالوسيلة، ج 1، ص 352.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

واجب است (يعنى از انفال نيست)، به ويژه اگر نبرد براى دعوت به اسلام باشد. هم چنين است حكم غنايمى كه در هنگام دفاع، از مهاجمين كفّار به دست مى آيد; هر چند در زمان غيبت باشد»(1).

2 - معادن: هر معدنى كه داراى ارزش و قيمت است و استخراج مى شود; بايد خمس آن پرداخت گردد. مرحوم علامه حلّى در «تذكره» فرموده است:

«ألمعادن و هى كلّ ما خرج من الأرضِ ممّا يخلق فيها من غيرها مِمّا لَهُ قيمة...(2);

معادن از جمله موارد زكات است و اين معادن چيزى است كه از زمين خارج شده و در زمين آفريده

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحريرالوسيلة، ج 1، ص 352.

2 - تذكرة الفقهاء، ج 1، ص 251.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى شود(كه شامل خود زمين نمى شود) و برايش قيمت و ارزشى است».

براى وجوب نفس، در معادن «نصاب» قرار داده شده و مقدار آن بيست دينار است. بنابراين، آن چه از معادن، استخراج مى شود; بعد از استثناءِ هزينه هاى استخراج و تصفيه و امثال آن ها. چنان چه به بيست دينار نرسد; لازم نيست خمس آن پرداخت شود.

3 - گنج: براى وجوب خمس در گنج نيز نصاب وجود دارد كه در «تحريرالوسيلة» مقدار آن بيست دينار(يا دويست درهم) ذكر شده است. پس هرگاه ارزش تقريبى گنج اين مقدار نباشد خمس آن واجب نيست.

4 - غوص: هر چه از غوّاصى به دست آيد در صورتى كه قيمت آن معادل يك دينار طلا باشد، خمس

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دارد.

از امام كاظم(عليه السلام) درباره آن چه از دريا خارج مى شود(مثل لؤلؤ...) پرسيده شد كه آيا در آن زكات هست؟ حضرت فرمود: «هرگاه قيمت آن به يك دينار برسد در آن، خمس واجب است»(1).

5 - مال حلال مخلوط به حرام: اگر مال حلال آميخته با حرام در نزد كسى وجود داشته باشد، به طورى كه نتوان آن ها را از هم تشخيص داد در صورتى كه مالك مال حرام به هيچ وجه شناخته نباشد و مقدار حرام يا حلال را ندانيم، وظيفه اخراج خمس است.

6 - زمينى كه كافر ذمّى از مسلمان بخرد: اگر كافر ذمّى كه در پناه مسلمانان زندگى مى كند; زمينى را

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 347، روايت 2.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از مسلمانى بخرد، بايد خمس آن را پرداخت نمايد.

7 - فوايد و درآمد مازاد بر هزينه: انسان، هرگونه درآمد و فايده اى به دست آورد; بعد از آن كه هزينه زندگى خود و افراد تحت تكفّلش را مناسب با وضعيت خود و شرايط اجتماعى و اقتصاديش برداشت نمود بايد خمس آن را پرداخت نمايد(1).

موارد مصرف خمس

آيه 41 از سوره انفال، مستحقّين مصرف خمس را اين گونه بيان مى دارد:

1 - خداوند

2 - پيامر(صلى الله عليه وآله)

3 - نزديكان پيامبر(صلى الله عليه وآله)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - كتاب زكات وخمس در اسلام،تحريرالوسيلة،ج 1، كتاب الخمس.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

4 - يتيمان

5 - درماندگان

6 - در راه ماندگان

سهم خداوند از خمس به پيامبر(صلى الله عليه وآله) تعلّق مى گيرد. از امام رضا(عليه السلام) سؤال شد: «آن چه براى خداوند مى باشد براى كيست؟»

فرمود: براى رسول خدا(صلى الله عليه وآله)(1).

سهم پيامبر در اختيار خود آن حضرت مى باشد.

امّا مقصود از اقارب(نزديكان)، امامان معصوم(عليهم السلام)هستند. اميرالمؤمنين(عليه السلام) فرمود:

«...فَنَحْنُ الّذينَ عَنَى اللهُ بذى القربى واليتامى و الْمَسَاكينِ و ابن السَّبيلِ فينا خاصَّةً لاَِنَّهُ لم يَجْعَلْ لنا فى

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 357، روايت 6.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سهمِ الصّدقَةِ نَصيباً. أكرمَ اللهُ نَبيَّهُ(صلى الله عليه وآله) وأكرَمَنَا أن يُطْعِمَنا أوساخَ النّاسِ(1);

«...پس ما هستيم آنانى كه خداوند از نزديكان اراده و قصد كرده است. و أيتام و درماندگان و در راه ماندگان، خصوص، كسانى است كه در ميان ما هستند. زيرا خداوند براى ما از زكات، نصيب و بهره اى قرار نداده است. خداوند، پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ما را گرامى داشته و غذاى ما را در اوساخ مردم قرار نداده».

بعد از رحلت حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) سهم خدا و پيامبر(صلى الله عليه وآله) و اقارب، در اختيار امام معصوم(عليه السلام)قرار مى گيرد.

امام موسى كاظم(عليه السلام) فرمود:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الأحاديث شيعه، ج 8، ص 564، ح 14.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«ما كانَ للهِ فهوَ لِرسولِه و ما كان لرسولِه فهو لَنَا...(1); آن چه از خمس براى خدا است، پس در اختيار رسول خدا(صلى الله عليه وآله) قرار مى گيرد و آن چه براى رسول خدا(صلى الله عليه وآله)باشد، در اختيار ما است».

و مراد از ايتام و درماندگان و ابن السّبيل، ذريه پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ائمه(عليهم السلام) هستند; چنان كه اميرالمؤمنين(عليه السلام)بيان فرمود: «...واليتامَى و المساكين و ابن السّبيل فينا خاصّة».

چنان چه ايتام و مساكين و در راه ماندگان وجود نداشتند، اين سه سهم نيز به امام(عليه السلام) بر مى گردد تا در موردى كه صلاح مى داند به مصرف برساند.

به طور خلاصه، حكم شارع بر اين است كه خمس به

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث الشّيعه، ج 8، ص 564، ح 14.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دو قسم تقسيم مى شود: 1 - سهم امام، كه در هر چه صلاح و خواست امام هست مصرف مى كند.

2 - سهم فقرا از بنى هاشم كه به اندازه رفع نياز به آنان داده مى شود و اگر چيزى باقى ماند; به خود امام برمى گردد و همان گونه كه بيان شد خمس در مالكيّت مقام ولايت است و در هر كارى كه صلاح بداند مصرف مى كند و شايد عنوان «وجه إلا مارة»(1)در برخى از روايات، راجع به خمس، گوياى اين باشد كه: خمس، بودجه اى است كه در اختيار ولىّ امر قرار مى گيرد تا در مصالح جامعه به مصرف برساند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 8، ش 1593.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كيفيّت پرداخت خمس

اسلام در همه زمينه ها به پيروانش دستور مى دهد كه فرمان خدا در انجام عبادات را - كه خمس و زكات نيز از جمله آن هاست - از روى ميل و صرفاً به خاطر اطاعت خدا و قرب او به عمل آورند.

فقها در مورد خمس، قيود و شرايطى ذكر كرده اند كه اهمّ آن ها بدين قرار است:

1 - از فقرايى كه خمس به مصرف آن ها مى رسد; بايد مؤمن دوازده امامى باشند; ولى لازم نيست كه عادل باشند، امّا اگر خمس، موجب كمك شخصى به انجام گناه و طغيان او مى شود بايد از پرداخت خمس به او اجتناب نمود.

2 - لازم نيست سهم سادات بين همه اصناف

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

(ايتام،مساكين، در راه ماندگان) تقسيم شود و به هر صنف مقدارى داده شود. و نيز لازم نيست ميان افراد يك صنف تقسيم شود يا اين كه به تساوى بين آنان تفريع گردد.

3 - فقط كسانى كه از طرف پدر، منتسب به «هاشم» جدّ پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى باشند مستحقّ خمس هستند(و هاشمى بر آن ها اطلاق مى شود)، امّا آنانى كه از طرف مادر منتسب هستند جايز است زكات دريافت كنند و خمس به آنان تعلّق نمى گيرد.

4 - سيادت فرد به شاهد شرعى يا معروفيّت و شهرت ثابت مى شود(شهرتى كه - به قول بعضى- موجب علم به درستى ادّعا باشد) به مجرّد اين كه كسى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ادعاى سيادت كند از او پذيرفته نمى شود(1).

نصف خمس، سهم امام(عليه السلام) است كه بايد به حاكم و مجتهد جامع الشرايط برسد يا به اذن او صرف شود. نصف ديگر كه سهم سادات محسوب مى شود به نظر بعضى از مراجع، چنان چه شخص بدهكار، مورد و مستحقّ آن را تشخيص بدهد و داناى به مسائلش باشد، مى تواند خودش بپردازد، ولى بهتر اين است كه زير نظر مجتهد باشد. و به نظر بعضى ديگر احتياطاً، و به نظر حضرت امام - رضوان الله تعالى عليه - حتماً واجب است كه يا به خود حاكم و مجتهد و مرجع تقليد داده شود يا به اذن و اجازه اش صرف سادات فقير گردد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - كتاب زكات و خمس در اسلام.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آداب پرداخت كننده زكات و خمس

1 - انگيزه اش در پرداخت زكات يا خمس، فقط انجام فرمان خداى برزگ باشد و در غير اين صورت واجب خود را انجام نداده است.

2 - با رغبت، ميل و رضايت كامل زكات يا خمس را بپردازد.

3 - علنى دادن زكات فضيلت بيشترى دارد، ولى در صدقات مستحب، مخفى دادن بهتر است.

4 - به گيرنده خمس يا زكات منّت نگذارد، چنان كه خداوند مى فرمايد:

«اى گروندگان، صدقه هايتان را با منّت و آزار باطل نكنيد»(1).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره مباركه، بقره، آيه 264.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

5 - زكات، طورى پرداخت شود كه موجب خجالت براى افراد نشود، به خصوص افرادى كه داراى شخصيّت اجتماعى هستند.

آداب دريافت كننده خمس و زكات

از نظر اخلاقى لازم است دريافت كننده خمس و زكات به موارد ذيل توجّه كند:

1 - اظهار نياز و احتياج ننمايد. البته گاهى احتياج به حدّى مى رسد كه اظهار در بعضى موارد جايز يا واجب مى شود.

2 - اگر به اندازه رفع احتياج يك روزش داشته باشد; تقاضاى كمك ناپسند است. چنان كه امامصادق(عليه السلام) فرمود:

«كسى كه از مردم چيزى بخواهد در حالى كه مخارج يك روزش را در اختيار دارد; از مسرفين محسوب

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى گردد»(1).

3 - در صورتى كه نيازمند است، بدون خجالت كشيدن آن را دريافت نمايد.

محمّد بن مسلم از امام باقر(عليه السلام) مى پرسد: مرد محتاجى برايش صدقه مى فرستند قبول نمى كند. فرمود: «سزاوار نيست از(گرفتن) چيزى كه خدا واجب فرموده است، خجالت بكشد»(2).

4 - مستحب است دريافت كننده زكات براى پرداخت كننده آن دعا كند.

5 - خداوند متعال(كه ولىّ نعمت مطلق است) را حمد و ستايش كند; كه حمد و شكر او موجب ازدياد نعمت مى گردد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 6، ص 218، ح 1.

2 - وسايل الشيبعة; جلد6، صفحه 218، حديث 1.