فشرده اى از:

احـكام نـماز بخش (1)

دوره هفتم، شماره چهار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: فشرده اى از احـكام نـماز بخش «1»

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الله اكـبر...

با تكبير نماز را مى آغازيم، نداى انسان ساز تكبير، برپيشانى نماز، جان نمازگزار را به اوجى مى برد كه در برابر بلنداى آن هر قدرت و عظمتى ناچيز و بى مقدار است. آن چه چشم ها را خيره ساخته، آن چه گوش ها را پر كرده، خواسته ها و خواستنى ها، داشته ها وداشتنى ها، ثروتها و اندوخته ها، نيروها و برترى ها، ظلم ها و ستم گرى ها، طاغوت ها و ابرقدرت ها... همه در جان مؤمن باطنين الله اكبر رنگ مى بازند. پست و حقير مى شوند. ضعيف و ناتوان مى نمايند. و تنها يك چيز،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ذات لايزال آفريدگار متعال بر عرصه و در عرصه مى ماند، و اين براستى برازنده ى "اوست" و"او" از هر چيز عظيم تر و برتر است;الله اكبر...و مؤمن بر انديشه، نماز را با تكبير مى آغازد. و جان را با قدرت لايزال "او" پيوند ميزند... و بدين ترتيب است كه مؤمن از هيچ چيز نمى هراسد. و بدينسان است كه طاغوت با پشتيبانى همه ى ابرقدرتها از تكبير مؤمنان مى ترسد و گريزان مى شود،و بدينسان بود كه مشت بر تانك غلبه كرد. و تكبير بر طاغوت....

نياز به نـماز

«اِنّى اَنَااللهُ لااِلهَ اِلاّاَنَافَاعْبُدْنى وَ اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِكْرى(1); من آن خداى يكتايم كه خدايى جز من نيست، مرا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سورى طه، آيه ى 14.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرستش كن و نماز را همواره به پاى دار تا در ياد من باشى».

انسان در امواج زندگى، و در كشاكش رنج ها و بلاها به تكيه گاهى نيازمند است كه بدان پناه برده و درون پر اضطراب را آرامش بخشد. و اين تكيه گاه جز ياد خدا چيز ديگرى نمى تواند باشد.

خدا به نماز ما نياز ندارد و اين ماييم كه به خدا و به نماز كه وسيله ى ارتباط با خدا است نيازمنديم. نماز تسلّى بخش دل هاى خسته و مايه ى روشنى و صفاى جان و وسيله ى ارتباط مداوم بنده با خداى جهان است. ارتباط انسان ضعيف و محدود با خداى نامحدود، در برابر مشكلات و در نشيب و فرازها به انسان نيرو مى بخشد.

نماز عطف و مايل ساختن دل به سوى آفريدگار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهان است، انسان سرگشته و حيران، سكون و آرامش خود را تنها با روى آوردن به خدا مى يابد، و نماز بهترين راه ارتباط با خدا است، زيرا همه ى اركان و خصوصيات نماز از نيت و تكبير و حمد وسوره تا ركوع و سجود و تشهد و سلام، و ديگر مقدمات نماز همه و همه بگونه ايست كه دل را به سوى خدا مى برد و حتى تن واندام آدمى در اين عبادت به كارى خدايى مشغول مى شود، و بدين ترتيب، در شبانه روز مؤمن، پنج بار با تمام وجود به سوى حق توجّه مى كند، و هم چنان كه قطب نما، كشتى را در امواج دريا به سوى مقصد پيش مى برد و از گم شدن نگاه مى دارد، نماز نيز مؤمن را به سوى هدف نهايى - لقاءالله - رهنمون مى شود و از انحراف مسير مصون مى دارد... .

هشتمين پيشوا و امام على بن موسى (عليهما السلام)، در مكتوب

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گرانقدر خود علّت وجوب نماز را چنين بيان مى فرمايد:

«... مداومت بر ياد خداى (عزّوجل) در شب و روز براى آن است كه بنده، مولا و آفريدگار خود را فراموش نكند و طغيان نورزد، ياد خدا و ايستادن در پيش گاه او، انسان را از گناهان و انواع فساد باز مى دارد»(1).

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمودند: «هنگامى كه مؤمن به نماز مى ايستد، خداى متعال بر او تا پايان به لطف مى نگرد، و رحمت از آسمان بر او سايه مى افكند، فرشتگان پيرامون او تا افق آسمان جاى مى گيرند و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ص 13، ح 13. والمد اومه على ذكر الله عز و جل بالليل و النهار لئلا ينْسى العبد سيده و مدبره و خالقه فيبطر و يطفى و يكون فى ذكر لربه جل وعز و قيامه بين يديه زاجراً له عن المعاصى و مانعا من انواع الفساد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداوند فرشته اى را مأمور مى سازد كه بالاى سر او مى ايستد و مى گويد: اى نمازگزار! اگر بدانى چه كسى بر تو نظر افكنده است و با چه كسى به راز و نياز مشغولى، جايت را ترك نمى كنى و به هيچ سوى ديگر توجّه نمى نمايى»(1).

در روايتى ديگر چنين آمده است: اگر نمازگزار بداند تا چه حد جلال خداوند او را فرا مى گيرد، مايل نخواهد بود كه سر از سجده بردارد(2).

و پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در پاسخ كسى كه از نماز پرسيده بود فرمود: «نماز از راه هاى دين و راه پيامبران و موجب خشنودى و رضاى پروردگار است. نماز براى نمازگزار

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - همان، ج 2، ص 5، ح 35.

2 - همان كتاب، ص 6، ح 40.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وسيله ى دوستى فرشتگان و هدايت و ايمان، و نور معرفت، و بركت در روزى، و آسايش تن و ناخشنودى شيطان، و هم چون سلاحى در برابر كافران، و موجب اجابت دعا و پذيرش ساير اعمال است، نماز براى مؤمن توشه يى براى آخرت و شفيعى هنگام مرگ، و همدمى در قبر، و بسترى براى تن او و پاسخى در برابر فرشتگان سؤال و جواب در قبر است. نماز بنده ى خدا در قيامت تاجى است بر سر او، نورى بر صورت او و لباسى است براندام او، و حايلى است ميان او و دوزخ، و حجّتى است بين او و پروردگار (عزّوجلّ)، و موجب نجات تن اوست از آتش، و جواز عبور بر صراط و كليد بهشت و كابين حوريان و بهاى بهشت جاويد است، با نماز، بنده به درجات عالى مى رسد; چرا كه نماز تسبيح، تهليل، تمجيد، تكبير، تقديس، ذكر و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دعاست»(1).

اصولاً نماز شكر و سپاس به پيشگاه خداى بزرگ است، خدايى كه همه ى پديده ها و او و هستى همه ى آفريدگان به هستى اوست، نعمتهايى كه به ما ارزانى داشته در شمار نمى آيد، ونماز سپاس ناچيزى است بر نعمتهاى او، و ما نبايد ناسپاس باشيم.

چهارمين امام زين العابدين(عليه السلام) فرمود: «جدّم، پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) چنان در عبادت و نماز كوشا بود كه پايش از بسيارى ايستادن ورم مى كرد، بدو عرض كردند: چنين خويشتن را به زحمت مى دارى در حالى كه خداوند

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 82، ص 231، ح 56 و جامع الاحاديث، ص 9،ح 72.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گذشته و آينده ى تو را بخشوده است(1)؟!، فرمود: آيا بنده ى سپاس گزار نباشم؟(2)اميرمؤمنان، على(عليه السلام) در دعاى خويش مى گويد: «خدايا تو را از بيم دوزخ و به شوق بهشت عبادت نمى كنم، تو را شايسته ى ستايش و سزاوار پرستش مى دانم و عبادت مى كنم»(3).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اشاره به آيه ى«ليغفرلك ماتقدم من دينك و ماتأخر»درسوره ى فتح.

2 - كحل البصر، ص 78 و قال على بن الحسين (عليهما السلام) ان جدى رسول الله(صلى الله عليه وآله) قد غفر الله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر فلم يدع الاجتهاد له و تعبد بابى هو وامى حتى انتفخ الساق و ورم القدم و قيل له اتفعل هذا و قد  غفرالله لك ما تقدم من ذنبك و ما تأخر قال افلا اكون عبداً شكوراً.

3 - عروة الوثقى، فصل 21 در نيّت صلوة (ما عبدتك خوفا من نارك و لاطمعاً فى جنتك بل وجدتك اهلا للعباده فعبدتك).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اهميّت نـماز

نماز از مهم ترين و ضرورى ترين واجب ها و تكاليف اسلامى است كه بر هر بالغ و عاقلى واجب است، حتّى در غوغاى جنگ و هنگام غرق شدن در دريا، نيز اين تكليف از مسلمان ساقط نمى شود و بايد به اختصار و به صورتى ويژه برگزار شود.

ارزش حياتى و اثرات معنوى نماز به حدّى است كه پيشوايان گرامى دين، نماز را «ستون دين» ناميده اند. اگر كسى عمداً آن را ترك كند دين خود را خراب كرده است(1).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 82، ص 209 و 203 الصلوه عمادالدين فمن ترك صلوته متعمداً فقد هدم دينه - وسائل ، ج 3، ص 17 الصلوة عمودالدين.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از امام صادق(عليه السلام) پرسيدند، بهترين و محبوب ترين وسيله ى نزديكى به خداى متعال چيست؟ فرمودند: «پس از خداشناسى چيزى را برتر از نماز نمى دانم»(1).

و نيز فرموده اند: «به هنگام حساب، پيش از هر چيز، نماز بنده را محاسبه مى كنند، اگر نماز پذيرفته شود ساير اعمال او نيز پذيرفته مى شود، و اگر نمازش رد شود، ساير اعمالش نيز مردود است»(2).

در خدمت امام باقر(عليه السلام) مردى را ياد كردند و گفتند: مرتكب حرام مى شود و واجبات را سبك مى شمارد، حتّى نماز را هم ترك كرده است.

امام(عليه السلام) تكيه داده بود، پس راست نشست و فرمود:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 2، ص 2، ح 1.

2 - جامع الاحاديث، ص 4، ح 21.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«سبحان الله، نماز واجب را ترك كرد؟! همانا ترك نماز نزد خداوند امرى عظيم است»(1).

امام صادق((عليه السلام))، به هنگام وفات، همه نزديكان خود را فرا خواند و فرمود: «اِنَّ شَفاعَتَنا لاتَنالُ مُسْتَخِفَّاً بِالصَّلوةِ»; شفاعت ما به كسى كه نماز را سبك بشمارد نمى رسد»(2).

نماز از اوّلين تكاليف اسلامى است كه در همان روزهاى نخستين بعثت پيامبر(صلى الله عليه وآله)، از طرف خداوند تشريع شد، پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) با اميرمؤمنان على(عليه السلام)كه در آن هنگام ده ساله بود و بانوى فداكار خديجه(عليها السلام)در

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ص 25، ح 4.

2 - جامع الاحاديث، ج 2، ص 25، ح 6.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كنار كعبه به نماز مى ايستادند(1).

اهميّت نماز به حدّى است كه وقتى مردم طائف(2)ضمن شرايط خود براى پذيرش اسلام از پيامبر(صلى الله عليه وآله)خواستند آنان را از نماز معاف دارد، فرمود: «وَ اَمّا الصَّلوة فاِنَّهُ لاخَيْرَ فى دِين لاصَلوةَ فيهِ; امّا نماز، همانا در دينى كه نماز نداشته باشد خيرى نيست(3).

قرآن كريم برنماز تأكيد بسيار دارد، در چهارده مورد با لفظ «اقيموا» و «اقمن»، (نماز را با مداومت بر انجام آن به پا داريد) و در پنج مورد با لفظ (اقم)، به نماز توصيه و امر فرموده است، و در موارد بسيارى نيز با الفاظ «اقام»،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اسدالغابه، جزء 3، ص 414.

2 - طائف، شهرى است نزديك مكّه.

3 - سيره ى ابن هشام، ج 3 - 4، ص 504.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«اقاموا»، «يقيموا»، «يقيمون» و «مقيمين»، نمازگزاران را ياد كرده و تمجيد و ستايش نموده است.

در آياتى ديگر مى فرمايد: «مخبتين»، فروتنان را بشارت ده، و مداومت بر نماز و به پاداشتن آن را يكى از صفات آنان مى شمارد(1)و نيز به پادارندگان نماز را جزو كسانى معرّفى مى كند كه تجارتشان هرگز تلف نمى شود و زيان نمى بيند(2).

و نيز «مؤمنان» را كسانى مى داند كه نمازگزارند و زكات مى پردازند و به آخرت يقين دارند(3).

توجّه به نماز را از پيشوايان گرامى اسلام بياموزيم.

* مأمون خليفه ى عباسى، با نقشه يى از پيش

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى حج، آيه ى 35.

2 - سوره ى فاطر، آيه ى 29.

3 - سوره ى نمل، آيه ى 3.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ساخته، مناظره و مباحثه يى دينى تدارك ديد تا دانشمندان ورزيده در بحث و جدل و سران مذاهب و اديان مختلف را در مجلسى با هشتمين امام، على بن موسى(عليهما السلام)رو در رو قرار دهد، و بدين ترتيب شايد بر عظمت علمى و معنوى امام شكستى وارد آورد، امام(عليه السلام) به تنهايى به پاسخ آنان نشست، و با بيانى رسا و منطقى گويا، هر يك را به عجز و تسليم و پذيرش استدلال خويش واداشت، چنان كه حق را باز شناختند و بر عظمت علمى امام اعتراف كردند.

در چنين مجلس با اهميّتى، امام(عليه السلام) در ميان بحث به مأمون رو كرد و فرمود: «الصلوة قد حضرت»; وقت نماز است... «عمران» يكى از دانشمندان كه با امام به بحث مشغول بود عرض كرد: سرور من! پاسخ مرا ناتمام مگذار كه دلم نرم شده و آماده ى پذيرشم...

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

امام فرمود: نماز مى خوانيم و بر مى گرديم... و برخاست و ديگران نيز برخاستند(1).

امام صادق(عليه السلام) چهار روز از بامداد تا نيمروز درس ويژه يى در توحيد براى«مفضل بن عمر» يكى از شاگردان خود بيان مى فرمود، و هر روز چون وقت نماز مى رسيد درس را قطع مى كرد و براى نماز برمى خاست(2).

اميرمؤمنان، على(عليه السلام) حتّى در «ليلة الهرير» كه تاريكى شب و غوغاى جنگ هرگونه فرصتى را از جنگاوران گرفته بود نماز شب را ترك نكرد، با آن كه امام خود در آن شب از همه ى سپاهيان قاطع تر مى جنگيد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 10، ص 313.

2 - بحار، ج 3، ص 89.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در روزى ديگر از نبرد صفين، «عبدالله به عبّاس» اميرمؤمنان را در هنگامه ى جنگ و در ميانه ى ميدان ديد كه آفتاب را مى نگرد، به امام نزديك شد و عرض كرد چه مى كنيد؟

فرمود: آفتاب را مى نگرم تا اگر وقت در رسيد، نماز بگزارم. عبدالله با تعجّب گفت: آيا در چنين هنگامه اى مى توان نماز خواند؟ جنگ ما را از نماز باز داشته است.

امام فرمود: ما براى چه با آن ها مى جنگيم؟... ما براى نماز با آن ها مى جنگيم(1).

آفتاب در ظهر عاشورا به ميانه ى آسمان رسيده بود، دلاوران حماسه ى خونين كربلا از بامداد به نبردى نابرابر و سهمگين با سپاه طاغوت سرگرم بودند، تا آن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 83، ص 23.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هنگام برخى از ايشان شربت شهادت نوشيده، بازماندگان گرداگرد سرور آزادگان با تمام توان خويش مى جنگيدند و از هر سو دفاع مى كردند، «ابوثمامه صيداوى» يكى از ياران امام به آن گرامى نزديك شد و عرض كرد:

جانم فداى جان تو باد... دشمنان نزديك شده اند و تو كشته نمى شوى تا پيش از تو كشته شوم، اينك دوست دارم در حالى به لقاءالله نايل آيم كه نماز ظهر را با تو خوانده باشم....

امام(عليه السلام) سر برداشت، و آفتاب را نگريست و فرمود: از نماز ياد كردى، خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد... آرى اينك وقت نماز است، از دشمن بخواهيد دست از ما بدارند تا نماز بگزاريم.

و دشمن نپذيرفت، و امام با گروهى از ياران كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بازمانده بودند، نماز ويژه ى جنگ را برگزار كرد، گروهى از ياران در برابر دشمن ايستادند و جان خويش را سپر ساختند، و گروهى با امام نمازگزاردند، و بعد اين گروه به استقبال خطر ايستادند و گروه اوّل با امام نماز خواندند(1).

اينك بايد ديد كه نماز با اين ارزش و اهميّت، و با اثرات حياتى آن در سازندگى معنوى انسان ها، در نظر ما مسلمانان چگونه است، و تا چه حد بدان ارج مى نهيم و محترمش مى داريم.

پيش از انقلاب اسلامى ايران، رژيم طاغوتى پهلوى براى خدمت به استعمارگران، همه چيز ملّت را فداى منافع اربابان خارجى مى كرد، احكام دين و آداب اسلامى

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 45، ص 21.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

را كه سدّى در برابر اهداف دشمنان بود به بازيچه مى گرفت، تا آن جا كه براى نماز كه ركن دين است هيچ اهميّتى قائل نمى شدند، در ادارات و مراكز ديگر براى هر چيز ممكن بود وقت ويژه يى قرار دهند جز نماز كه به حساب نمى آوردند.

با يارى خدا و به حكم «غلبه خون بر شمشير»، انقلاب شكوهمند اسلامى پيروز شد و اينك هنگام آن رسيده كه از پياده شدن قوانين و احكام حيات بخش اسلام استقبال شود، و از جمله نماز نيز كه ستون دين است اهميّت و ارزش خود را در جامعه باز يابد.

انتظار مى رود در تمام مراكز كار، آموزشى، ادارى و نظامى، مكان ويژه يى براى برگزارى اين فريضه ى بزرگ اسلامى در نظر گرفته شود، و مسلمانان كه با روح تعاون اسلامى در هر صنف و قشرى به انجام وظايف خويش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مشغولند در اوقات نماز كار را واگذارند و نماز بگزارند و بدين ترتيب، همواره ارتباط خود را با آفريدگار توانا پاس داشته و استمرار بخشند.

به راستى چه شيرين و حيات بخش است تعليمات اسلام، كه با توجّه به ابعاد مادّى و معنوى انسان وظايفى را بدو محوّل كرده است، دريغا كه ملّت هاى مسلمان تاكنون سستى كرده اسلام را برپا نداشته اند، تا از اين نظام كامل بهرهور شوند، استعمارگران نيز هميشه كوشيده اند ملل اسلامى را از انديشيدن به بُعد معنوى باز دارند، و فقط به مادّيات مشغول سازند، و دريغا كه حتّى در ابعاد مادّى هم مسلمانان دنباله روى آنان شدند، و بدين سان گروه هايى بى شمارى از مسلمانان مصداق «خسرالدنيا و الاخرة» گشتند، و دنيا و آخرت خويش را در دام حيله هاى استعمار باختند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آنان مغزهاى مسلمانان را چنان با خواسته هاى مادّى و شهوات انباشتند كه جوامع اسلامى نتوانند به اسرار و فوايد بى شمار نماز، اين عبادت بزرگ خدايى پى ببرند و فلسفه ى آن را درك كنند، و دردآورتر آن كه به تاثير از تبليغات مستقيم و بدآموزى هاى غير مستقيم دشمن، نماز را عبادتى خشك و تشريفاتى پنداشتند!

انقلاب شكوهمند اسلامى، تاريخ چند هزار ساله ى طاغوتيان را ورق زد، و توطئه هاى رنگارنگ دشمنان دين را رسوا ساخت، و به دنيا فهماند كه تعليم اسلام و معارف قرآن گنجينه هايى گران بها است كه جبّاران داخلى يا اربابان خارجى نمى خواستند ملّت ها از آن بهرهور شوند، و با شرايط طاغوتى مانع پيدايش آن مى شدند، و ديديم كه امّت مسلمان ايران به نيروى مذهب(همان مذهب كه ابرقدرت غربى به ملعبه اش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گرفته بود و ابرقدرت شرقى به خودباختگان تلقين مى كرد كه «افيون ملّت ها» است) برخاست، و با فرياد «الله اكبر» كاخ ستمگران را ويران كرد، با دست خالى طاغوت را از اريكه قدرت به زير كشيد، و بزرگ ترين حماسه ى قرن را در برابر چشمان متعجّب ابرقدرت ها و حيرانى كامپيوترهاشان آفريد.

اينك بر همه ى ما مسلمانان است كه هشيار باشيم، و به دشمنان فرصت ندهيم كه با تبليغات مسموم، دين و مظاهر آن را كم اهميّت جلوه دهند، و على رغم دشمنان دين، بايد احكام و تعاليم اسلام را ارج نهيم، و فراموش نكنيم كه تنها در سايه ى اسلام مى توانيم حيثيت از دست رفته را باز يابيم و به ويژه بر ما است كه براى نماز اين فريضه ى بزرگ الهى اهميّت بسيار قائل شويم، بايد بدانيم كه نماز عبادتى تشريفاتى نيست و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

منافع فردى و اجتماعى و قدرت اصلاحى آن بسيار است، نماز به كار گيرنده تن و جان و انديشه است، و اين هر سه را براى سازندگى انسان و خوشبختى او به تحرّك و كوشش وامى دارد. بايد بكوشيم كه نماز را با تفكّر، اخلاص و حضور قلب به جاى آوريم. پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به ابوذر فرمود: «دو ركعت كوتاه كه با تفكّر انجام گيرد از يك شب نماز بى توجّه بهتر است»!(1)

امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «چون به نماز ايستادى بر تو است كه فروتنى نمايى و نماز را با توجّه بگزارى، همانا خداوند - در ستايش مؤمنان - فرموده است «اَلَّذينَ هُمْ فى صَلوتِهِمْ خاشِعُونَ; مؤمنان... آنانند كه در

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 84، ص 249 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمازشان خاشع و فروتنند»(1).

امير مؤمنان، على(عليه السلام) فرمود: «هيچ يك از شما با كسالت و چرت زدن به نماز نايستد و در خود نينديشد زيرا در برابر خدا قرار گرفته، همانا بهره ى بنده ى خدا از نماز توجّه و حضور قلب اوست»(2).

و باز فرموده است: «در نماز بايد خاشع بود زيرا كسى كه دلش براى خداى عزيز و جليل خاشع شود اعضاء و اندام او نيز خاشع مى شوند و كار بيهوده

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 2، ص 247 عن ابى عبدالله(عليه السلام). قال اذا دخلت صلوتك فعليك بالتخشع و الاقبان على صلوتك فان الله عزو جل يقول «الذين هم فى صلوتهم خاشعون».

2 - بحارالانوار، ج 84، ص 239 ليخشع الرجل فى صلوته فانه من خشع قلبه لله (عزوجل) خشعت جوارحه فلا يعبث بشى.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى كند»(1).

يكى از آثار بارز نماز آن است كه نمازگزار را از زشتى ها باز مى دارد، قرآن كريم بر اين حقيقت تصريح مى كند و مى فرمايد: «... وَ اَقِمِ الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لِذِكْرِ اللهِ اَكَبْر...» و نماز را به پادار، همانا نماز از زشتى و گناه باز مى دارد، و ياد خدا بزرگ تر است(2).

در روايتى آمده است، مردى بر زنى نظر داشت، زن شوى خويش را آگاه ساخت، شوهر گفت: به او بگو چهل بامداد در نماز جماعت حاضر شو و به شوهرم

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 84، ص 239 ليخشع الرجل فى صلوته فانه من خشع قلبه لله عزو جل خشعت جوارحه فلا يعبث بشى.

2 - سوره ى عنكبوت، آيه ى 44.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اقتدا كن، آن گاه من تسليم تو خواهم بود. آن مرد پذيرفت و چند روز پياپى به نماز آمد، و به زن پيغام داد كه توبه كردم و تقاضائى ندارم. زن جريان را به شوى خويش بازگفت، شوهر گفت: مى دانستم كه نماز او را اصلاح مى كند. خدا فرموده است: «اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ»(1).

شايد برخى كوته فكران ايراد بگيرند كه اگر چنين است چرا برخى نماز مى خوانند و از كارهاى زشت و ناپسند هم روگردان نيستند، نماز مى خوانند و ربا هم مى خورند، دزدى هم مى كنند، رشوه هم مى گيرند و...؟!

پاسخ اين است كه بايد توجّه داشت معالجات

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جامع الاحاديث، ج 2، ص 11، ح 77.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جسمى و تأثير داروهاى مادّى در بدن به نيّت و اراده بستگى ندارد مثلا «فلان آمپول محتوى ويتامين يا مسكّن درد به هر صورت و در هر حال چه در خواب و چه بيدارى، چه با ميل بيمار و چه بدون خواست او تزريق شود اثر خود را مى بخشد...و اگر تفاوتى هم داشته باشد ناچيز است... ولى نماز كه بايد بيمارى هاى فكرى و روانى را معالجه كند به نيّت و اراده و طرز فكر و رفتار انسان بستگى فراوان دارد، دقّت و مراقبت نمازگزار در تاثير نماز نقش به سزايى ايفا مى كند چنان كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود: دو ركعت نماز با دقّت و حضور قلب از يك شب نماز بى توجّه بهتر است، نماز كسانى كه ربا مى خورند و دزدى مى كنند فقط خم و راست شدنى است، و خم و راست شدن يك كار جسمى است و نبايد توقّع داشت كه تأثيرات شگرف روحى از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن پديد آيد... نمازى كه جان را شستشو مى دهد و انسان را از بدى ها دور مى سازد نمازى است كه جان و دل در سراسر آن به پروردگار بزرگ توجّه كرده باشد، و ممكن نيست كسى در شبانه روز به راستى پنج بار خدا را در برابر خود و مخاطب خود ببيند و با او به راز و نياز بپردازد و اين رويارويى جان و دل با خدا در سراسر نماز حكم فرفا باشد، و روزها و هفته ها هم چنان ادامه يابد و باز همين شخص در ساعات ديگر شبانه روز به ارتكاب زشتى ها بپردازد.

هرگز منحرف و گناهكارى را نخواهيد يافت كه در آلودگى خويش اصرار ورزد و نيّت اصلاح خويش را نداشته باشد و باز نمازهايش را با توجّه و خلوص بخواند، و متقابلا آلوده ى پشيمانى را نخواهيد ديد كه به راستى به نماز پناه آورد و با جان و دل در برابر خدا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بايستد و باز در شقاوت گناهان باقى بماند.

نماز يك دستور تربيتى و اصلاحى است براى رشد روح و تعالى افكار و پيراستگى از آلودگى ها و زشتى ها; نماز يك نوع توجّه مستمر به خدا و وسيله ى ارتباط مداوم مؤمن با او است، هرگز هم چون دارويى نيست كه با چند بار تكرار خشك و بى روح، انسان را به ترك گناه مجبور كند، يعنى انسان را به موجودى بى اراده و بى اختيار مبدّل سازد كه ديگر نتواند گناه كند.

نماز اگر با توجّه و خشوع انجام گيرد يك نوع آمادگى روحى و روشنى درون به انسان مى بخشد كه به كارهاى پسنديده علاقمند مى شود و گرايش مى يابد و از زشتى ها دورى مى گزيند. امّا شخص بى نماز نمى تواند اين آمادگى را تحصيل كند و با عشق و علاقه از گناهان ديگر دورى نمايد، و به كارهاى شايسته روى آورد،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مضاف بر اين كه ترك نماز خود گناهى بزرگ است و موجب سقوط دين و عذاب واپسين قرآن مى فرمايد در آخرت از برخى مجرمان مى پرسند: «چه چيز شما را به دوزخ كشاند؟ مى گويند: ما از نمازگزاران نبوديم»(1).

نماز براى مؤمن موجب تحكيم تقوا و پيشرفت در درستى و رستگارى است، هم چنان كه بى نمازى براى گناهكار، موجب تشديد گناه و پيشرفت در شقاوت و تاريكى است تا آن جا كه مجرم را به دوزخ مى كشاند.

حالت بازدارندگى نماز داراى مراتب و درجاتى است كه به ميزان ايمان نمازگزار و خضوع و حضور قلب او بستگى دارد، هر چه ايمان و توجّه و حضور قلب بيشتر باشد اين اثر حياتى قوى تر مى شود. مى بينيم كه پيامبر

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى مدثر، آيه ى 42.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گرامى اسلام و ائمه طاهرين(عليهم السلام) كه به نماز بسيار توجّه و دلبستگى داشتند و با نهايت خضوع و اخلاص نماز مى خواندند و از هرگونه زشتى و گناه منزّه بودند. آن گراميان علاوه بر نمازهاى واجب در انجام نمازهاى مستحبّى نيز كوشا بودند، خداوند در قرآن به پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) براى انجام عبادت شبانه و نماز شب كه عبادتى مستحبّى است توصيه مى فرمايد: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهجّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى اَنْ يَبْعَثَكَ رَبَّكَ مَقاماً مَحْمُوداً»(5); شب هنگام به نمازشب برخيز، اميد است خداوند تو را به درجاتى پسنديده نايل سازد.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) به ابوذر فرمود: «خدا روشنى چشم مرا در نماز قرار داده، و آن را هم چون غذا براى گرسنه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى اسراء، آيه ى 79.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و آب براى تشنه محبوب من ساخته است، همانا گرسنه چون غذا بخورد سير و تشنه چون آب بياشامد سيراب مى شود، ولى من از نماز سير نمى شوم»(6).

آداب و دستورات نماز هر يك در سازندگى انسان و تكميل فضيلت او نقشى بزرگ دارد و در زندگى فرد و اجتماع آثارى ارزنده به بار مى آورد. نمازگزار مى داند كه نماز در جاى غصبى و با لباس غصبى باطل است، حتّى آبى كه براى وضو و غسل به كار مى رود و ظرف آن و خاك تيمّم بايد پاك و حلال و غير غصبى باشد. بنابراين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 82، ص 233 و جامع الاحاديث، ج 2، ص 4، ح27 يا اباذر ان الله جعل قرة عبنى فى الصلوه وحَبَّبها الى كما حبب الى الجائع الطعام و الى الظمآن الماء و ان الجائع اذا اكل الطعام شبع و الظمآن اذا شرب الماء روى و انا لااشبع من الصلوة.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمازگزار ناگزير است از تجاوز و غصب اموال ديگران بپرهيزد و حقوق ديگران را محترم شمارد.

توجّه و دقّت در اوقات نماز، و نيز وجوب ترتيب، قيام پيش از ركوع و ركوع پيش از سجود و تكبير در آغاز و سلام در پايان و... كه هر يك از واجبات نماز را در جاى خود بايد به جا آورد و بر هم زدن اين ترتيب باطل كننده ى نماز است، مى تواند آموزش نظم و انضباط براى نمازگزار باشد كه در زندگى نيز امور خود را منظم و منضبط سازد.

نماز كه نيايش و خضوع و حق شناسى در برابر خداى متعال است نمازگزار را حق شناس و متواضع و فروتن بار مى آورد، و از تكبّر، حسد، خودخواهى و رذائل ديگر باز مى دارد، پيشوايان گرامى دين فرموده اند: «فَرَضَ اللهُ الإيْمانَ تَطْهِيراً مِنَ الشِّركِ وَ الصَّلوةَ تَنْزيهاً عَنِ الْكِبْرِ;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداوند ايمان را براى پاك شدن از پليدى شرك و پرستش غير خدا، و نماز را براى بركنارى از تكبّر واجب كرده است»(1).

نمازگزار ناچار است براى پذيرش نمازش در پيشگاه خداى متعال، اعمال ديگر خود را نيز تصحيح و مراقبت كند، زيرا هم چنان كه اميرمؤمنان على(عليه السلام)فرموده اند: همه ى اعمال انسان تابع نماز او است»(2).

آثار اجتماعى و سياسى نماز

نماز اگر به جماعت خوانده شود اثر اجتماعى بزرگ و گسترده يى دارد. نماز جماعت از مراسم شكوهمند و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه كلمات قصار 244 ص 1187.

2 - نهج البلاغه، نامه ى 27، ص 879 فاعلم ان كل شى من عملك تبع لصلوتك .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

با عظمت اسلام است، تأكيد اسلام در برگزارى نماز جماعت گواه روشنى است كه اسلام دين هم بستگى و اتّحاد است، و فشردگى صفوف مسلمين و تعاون و همكارى مسلمانان را در همه ى امور ارج مى نهد و خواستار است.

نماز جماعت امتيازات نژادى و طبقاتى را از ميان بر مى دارد، در صف نماز، همه ى مسلمانان از هر نژاد و رنگ و ملّتى باشند برابرند و در كنار هم، و همه در يك زمان همنوا و همدل به نيايش مى ايستند و با هم بر خاك مى افتند و با هم بر مى خيزند... .

نماز جماعت برترين وسيله ى تفاهم برادرانه جامعه و مناسب ترين فرصت براى آگاهى از حال و گرفتارى يكديگر است، و به ويژه نماز جمعه، عبادتى سياسى است كه صفوف مسلمانان را در برابر دشمن فشرده تر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى سازد، و در خطبه اش نمازگزاران را با معارف اسلام آشنا و به پاسدارى از تقوا و ايمان و توجّه به مبداءِ و آمادگى براى معاد راهنمايى مى كند، و به جامعه در امور اجتماعى و سياسى آگاهى مستمر مى بخشد، و برترين تجلّى وحدت و يكپارچگى در برابر دشمنان و سلاحى كوبنده و مؤثّر در مبارزه بى امان عليه ستمگران و مخالفان اسلام است، و ديديم كه رهبر خردمند و آگاه انقلاب اسلامى امام خمينى(قدس سره) با توجّه به اثرات راستين جماعت جمعه، در تأكيد برپايى آن فرمودند:

«نماز جمعه كه نمايشى از قدرت سياسى و اجتماعى اسلام است بايد هر چه شكوهمندتر و پر محتواتر اقامه شود و ملّت ما گمان نكنند كه نماز جمعه يك نماز عادّى است، نماز جمعه با شكوهمندى كه دارد براى نهضت

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كوتاه عمر ما پشتوانه ى محكم و در پيشبرد انقلاب اسلامى ما عامل مؤثّر بزرگى است»(1).

آثار بهداشتى نماز

گرچه پاكى و طهارت در نماز، بيشتر ناظر بر بُعد روحى و معنوى انسان است، چنان كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمودند: «اگر در خانه ى يكى از شما نهرى باشد و هر روز پنج بار خود را در آن بشويد آيا از آلودگى چيزى در بدن او باقى مى ماند؟ گفتند: نه، فرمود: نماز مانند همان نهر جارى است، هرگاه شخص نماز مى گزارد از گناه پاك مى شود»(2)- ولى با توجّه به آداب مقدّماتى نماز، مانند وضو و غسل و لزوم طهارت بدن و لباس در نماز،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - روزنامه ى اطلاعات، ص 12، شماره ى 15952، پنج شنبه ى 22.

2 - وسائل، ج 3، ص7.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمازگزار ناگزير از نظافت و پاكيزگى ظاهر نيز برخوردار مى شود كه در سلامت و بهداشت او تأثير بسيار دارد.

نماز سازنده ى انسان

آن كه شبانه روز پنج بار در برابر خدا مى ايستد، و به همه و هر چيز جز او پشت مى كند و با روى كردن مستقيم به سوى كعبه (خاستگاه اسلام و خانه يكتاپرستى) مى دارد و جان را در تجلّى نيّت به جلاى از ما سواى حق مى كشاند، و در اوّلين كلام در خطاب با معبود يكتا تكبير مى گويد... الله اكبر - خداى متعال از وصف هر وصف كننده بزرگ تر است -. ...و با تكرار اين اعتراف راستينِ يكتاپرستان را لااقل پنج بار در ابتداى پنج نماز تكرار مى كند و ده بار با قرائت «حمد» به ستايش خدا مى ايستد، ديگر ممكن نيست كه در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انديشه و جان او قدرتهاى پوشالى ديگران را ارزش و وزنى باشد، چنين نمازگزارى در راه هدفهاى انسانى از هيچ مانعى و قدرتى نمى هراسد، كارها را فقط با نام خدا مى آغازد و از هر گونه شرك و چاپلوسى مى گريزد.

آرى نماز - اگر با خضوع و توجّه خوانده شود - در سازندگى روح والاى انسانى اثرى شگرف دارد، روحى تلاشگر و آزاد كه جز بر خدا و فرمان او بر هيچ چيز ديگر سر تسليم فرود نمى آورد، صبور و مقاوم است و در طوفان حوادث، چون كوه پابرجاست و در برابر مشكلات هم چون مردان راستين و نستوه - كه در تاريخ اسلام بسيارند پايمردى مى كند.

سوره ى حمد كه در هر نماز خوانده مى شود فهرست خطوط اصلى اسلام و رهنمودهاى برجسته ى قرآن كريم است:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اعتقاد به ربوبيّت مطلقه ى خداوند و تدبير حكيمانه ى او; حسن افعال خدا;

معاد و حسابرسى اعمال;

اصل رحمت خدا به آفريدگان، به ويژه انسان;

يكتائى معبود و نفى شرك;

التزام به صراط مستقيم و پايدارى در آن;

دورى از هر گمراهى و انحراف.

همه ى اين مسائل در سرلوحه قرآن در سوره ى حمد يادآورى شده و نمازگزار موظف است در هر نماز آن را تكرار كند تا در زندگى نيز مشى او جز بر اين نباشد. و اينك نگاهى بر اين فرازها;

بسم الله الرحمن الرحيم: در آغاز همه ى كارها فقط نام خداى بخشنده مهربان را مى بريم، و به حكم آيه ى شريفه ى «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الاَْعْلى» نام او را از اقتران با نام

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هر كس و هر چيز ديگر منزه مى داريم، چرا كه اگر همراه نام او نام ديگرى را براى آغاز كار و استعانت به كار بريم شرك است.

اَلْحَمْدُللهِ رَبِّ الْعالَمينَ: همه ى حمدها و ستايش ها براى او است كه جهان و جهانيان را آفريده و همه را در مسير تكامل نهاده است، همه ى عوالم در زير پوشش تدبير و پرورش او رشد مى يابند، و كار او جز خوبى نيست، و هر خوب و خوبى از او است و به او منتهى مى گردد.

اَلرّحْمنِ الرَّحيمِ: همه كس و همه چيز مورد مهر و رحمت او است و رحمت خاص او شامل انسان ها به ويژه بندگان پاكش مى شود.

مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ: خداوند مالك روز جزا است و حاكميّت مطلق از آن او است، پس انسان با مرگ فانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  45  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى شود، و براى پاسخ در برابر عدل خداوند در روزى كه جز خدا حاكمى نيست نتيجه ى اعمال خود را مى بيند. نمازگزار كه در هر نماز اين اصل را بر خود تكرار مى كند و بدان معتقد است از سرانجام گناه و ستم مى هراسد و خود را از پليدى و گناه دور مى دارد.

اِيّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيّاكَ نَسْتَعِينُ: تنها تو را مى پرستيم و تنها از تو(كه برترين قدرت هايى) يارى مى جوييم; يعنى بندگى و پرستش ما فقط براى خدا است، و برترين قدرتى كه هيچ قدرتى در برابر او نمى تواند عرض اندام كند و به طور مطلق شايسته ى آن است كه از او يارى به طلبيم، قدرت خدا است و هر قدرتى كه عليه او باشد پوشالى و محكوم به نابودى، و هر قدرتى كه در راه خدا باشد قائم به خدا است، و از او و منتهى به او و جلوه اى از قدرت او است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  46  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيِمَ: ما را به راه مستقيم هدايت فرما. كسى كه در هر نماز راه مستقيم از خدا مى جويد، در چپ و راست انحرافى قدم نمى گذارد، و از تمايل به شرق و غرب مى پرهيزد و در مسير مستقيم - بدون افراط و تفريط - قرار مى گيرد، مسيرى كه انحراف از آن سقوط و نابودى است.

هدايت به راه مستقيم برترين نياز انسان است، هر روز چند بار از خدا مى خواهيم كه به اين صراط راهنمايى يا در آن ثابت قدم شويم، و براى آن كه هر كسى با هر ايده يى ادعا نكند كه راه راست همان است كه او مى پويد، مشخّصاتى از «صراط مستقيم» را بيان فرموده است.

صِراطَ الَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ: راه كسانى كه بر ايشان انعام فرموده اى.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  47  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قرآن كريم خود در آياتى ديگر(آيه ى 58 سوره ى مريم و 69 سوره ى نساءِ) آنان را كه خداى متعال برايشان انعام فرموده پيامبران و صديقان معرّفى مى كند، پس راهى كه از خدا مى خواهيم ما را بر آن هدايت فرمايد، راه پيامبران و صديقان است، راه همانان كه خداوند از نعمت لطف و عنايت خود بهره مندشان ساخته است.

غَيْرِالْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَالضّاليَنَ: نه راه غضب شدگان و نه راه گمراهان و منحرفان.

نمازگزار مى كوشد از پويندگان راه راست پيامبران باشد نه راه آنان كه در برابر پيامبران و مردان خدا قيام كرده و مردم را از راه مستقيم بدر مى برند، و نه راه آنان كه فريب خورده اند و منحرف شده اند.

در اين مقطع حساس زمان كه انقلاب مقدّس اسلامى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  48  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ايران در مسير پيروزى نهايى است، نمازگزاران به اين هدايت بسيار نيازمندند، از يكسو بى دينان كه ضدّ مذهبند و مى كوشند منافع ملّت محروم را به سود جهانخواران شرق و غرب پايمال كنند، و از سوى ديگر فريب خوردگان كه خود به انحراف و گمراهى افتاده اند و به اسم اسلام با برداشت هاى ناروايى كه از دين دارند حق را مى كوبند، جوانان ما را به سوى خود مى كشانند، بر ماست كه با هوشيارى كامل در راه مستقيمى كه نماز و قرآن به ما معرّفى و توصيه مى كند گام برداريم تا به پيروزى نهايى، يعنى حكومت راستين عدل اسلامى نايل آييم.

بايد ايمان داشته باشيم جز اين راه كه همان راه پيامبران و صديقان است راههاى ديگر مارا به سقوط و نابودى مى كشانند،سقوط از همه چيز، از سعادت و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  49  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عزت در دنيا و رستگارى در آخرت.

بر نمازگزار است كه پس از خواندن سوره ى حمد، سوره يى از سوره هاى قرآن را بخواند تا كتاب خدا متروك نشود، و مسلمانان از اين كتاب آسمانى كه برنامه ى سعادت است دور و بيگانه نمانند، آن گاه در برابر عظمت خالق ركوع مى كند: سُبْحانَ رَبّى الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ: پروردگار بزرگ من منزه است و من او را ستايش مى كنم.

سپس براى خضوع بيشتر به سجده مى رود: سبحان ربى الاعلى و بحمده: منزه است پروردگار من كه از همه چيز برتر است و من او را ستايش مى كنم.

و بدين ترتيب در ركوع و سجود ذات پاك خدا را از هرگونه عيب و نقص تنزيه مى كند و او را از هر ناشايسگتى برى مى داند... ركوع نمايشگر خضوع انسان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  50  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در برابر قدرتى فراتر از هر قدرت است و سجود نهايت خضوع و فروتنى در برابر او است. از اين رو به قصد عبادت و بندگى جبهه بر خاك مى سايد، و اين كار را ويژه ى خدا مى داند و سجده بر غير خدا را ناروا مى شمارد، و چون در سجده خويشتن را غرق در عظمت حق مى بيند زبان به ستايش او مى گشايد....

***

آيا نماز با اين ويژگى مى تواند عامل تخدير و ركود باشد؟ در واقع به عكس آن چه دشمنان دين نفهميده مى گويند، ستايش قدرت لايزال الهى و تواضع در برابر عظمت خداى جهان كه همه ى هستى قائم به او است، به انسان خداپرست چنان توان و نيرويى مى بخشد كه از هيچ چيز جز از خداى خويش نمى هراسد و مى كوشد جز راه حق راهى نپويد و در اين مسير هيچ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  51  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مانعى نمى تواند او را باز دارد، و نماز عامل تحرّك و روشنگر راه او است نه عامل تخدير و ركود، و وسيله يى براى پاسدارى تقوا و دورى از رذايل و زشتى ها و اكتساب فضائل و پاكى ها است. «اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ...»

پيشوايان گرامى دين و ياران راستين ايشان در پرتو نماز و ديگر عبادات دل و جان را صفا مى بخشيدند، و حتّى در شرايط سخت رنج ها و گرفتارى ها از آن غفلت نمىورزيدند، و هم چنان كه قرآن مى فرمايد: وَاسْتَعينُوا بِالصَّبْرِوَالصَّلوةِ; از نماز و روزه يارى بجوييد»... در برابر مشكلات از اين عبادت سازنده كمك مى گرفتند.

به اميد آن كه همه ى مسلمانان به ويژه جوانان و نوجوانان كشور، نماز، اين ارتباط مستمر با خداى جهان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  52  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

را در هر شرايطى پاس دارند و با كوشش دوام دار بر اخلاص و حضور قلب خويش در حال نماز بيفزايند، و از انوار اين نعمت بزرگ الهى كه دين ما بر آن استوار است هر چه بيشتر بهره مند شوند.

اينك با زبان ابراهيم بزرگوار، موحّد و بت شكن نامدار تاريخ، از خداوند بخواهيم كه توفيق اين عبادت شيرين را بر ما ارزانى فرمايد: «رَبِّ اجْعَلْنى مُقيمَ الصَّلوةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتى رَبَّنا و تَقَبَّلْ دُعآءَ(1); پروردگارا مرا برپادارنده ى نماز قرار ده و فرزندان مرا، و دعايم را بپذير».

آمين رب العالمين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى ابراهيم، آيه ى 40.