نماز شكوهمند عبادى

سياسى جُمعـه

دوره هفتم، شماره شش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: نماز شكوهمند عبادى و سياسى جمعه

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اذا نُودِىَ لِلصَّلوةِ مِنْ يَومِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا اِلى ذِكْرِ اللهِ(1)!

جمعه، روز اجتماع و ميعاد جماعت است، فعاليّت هاى بانگ آسمانى اذان جان ها را از اشتغالات زمينى مى كند و به سوى نور و فلاح به پرواز در مى آورد. مؤمنان از هر گوشه آن چه در دست دارند وا مى نهند، از آلودگى ها غسل مى كنند، براى حضور دربارگاه محبوب خود را مى آرايند، براى ديدار با فرشتگان خود را خوشبو مى سازند، چون رودى از هر كوى و برزن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - قرآن كريم، سوره ى جمعه، آيه 9.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سرازير مى شوند، و چون موجى به درياى جماعت جمعه مى پيوندند...

الله اكبر ...

بانگ تكبير مؤذن مؤمنان را فرا مى خواند، و عظمت تكبير جانها را فرا مى گيرد، و ايمان حجاب روزمرّگى را مى درّد و شعله مى كشد، و مؤمن در اين شعله هر چه دارد مى ريزد و مى سوزاند، و برهنه از همه پاى بنديها و سرشار از عشق و ايمان مى شتابد، و خود را نيز در امواج ايمان جمع، غوطهور مى سازد تا از خودى هيچ نماند، و سراپا براى خدا خالص شود، و در برابر خدا بايستد، و نه با زبان خود كه با زبان جمع خدا را بخواند، و نه به قدر يك نفر كه به ظرفيّت يك اجتماع فيض بگيرد... .

الله اكبر... با بانگ مؤذّن مؤمنان براى جهاد آماده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى شوند، ابتدا از خود آغاز مى كنند، از منافع مادّى صرف نظر مى كنند، راحتى خانه را پشت سر مى نهند، و همگام از هر سو مى شتابند و به حاكم روى مى آورند، و در صف قرار مى گيرند، و گوش به فرمان مى مانند، و از اخبار دور و نزديك و دشمن و دوست آگاه مى شوند، و بسيج شدن را در هر لحظه كه لازم آيد مى آموزند، و خدا را بر نعمت هايش سپاس مى نهند و بر پيامبر و پيشوايان درود مى فرستند، و براى خود و مؤمنان آمرزش مى خواهند، و تقوى و مراقبت بيشتر را آماده مى شوند، و تحكيم ارتباط با خدا را به نماز مى ايستند....

الله اكبر...

جماعت جمعه تجلّى اسلام اجتماع است، و پشتوانه ى استمرار حاكميّت حق، و پذيرش مسؤوليّت

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جمعى در دفاع از حريم ايمان و عقيده ى اسلامى، و تبلور پيوند حاكم و حكومت با فرد فرد مسلمانان، و ظهور پشتيبانى اجتماع از حكومت عدل، و اِعمال مسؤوليّت حاكم در فرابردن آگاهى ملّت، و اوج دادن ايمان و معنويّت جامعه در سير به سوى خدا.

جماعت جمعه در هر هفت روز يك بار اركان اسلامى را به نمايش مى گذارد; نماز اسلام را كه جماعت جمعه نماز است، جهاد اسلام را كه بنيان صف آهنين نماز جمعه و تعليمات سياسى آن، در مسير جهاد است حجّ اسلام را كه همان گستردگى و تعاون و همسانى حج را هر هفته به همراه دارد. خمس و زكات را كه مؤمنان را به گذشتن از تجارت و منافع فردى وا مى دارد و به نيازهاى جامعه آگاه مى سازد، امر به معروف و نهى از منكر، را كه دو وظيفه ى بزرگ از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ضرورتهاى نماز جمعه است، وتولّى و تبرّى، اسلام را كه مؤمنان صميمانه و همسان و برابر كنار هم قرار مى گيرند و با دريافت آگاهيهاى سياسى براى مقاومت در برابر دشمنان اسلام آماده و يك جهت مى شوند. آرى جماعت جمعه مظهر اركان اسلام است...واللّه اكبر.

* * *

نماز جمعه در سازندگى مسلمانان تأثيرات شگرفى دارد كه هر گوشه ى آن قابل دقّت و بررسى است:

1 - نماز جمعه همانند ساير اجتماعات دينى، برادرى و صميميّت را در مسلمانان تقويت مى كند، تفاوت هاى طبقاتى، اختلاف در نژاد، رنگ و زبان، در جماعت جمعه از ميان برداشته مى شود، و همه ى اقشار در كنار هم قرار مى گيرند، و بدين ترتيب برترى هاى خيالى و فاصله هايى كه ممكن است به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهت تفاوت ها در جامعه يى شكل بگيرد. رنگ مى بازد و صفا و صميميت و ايثار و ديگر دوستى جاى آن را مى گيرد.

2 - اجتماع عظيمى كه هر هفته در جماعت جمعه گرد مى آيند، تشكّلى از نيروهاى ناپيداى جامعه است كه هم چون سان و رژه ى سپاه، توان اسلام را به معرض نمايش مى گذارد و موجب ارعاب و تضعيف دشمنان مى گردد; نماز جمعه نمايانگر قدرت اسلام است، و اين كه مستحب است امام جمعه به هنگام ايراد خطبه بر اسلحه تكيه كند، نمودارى از همين حقيقت است.

3 - از پر ارج ترين فوائد نماز جمعه، آگاه ساختن جامعه از مسائل سياسى و مشكلات اجتماعى است، و اين موضوع اگر برترين ثمره ى نماز جمعه نباشد، از مهم ترين سودمندى هاى آن محسوب مى شود، زيرا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انحطاط و ضعف و زبونى هر اجتماع بيش از هر چيز معلول عدم آگاهى و بازماندن از رشد سياسى و عدم اطلاع از مشكلات است، به همين جهت امام جمعه موظّف است در خطبه ها مسائل روز و مشكلات گوناگون كشور را با نماز گزاران در ميان گزارد.

4 - فائده ى ديگر نماز جمعه، برخورد و تماس و تأثير متقابل افراد و بيرون كشيدن آنان از انزوا و انفصال و كناره گيرى است، كه موجب هماهنگى و وحدت فكرى و توافق اخلاقى در جامعه مى شود; اين سودمندى را توجّه همگان نسبت به يك نفر - خطيب جمعه - تقويت مى كند، زيرا در صحنه ى نماز جمعه همه از يك فرد عادل و پرهيزكار مطالبى را مى شنوند، و اخلاق و رفتارى مشاهده مى كنند، و از فكر و عقيده ى او تأثير مى گيرند، و اين ها همه به هماهنگى و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يكپارچگى افراد كمك مى كند.

5 - مركزيّت براى تصميم گيرى هاى اجتماعى در امور مهم جامعه، مثل جنگ و لشكر كشى، و بسيج عمومى براى انجام كارهاى عام المنفعه، فائده ى ديگر نماز جمعه است. مردم به نام خدا و با ياد او و براى بزرگ داشت شعائر اسلام در ميعادگاه جمعه اجتماع مى كنند، در اين اجتماع بزرگ ، مصالح امّت طرح و بررسى مى شود، و پس از موافقت و تصويب عمومى، همه براى تحقّق آن رو به يك هدف به حركت در مى آيند، و سيل آسا هر مانعى را از ميان برمى دارند.

از اين رو، نماز جمعه در تاريخ اسلام پيوسته ميعادگاه مسلمانان براى تصميم گيرى در امور، و مركزى براى تجمّع نيروها، جهت مقابله، با خطراتى كه مسلمانان را تهديد مى كرد بوده است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيشواى هشتم، امام رضا(عليه السلام)، در پاسخ كسى كه پرسيد : چرا در نماز جمعه خطبه واجب است؟ فرمود:

« زيرا جمعه، زمان حضور همه است، و خداوند خواسته براى امام وسيله يى باشد كه مردم را پند دهد و به طاعت خدا تشويق نمايد و از نافرمانى او بهراساند و آنان را از مصالح دين و دنياشان آگاه سازد، و به آنان از رويدادهاى جامعه در زمان و مكان هاى مختلف كه سود و زيانى دارد خبر دهد»(1).

و در جاى ديگر فرموده است:

« دو خطبه در نماز جمعه واجب شده تا يكى در حمد و ستايش خداى متعال و تمجيد و تقديس او باشد، و ديگرى براى بيان نيازها و مشكلات و بيم دادن و دعا و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث للشيعه، ج 6، ص 89 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرمان به مصالح و نهى از مفاسد»(1).

اين فوايد و نظاير آن كه در برقرارى قدرت اسلامى و استقلال و امنيت اجتماعى سهم به سزايى دارد، مصالحى است كه براى بزرگداشت نماز جمعه در نظر گرفته شده، و قرآن كريم با تأكيد دستور مى دهد، چون نماز جمعه برپا شد هر گونه كار و هدف شخصى را رها كنيد، و به سوى جماعت جمعه بشتابيد، و با تعبير «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»

(اين برايتان بهتر است اگر بدانيد) مصالح و فوائد اجتماعى نماز جمعه را بر مصالح و اغراض شخصى ترجيح داده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 5، ص 40 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نماز جمعه در قرآن كريم

در سوره جمعه مى خوانيم :

«يا اَيُّها الَّذينَ آمَنُوا اِذا نوُدِىَ لِلصَّلوةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا اِلى ذِكْرِ اللّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ(1)»

(اى مؤمنان! روز جمعه هنگامى كه نماز را اعلام كردند به سوى ذكر خدا بشتابيد و خريد و فروش را رها كنيد، اين براى شما بهتر است اگر بدانيد بهتر است).

مرحوم مجلسى(رحمه الله) مى نويسد:

در اين كه اين سوره و اين آيات درباره ى نماز جمعه است ترديدى نيست، و مفسّرين شيعه و سنّى بر همين مطلب اجماع دارند!»(2).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى جمعه، آيه ى 9.

2 - بحارالانوار، ج 89، ص 124.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اين آيه براى توجّه به نماز جمعه و اهميّت دادن به آن، تأكيدهاى فراوانى به كار رفته كه به برخى اشاره مى كنيم:

1 ـ مؤمنان را مخاطب قرار داده، و اين اشاره يى است كه مؤمن از اين فريضه ى بزرگ بهره مند مى شود،و مقتضاى ايمان، انجام آن است،نه ترك يا سبك شمردن آن.

2 ـ از نماز جمعه به «ذكر اللّه» تعبير فرموده است تا اهميّت آن مورد توجّه باشد.

3 ـ در جمله ى «فَاسْعَوا اِلى ذِكْرِ اللهِ» توصيه مى فرمايد كه به سوى آن بشتابيد و اين تأكيد ديگرى است كه در نماز جمعه شركت كنند و سهل انگارى ننمايند، و اين تعبير معمولاً در جايى استعمال مى شود كه موضوع مهمّى در بين باشد كه غفلت موجب از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دست رفتن آن است.

4 ـ با آن كه كسب و تجارت در اسلام ارزشمند است، در جمله ى «و ذَرُوا الْبَيْعَ» ( خريد و فروش را ترك كنيد و به نماز بپردازيد)، تأكيد مى فرمايد كه نماز جمعه بر آن ترجيح دارد و به هنگام آن هر كار ديگرى بايد ترك شود.

5 ـ در جمله «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» با تأكيد بيشتر اعلام مى فرمايد:

پرداختن به نماز و ترك كارهاى ديگر به خير شما است، و خداىِ متعال كه به خير همه از هر كس آگاه تر است آن را خير مى داند، و شما هم اگر بدانيد و به خير خود آشنا باشيد اين حقيقت را در خواهيد يافت، بنابراين كسى كه كارهاى ديگر را بر نماز جمعه مقدّم مى دارد واقعيّت را درنيافته و جاهل است، و از خير

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خود دورى مى جويد.

6 ـ آيات بعدى، نيز در انتقاد از كسانى است كه نماز جمعه را رها كرده و به خريد و فروش و ياكارهاى بيهوده مى پردازند:

« وَ اِذا رَأَوْا تِجارَةً اَوْلَهْواً انْفَضُّوا اِلَيْها وَ تَرَكوكَ قائِماً قُلْ ما عِنْد اللّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارةِ وَ اللّهُ خَيْرُ الرّازِقينَ».(1)

7 - جلمه ى « قُل ماعِندَ اللّهِ خيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَالتّجارَةِ» مقايسه ى ترك كنندگان نماز جمعه را مردود دانسته و تأكيد مى فرمايد كه نماز جمعه نزد خدا بهتر است، و مى دانيم آن چه نزد خدا بهتر باشد، براى هميشه بهتر است و قابل خدشه و اشكال نيست، و خداوند منزّه از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره جمعه، آيه 11.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن است كه هم چون بشر، چيزى را امروز بهتر بداند و بعد خدشه يى پيش آيد و تغيير عقيده دهد.

8 - جمله ى « وَ اللّهُ خَيرُ الرّازقينَ » حاكى از آن است كه اگر كسى فكر كند با شركت در نماز جمعه به روزى و درآمدش لطمه يى وارد مى شود در اشتباه است; روزى دست خدا است و كسى كه روزى مى خواهد بهتر است به سوى « خيرالرازقين » بيايد تا از فضل او بهره مند شود.

* * *

نماز جمعه از همان آغاز هجرت پيامبر(صلى الله عليه وآله)تشريع گرديد، و پيامبر عزيز اسلام(صلى الله عليه وآله)به اقامه ى آن پرداخت، در سفر هجرت، پيامبر(صلى الله عليه وآله)روز جمعه به وادى «بَنى سالِم بْنِ عَوْف» رسيد، و اولين نماز جمعه را در آن جا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برگزار فرمود(1).

در مورد نزول آياتى كه ذكر شد، «مقاتل بن سليمان» مى گويد:

«دحيه كلبى»(2) - كه جوانى زيبا و خوش اندام بود - از شام، با كالاهاى تجارتى بسيار باز گشت، و او معمولاً با اجناس و كالاهاى مورد نياز مردم به مدينه مى آمد، و براى- اعلام ورود او طبل مى نواختند، تا همه با خبر شوند و براى خريد كالاهاى مورد نياز به كاروان تجارتى دحيه مراجعه نمايند.

يك بار ورود «دحيه» كه هنوز مسلمان نشده بود،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مستدرك الوسائل، ج 1، ص 412.

2 - «دحيه» به فتح دال يا كسر آن يكى از كافران بود كه اسلام اختيار كرد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روز جمعه واقع شد، پيامبر- (صلى الله عليه وآله) به ايراد خطبه ى نماز جمعه مشغول بودند، با ورود دحيه، طبل نواختند و مردم استماع خطبه ى پيامبر(صلى الله عليه وآله)را رها كردند و براى خريد به سوى دحيه شتافتند، در مسجد جز دوازده نفر باقى نماند; پيامبر فرمود: «اگر اين گروه باقى مانده نبودند، عذاب الهى بر آنان فرود مى آمد...»(1).

از آياتى كه در اين مورد نازل شد چند نكته استفاده مى شود:

1 - دست كشيدن از همه ى كارها:

در آيه ى مباركه و شأن نزول آن، آنچه در مقابل نماز آمده و از آن نهى شده خريد و فروش است، اما خريد و فروش خصوصيتى ندارد بلكه هر كارى كه انسان را از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - به نقل از «الميزان»، ج 19، ص 320.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عمل اجتماعى نماز جمعه ومنافع مهم سياسى و عبادى آن باز دارد، مورد نهى است و بايد رها شود.

بنابراين خريد و فروش مثال روشنى است از كارهايى كه انسان را مشغول مى سازد و از شركت در فريضه ى پر ارج جماعت جمعه بازمى دارد.

2 - سفارش و سرزنش:

در آيه شريفه : آن چه مورد سفارش و تأكيد است ، شتافتن و روآوردن به سوى «ذكراللّه» و ياد خدا است، و آن چه مورد نهى و سرزنش است پرداختن به خريد و فروش و كارهايى است كه از ياد خدا باز مى دارد.

اين نكته كاملاً محسوس است كه برخلاف تفكّر مادّى گرايان، و برخلاف نظر گروه هايى كه خود را منتسب به اسلام مى دانند، ولى همه ى مسائل را بابينش مادّى مى نگرند و زير بناى همه ى امور را مسائل

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اقتصادى مى پندارند، اسلام و قرآن چنان كه در اين آيات نيز مى بينيم، محور اصلى را «ذكرالله» و تحكيم روى كردن به خدا قرار مى دهد، و تنها آن را مسأله ى بنيادى و زير بناى زندگى سعادتمندانه ى فرد و اجتماع مى داند، و هر چه بيشتر بر آن تأكيد مى كند، و در همين آيات چندين بار بر اين موضوع اصرار مىورزد; و مى فرمايد:« ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتمْ تَعْلَمُونَ» اين - روآوردن به ذكر خدا - براى شما بهتر است. و بار ديگر با نكوهش مى فرمايد:

« هنگامى كه كار بيهوده يى ديدند به سوى آن شتافتند و تو را كه به ايراد خطبه ايستاده بودى ترك كردند، بگو آن چه نزد خداست از لهو و تجارت بهتر است.

و حتّى براى بعد از نماز جمعه و هنگامى كه اين

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فريضه را انجام داده و متفرّق مى شوند نيز دستور مى دهد: « وَ اذْكروُا اللّهَ كثيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ» خدا را بسيار ياد كنيد شايد رستگار شويد.

بايد توجّه داشت، آن چه نهى شده، هنگام اقامه ى نماز مورد نهى است. يعنى توجه به خريد و فروش و و مسائل مادى به طور مطلق مورد نهى نيست، و فقط در حال توجّه به خدا و انجام فريضه بايد ترك شوند، و اسلام و قرآن كريم نمى خواهد مردم را به طور كلّى از مسائل مادّى باز دارد، بلكه سفارش مى كند به هنگام نماز جمعه كه عمل مهم ترى است از كارهاى ديگر صرف نظر كنند، لذا در همين آيات پس از آن كه فرمان مى دهد خريد و فروش را رها كرده به سوى ذكر خدا بشتابيد، بلافاصله مى فرمايد: «فَاِذا قُضِيَتِ الصَّلوةُ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فَانْتَشِروُا فِى الاَْرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّهِ;(1)(هنگامى كه نماز برگزار شد، در زمين پراكنده شويد و از فضل خدا بجوئيد.)

اهميّت نماز جمعه در روايات

در روايات اسلامى براى برپا داشتن نماز جمعه و شركت در آن بسيار سفارش شده است، اهميّت نماز جمعه به حدّى است كه حتى زندانيان را با مراقبت براى شركت در نماز جمعه مى آوردند و پس از نماز به زندان برمى گرداندند.

زندانى هم بايد خطبه هاى جمعه را بشنود و از مسائل سياسى و اجتماعى جماعت جمعه برخوردار گردد، و اين خود كمكى به اصلاح زندانى است تا ديگر مرتكب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى جمعه، آيه ى 10.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خلاف نشود.

اميرمؤمنان على(عليه السلام)، زندانيان را با ضمانت اولياء آنان از زندان آزاد مى ساخت تا در نماز جمعه شركت كنند، و بعد اوليائشان آنان را به زندان بازگردانند(1).

و نيز آن گرامى فرموده است: « در سه چيز اگر با پيشوايانتان مخالفت كنيد هلاك مى شويد: نماز جمعه، جهاد با دشمن، مناسك حج(2).

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمودند: « كسى كه - براى انجام كارى در روز جمعه شخصى را استخدام كرده است، نبايد او را از شركت در نماز جمعه باز دارد، و اگر چنين كند مرتكب گناه شده، و اگر مانع او نشود در ثواب نماز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 68.

2 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 62.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

او شريك خواهد بود(1).

امام صادق(عليه السلام)فرمود: «خداوند جمعه را بر ديگر روزها برترى داده است، بهشت روز جمعه براى كسانى كه به سوى آن بيايند تزيين مى شود، و شما به همان اندازه كه براى نماز جمعه از يكديگر سبقت بگيريد به سوى بهشت سبقت مى گيريد، و درهاى آسمان - روز جمعه - براى بالارفتن اعمال بندگان گشوده مى شود(2).

امام باقر(عليه السلام)فرمود: «فرشتگان مقرّب خداوند، هر جمعه فرود مى آيند، و كاغذهايى از نقره و قلم هايى از طلا همراه دارند، و درب مساجد، روى تخت هايى از نور مى نشينند، و هر كس در نماز جمعه شركت كند به ترتيب ورود مى نويسند، تا آن گاه كه امام جمعه بيرون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - همان، ص 68.

2 - جامع الاحاديث، ج6، ص 43.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آيد، و چون امام بيرون آمد اوراقى كه دست دارند فرو مى پيچند(1).

امام صادق(عليه السلام)فرمود: هيچ قدمى نيست كه در راه نماز جمعه برداشته شود مگر آن كه خداوند بدن آن را بر آتش حرام مى سازد(2).

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)فرموده اند: «جمعه روزى است كه خداوند اوّلين و آخرين را براى محاسبه - در روز حساب - جمع مى فرمايد، و هيچ مؤمنى نيست كه با پاهاى خود به نماز جمعه رود، مگر آن كه پس از خطبه، خداوند وحشت هاى قيامت را بر او آسان مى سازد، و آن ساعتى است - پس از خطبه - كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 45.

2 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 49.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداوند بر مؤمنان رحمت مى فرستد(1).

و نيز فرمود: «براى شما هر روز جمعه يك حج و يك عمره است، حج به جهت شركت در نماز جمعه، و عمره به جهت انتظار نماز عصر پس از نماز جمعه(2).

مردى به نام «قليب» از اعراب باديه نشين، خدمت پيامبر(صلى الله عليه وآله) شرفياب شد و عرض كرد: اى رسول خدا من يك بار چنين و چنان مهيّاى حج شدم، ولى موفّق نشدم.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود:«عَلَيْكَ بِالْجُمُعَةِ فَاِنَّها حَجُّ الْمَساكينِ; بر تو باد كه در نماز جمعه شركت كنى، زيرا نماز جمعه حج مستمندان است(3).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 182.

2 - بحارالانوار، ج 89، ص 214.

3 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 47.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و نيز آن گرامى فرموده است: «اَلتَّهجيرُ اِلَى الْجُمُعةِ حجُّ فُقراء اُمِّتى; شتاب به سوى نماز جمعه، حج فقيران امّت من است(1).

آداب نماز جمعه

پيشوايان گرامى دين، براى شركت در نماز جمعه به آدابى دستور داده اند كه برخى را ذكر مى كنيم:

الف ) نظافت و آراستن خود:

«هشام بن حكم» از امام صادق(عليه السلام)نقل مى كند كه فرمود: روز جمعه براى انجام نماز جمعه غسل كنيد و خود را معطّر سازيد، و محاسن خود را شانه بزنيد، و تميزترين لباس خود را بپوشيد، و خود را بياراييد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 89، ص 197.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

براى نماز جمعه آماده شويد، و با وقار باشيد، و عبادت خدا را خوب به جا آوريد، و تا مى توانيد كارهاى نيكو انجام دهيد(1).

«سلمان فارسى» مى گويد پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود: كسى كه روز جمعه غسل كند، و خود را پاكيزه سازد و با عطرى كه دارد معطّر نمايد، و در نماز جمعه حاضر شود، و چون امام جمعه آمد، به گفتار او گوش دهد، خداوند لغزش ها و گناه هفته ى او را از جمعه تا جمعه مى آمرزد(2).

و در روايتى ديگر فرمود: «كفّاره ى لغزش هاى اوست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 53.

2 - جامع الاحاديث،ج 6، ص 54.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مادام كه از گناهان كبيره اجتناب نمايد(1).

و نيز پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمودند: دوست من جبرئيل گفت: يك روز خود را معطّر كن و روز ديگر واگذار، امّا روز جمعه حتماً بايد به خود عطر بزنى و ترك آن سزاوار نيست(2).

امام صادق(عليه السلام)فرمودند:«وَ تَطَيَّبُوا بِاَطْيبِ طيبكُمْ يَوْمَ الْجُمُعَةِ» روز جمعه با بهترين عطرهايتان خود را خوشبو سازيد(3).

ب ) آمادگى قبلى:

در برخى روايات تأكيد فرموده اند، مسلمانان از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مستدرك الوسائل، ج 1، ص 407، ج 17.

2 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 226.

3 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 227.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كارهايى كه موجب بازماندن از نماز جمعه مى شود اجتناب كنند، اميرمؤمنان على(عليه السلام) فرموده اند: «هيچ يك از شما پنج شنبه داورى ضعيف كننده نخورد، شخصى پرسيد: چرا؟

امام فرمود: تا براى انجام نماز جمعه ناتوان نباشد(1).

و نيز آن گرامى در نامه يى به «حارث همدانى» نوشت:« لا تُسافِرْ فى يَوْمِ الْجُمُعَةِ حَتَّى تَشْهَدَ الصَّلاةَ اِلاّ فاصِلاً فى سبيل اللّه اَوْ فى اَمْر تُعذَرُبِه(2) روز جمعه سفر مكن تادر نماز جمعه شركت كنى، مگر آن كه (براى جهاد) در راه خدا يا براى كارى كه برآن معذورى، سفر كنى.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 56.

2 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 57.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ج ) رعايت شرايط اخلاقى:

در برخى ديگر از روايات به نظم و انضباط و رعايت سكوت و آرامش به هنگام حضور در نماز جمعه و استماع خطبه، سفارش شده است.

امام صادق از اميرمؤمنان(عليهما السلام)نقل كرده اند: مردم در نماز جمعه بر سه رتبه اند:

1 - آن كه پيش از آمدن امام حاضر مى شود و با سكوت و آرامش گوش فرا مى دهد; اين گونه شركت در نماز، كفّاره ى عمل از جمعه تا جمعه است، به اضافه ى سه روز ديگر، زيرا خداوند فرموده ( مَنْ جاءَ بِالْحسنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها) يعنى اگر عمل روز جمعه به درستى انجام شود، ثواب ده روز را دارد.

2 - آن كه با سرو صدا و بى نظمى در نماز جمعه شركت مى كند كه بهره يى جز اين ندارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

3 - آن كه پس از شروع خطبه مى آيد (و به جاى آن كه بنشيند و به خطبه گوش دهد) مى ايستد و نماز مى خواند، چنين كسى برخلاف سنّت رفتار كرده است و در عين حال از خدا - پاداش - مى خواهد و خداوند اگر بخواهد به او - پاداش - مى دهد و اگر بخواهد محرومش مى سازد(1).

و نيز اميرمؤمنان(عليه السلام)فرموده اند: «وقتى امام خطبه مى خواند رو به او بنشينيد و به سخنان او گوش فرا دهيد»(2).

و نيز فرمودند:« لاكلامَ وَالاْمامُ يخطِبُ وَ لاَالْتفاتَ اِلاّ كَما يَحِلُّ فِى الصَّلاةِ وَ اِنَّما جُعِلَتِ الْجُمُعَةُ رَكْعتَيْنِ مِنْ اَجْل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 96.

2 - جامع الاحاديث، ج 6، ص 94 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الْخُطْبتيْن جُعِلَتا مَكانَ الرَّكْعتيْنِ الاَْخيرَتَيْنِ فَهُما صَلاةٌ حتّى يَنْزِل الاْمامُ;(1)»

(هنگامى كه امام جمعه خطبه مى خواند نبايد حرف زد ونبايد به سوى ديگر رو كرد. جز در مواردى كه در نماز هم جايز است، نماز جمعه دو ركعت است به جهت آن كه دو خطبه به جاى دو ركعت سوم و چهارم آن است، و دو خطبه تا هنگامى كه امام از منبر فرود آيد، نماز است.)

توصيه ى امام خمينى(رحمه الله)درباره ى نماز جمعه

امام امّت و رهبر عالى قدر انقلاب در مورد اجتماعات عبادى و سياسى اسلام و نماز جمعه فرمودند:

«من تكليفم را بايد به شما بگويم، شما دانشگاهى ها،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل، ج 5،ص 29.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شما دانشجوها همه تان مساجد را برويد پركنيد. سنگر است آن جا، سنگرها را بايد پر كرد، محراب بهش مى گويند آن جايى كه حرب از آن جا شروع مى شود; محل حرب. امروز و اين عصر از همه روزها براى ما، و اين وقت واين عصر از همه وقت براى ما حسّاس تر است، براى اين كه همه چيز درست شده است و شيطان ها از اطراف جمع شده اند و مى خواهند حالا كه همه چيز درست و دارند مأيوس مى شوند، نگذارند كارها اجرا بشود، باز تهيّه ببينند و لو براى ده سال ديگر يا چند سال ديگر تهيه ببينند، براى اين كه مسجدها را كم كم خالى كنند، و آخوند مسجد را كنار بگذارند و يك كسى كه وضو ندارد و به هيچ چيز هم معلوم نيست اعتقاد داشته باشند بياورند آن جا جاى آخوند و نگذارند نمازش را بخواند، و خالى كنند اين سنگرها را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و بعد از خالى كردن اين سنگرها حمله كنند. اين دژهاى محكم را محكم نگاه داريد، نگوييد كه انقلاب كرديم، حالا بايد فرياد بزنيم، نخير نماز بخوانيد از همه ى فريادها بالاتر است، اجتماع كنيد، نمازهاى جمعه را باشكوه به جا بياوريد، و نمازهاى غير جمعه را هم اهميّت بدهيد كه شيطان ها از نماز مى ترسند، از مسجد مى ترسند...»(1).

هم چنان كه پيشتر نيز اشاره كرديم، يكى از سودمندى هاى بزرگ نماز جمعه آن است كه گفت و شنود درباره ى مصالح دين و دنياى مسلمانان را جزو فريضه ى عبادى قرار مى دهد، قانون گذار اسلام مى خواهد با اين برنامه و به وسيله ى نيروى عظيمى كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - روزنامه جمهورى اسلامى، 18 خرداد 1359.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در جماعت جمعه تشكّل مى يابد، تمام مشكلات را حل كند و از مفاسد جلوگيرى نمايد، نماز جمعه باعث مى شود هر هفته گام هاى مهمّى براى پيشبرد مصالح اسلام و مسلمانان برداشته شود و به همين جهت خطيب جمعه موظّف است مسلمانان را در جريان امور قرار دهد و مردم را آگاه سازد، و از بركات اجتماع عظيم مردم استفاده كرده از آنان براى رفع مشكلات يارى بخواهد.

امام خمينى(رحمه الله) در رساله ى «تحريرالوسيله» ضمن بيان احكام نماز جمعه مى فرمايند:

(مسأله ى 9): «براى خطيب در نماز جمعه سزاوار اين است كه ضمن خطبه درباره ى مصالح دين و دنياى مسلمانان سخن گفته و جريانات و وقايع كشورهاى اسلامى و غير اسلامى و مسائلى را كه سود و زيان آن به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مسلمانان بر مى گردد و هم چنين مسائلى را كه به زندگى و آخرت و امور سياسى و اقتصادى آنان مربوط مى شود و در استقلال و سرنوشت و موجوديّت اسلامى آنان تأثير دارد تشريح كند و كيفيّت رفتار و روابط با ساير ملّت ها را بيان نمايد و از دخالت كشورهاى ظالم و استعمارگر، خصوصاً در امور سياسى و اقتصادى مسلمانان كه منجر به استعمار و استثمار آنان مى شود هشدار بدهد.

به طور كلى نماز جمعه و خطبه هاى آن، مانند مراسم حج و نماز عيد فطر و عيد قربان از بزرگترين سنگرهاى سياسى اسلام است، ولى متأسّفانه مسلمانان از وظائف مهم سياسى اسلام غفلت نموده اند با اين كه اسلام دين سياست است. هر كس در احكام حكومتى و سياسى و اجتماعى و اقتصادى اسلام كم ترين مطالعاتى داشته

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

باشد مى داند كه اسلام از سياست جدا نيست، پس كسى كه خيال مى كند دين از سياست جدا است جاهل ونادان است;او نه اسلام را مى شناسد و نه سياست را».

و در مسأله ى 14 مى فرمايند:

«خطيب بايد سخنور بليغ و كلامش رسا باشد، و با سخنانى واضح و روشن و خالى از ابهام و پيچيدگى حرف بزند، از مسائلى كه در سطح جهانى و خصوصاً در سطح كشورهاى اسلامى و كشور خودش براى مسلمانان مطرح است و با مصالح آنان ارتباط دارد آگاهى داشته باشد، در راه خدا از ابراز حقائق بيم و هراسى به خود راه ندهد، و از انتقاد كسى نترسد، در بيان حق و افشاى باطل در مواقع مقتضى صريح و قاطح باشد.»

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يادآورى به امامان جمعه

شايسته است امام جمعه در هر منطقه يى باشد. موارد ذيل را كه در تربيت و تزكيّه ى مردم و رفع مشكلات نقش مهمى دارد، در نظر بگيرد:

1 - در امور سياسى و اجتماعى از رهبرى هاى رهبر و امام امّت پيروى كند، و رهبرى هاى امام را ساده و روشن براى مردم بيان نمايد.

2 - به مشكلات منطقه توجّه كامل داشته باشد، و كميته هاى مختلفى براى رسيدگى به مشكلات تشكيل دهد، تا آنان مشكلات را با او در ميان بگذارند، و پس از آگاهى در رفع مشكلات بكوشد و هر جمعه با مردم آن منطقه نيز در ميان بگذارد.

3 - تسهيلاتى به وجود آورد كه همه ى مردم بتوانند مشكل يا پيشنهادشان را بيان كنند، و امام جمعه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ياافرادى كه زير نظر او كار مى كنند به رفع آن ها بپردازند.

4 - امام جمعه با مركز رهبرى در تماس باشد تا از رهبرى هاى خاص بهره مند شود، و نيز در حلّ مشكلات از رهبرى استمداد نمايد.

5 - پاره يى از مشكلات منطقه را كه لازم است به مقام رهبرى گزارش شوند، طبق ضوابط صحيحى با مقام رهبرى در ميان بگذارد.

چند توصيه به شركت كنندگان در نماز جمعه

در انجام فريضه ى ارجمند جمعه، نكات ذيل مراعات شود:

1 - مسير خواهران از برادران جدا شود.

2 - ابتدا صفوف جلو تكميل گردد.

3 - صف ها را مرتب و منظم سازند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

4 - ضمن خطبه ها كاملاً سكوت نمايند و حتى موقع ورود افراد با واردين صحبت نكنند.

5 - اگر راديو همراه دارند هنگام استماع خطبه ها از گرفتن برنامه هاى ديگر راديويى خوددارى نمايند.

6 - از استعمال دخانيات خوددارى شود.

7 - كاملاً رو به امام جمعه بنشينند و مطالب را خوب گوش كنند، و از رو كردن به اين سو و آن سو اجتناب نمايند.

8 - نوجوانان را با لطف و محبّت جا دهند، و اگر كيفيّت نماز را به درستى نمى دانند بامهربانى به آنان بياموزند.

9 - پس از پايان نماز و به هنگام خروج، عجله نكنند و از فشار و مزاحمت به ديگران خوددارى نمايند.

10 - تا پايان نماز جمعه و نماز عصر، جاى خود را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ترك نكنند، زيرا اين كار مزاحمتى براى ديگر برادران است كه هنوز به نماز مشغولند.

11 - نماز جمعه فريضه يى بسيار ارجمند و درحكم «حج» است، كوشش كنند نماز را باحضور قلب به جا آورند تا بهره ى معنوى بيشترى ببرند.

12 - ممكن است برخى از برادران براى شركت خود در نماز جمعه شرايط خاصى قائل باشند; از قبيل آن كه امام جمعه چنين و چنان باشد و حتماً طرز فكرش صدرصد موافق من باشد! بايد توجّه داشت كه اين گونه پاى بندى ها موجب مى شود از فيض عظيم نماز جمعه محروم بمانيم، در حالى كه نماز جماعت به ويژه جماعت جمعه نزد خدا محبوبيّتى غير قابل وصف دارد.

اضافه بر اين، اين گونه نظرها اگر گسترش يابد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

موجب ركود و خلوت شدن نماز جمعه ها مى شود، و ضربه ى بزرگى به انقلاب و اسلام وارد مى سازد كه جبران آن مشكل است. نبايد وسوسه به خود راه داد، انگيزه ى بسيارى از اين گونه وسوسه ها، تنبلى و تكبّر است كه هر مسلمانى بايد از آن بپرهيزد.

13 - پس از دو خطبه و قبل از شروع نماز، بنا بر آن چه در روايات پيشوايان معصوم(عليهم السلام)ذكر شده، موقع دعا است، و وقتى است كه دعا در آن مستجاب است، شايسته است برادران براى خود و همه ى مسلمانان دعا كنند و شرائط دعا را نيز مراعات نمايند.