لزوم شناخت قرآن و عمل به آن

دوره هفتم، شماره دو

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: لزوم شناخت قرآن و عمل به آن

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«اِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدى لِلَّتى هِىَ اَقْوَمُ»

همانا اين قرآن به آنچه پابرجاتر است رهنمون مى شود.

قرآن، كتاب زندگى و سرچشمه همه معارف اسلامى است. چونان رودبارى فيض بخش، همراه با زمان، متحرّك و جارى است. چون درياى موّاج نور، از هر آلودگى بركنار است. همانند كوه سارى سربلند، فرازمنديش قابل انكار نيست. زنده اى است كه هميشه شاداب و تازه مى ماند. بى هيچ گفتوگو برترين سخن است. با هيچ كلام و كتاب ديگر قياسش نمى توان كرد،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و هرگز هيچ سخنى از ژرفاى آن برخوردار نيست... .

هماره درخشنده، شگفت انگيز و برتر و بالاتر از هر سخن ديگر بوده و هست، از هزار و چهارصد سال پيش عرب فصيح حجاز را متعجّب و متحيّر ساخته، و دانشمندان را به انديشه واداشته است. با هزاران تفسير و كتاب كه پيرامون آن نوشته شده باز هم چنان تازه مى نمايد، و امروز نيز هم چنان پر هيمنه است، پر رمز و راز است، ژرف و خيره كننده است، دانش روز را به شگفت واداشته، دانشمندان را به خود جلب كرده است...، آرى قرآن به راستى كلام خدا است.

آنان كه اين كتاب ارجمند را محترم مى شمارند، بايد اين حقيقت را دريابند: هم چنان كه ظاهر اين كتاب مقدّس را محترم مى دارند، معانى و تعليمات آن را بيشتر ارج نهند و با پيروى از هدايت اين كتاب آسمانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به راستى مسلمان باشند.

مگر نه اين است كه قرآن اساس نامه اسلام و كتاب جاويد جوامع مسلمان است كه در آن زير بناى سعادت مسلمانان پى ريزى شده و دستوراتش رمز پيشرفت و بهزيستى جوامع را تعليم مى دهد؟

بنابراين، هيچ مسلمانى نمى تواند بدون پيروى صحيح از قرآن به نيازهاى گوناگون و ابعاد مختلف وجود خويش، پاسخ مثبت دهد.

شناخت قرآن

پيروى از قرآن بى ترديد پس از شناخت درست آن ميسّر است، و هر چه قرآن را عميق تر و اصيل تر بشناسيم در اجراى تعليمات آن مصممّ تر و در بزرگ داشت اين كلام خدايى استوارتر خواهيم بود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

متأسّفانه، بيش تر جوامع اسلامى از قرآن دركى سطحى و محدود دارند، و به حقيقت آن توجهى نمى دارند، چنان كه گويى گرامى داشتن قرآن تنها در زيبايى چاپ و تنوّع خط و تزيينات جلد و كاغذ آن است; روپوش مخملى بر آن مى پوشانند و در كنار آينه اتاق جايش مى دهند، و مراقبند غبارى بر آن ننشيند، ولى مفاهيم بلند آن قرن هاست در غبار فراموشى خفته است!!

آيا به راستى قرآن فقط يك شىءِ عتيقه زينتى است؟ آيا احترام قرآن تنها اين است كه آن را با دو دست بگيريم و به آرامى بگشاييم و در برابرش مؤدّب بنشينيم، و پس از تلاوت ببوسيم و بر سر و ديده بگذاريم، امّا دستوراتش را زير پا نهيم و احكامش را فراموش كنيم؟ و يا هنگام سفر براى شگون از زير آن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بگذريم و نيز در ازدواج آن را مهر و جهيز دختران قرار دهيم، و يا براى رفع چشم زخم، پشت شيشه اتومبيل بياويزيم، و در انتقال به منزل جديد قبل از ساير اثاثيه ها آن را وارد سازيم، و در زندگى روزمرّه براى اثبات خواسته حق يا ناحق خود به آن سوگند ياد كنيم، و سرانجام در مجالس فاتحه و كنار قبر مردگان با اندوه به تلاوت آن گوش فرا دهيم، امّا هيچ يك از حقايق و دستورات قرآن را فرانگيريم و آن گاه دل خوش داريم كه قرآن را محترم شمرده ايم؟!

آيا آن كه صبح گاه قرآن را مى بوسد و بيرون مى آيد، امّا در بازار و اداره و كارخانه و كارگاهش، ربا مى خورد، خون بيچارگان را مى مكد، حقوق زيردستان را پامال مى كند و از خيانت و دزدى باكى ندارد، قرآن را گرامى داشته است؟

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آيا مسافرى كه در ابتداى سفر از زير قرآن مى گذرد امّا در طول سفر از هيچ عيش و نوش حرامى روگردان نيست پيرو قرآن است؟

آيا زن و شوهرى كه در مهر و جهيز به قرآن تبرّك مى جويند، امّا در نماز، روزه، حجاب، تربيت فرزند، تنظيم زندگى و ديگر وظايف پاى بند تعليمات قرآن نيستند، دوست دار قرآن محسوب مى شوند؟

متأسّفانه همه اين تشريفات در واقع تظاهر به گرامى داشت قرآن است و عموماً از احترام راستين آن يا بى خبرند و يا شانه تهى مى كنند.

از آن روز كه در احترام قرآن، تشريفات جاى حقايق را گرفت، و عمل به قوانين زندگى ساز آن از ميان رفت، شكوه مسلمانان نيز فرو شكست، و كاخ شوكتشان فرو ريخت، و دشمنان بيدار كه سيادت اسلام و مسلمانان را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در پرتو قرآن ديده بودند، بر آن شدند كه جوامع اسلامى را از قرآن جدا سازند، و براى اين منظور، لازم بود فهم و شناخت قرآن را از ميانشان بردارند، و به ظاهر آن مشغولشان دارند، و مغز را بربايند و به پوست سرگرمشان سازند، و دريغا كه مسلمانان خواب زده بى خبر از انديشه دشمن، نقشه ها را پذيرا شدند، و چنان از واقعيّت به دور افتادند و به ظاهر پرداختند كه در پايان از قرآن و احترام آن چيزى جز اين در جوامع ما نماند كه آن را هر بار زيباتر از پيش چاپ كنيم و به تذهيب و نقش و نگار آن سرگرم شويم... و چنين شد كه در اقليم ما ملّتى زنده و شكوهمند و بيدار نماند.

البته هيچ خردمندى نمى گويد قرآن را زيبا و تميز چاپ نكنند، و يا به آن احترام نگذارند، ولى در شرايط اندوه بار اين زمان كه «خانه از پاى بست ويران است»،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بسيار غم انگيز خواهد بود اگر فقط «در فكر نقش ايوان» و «زيبايى چاپ قرآن» باشيم!

پيش از هر چيز و بيش از هر چيز بايد از نقشه هاى شوم دشمنان آگاه شويم، و دور افتادگانِ از حقايق قرآن را به دامان پر مهر آن برگردانيم; باشد كه به خود آييم و از اين خواب سنگين برخيزيم، و به فهميدن و فهماندن، انديشيدن و انديشه دادن، تحرّك و متحرّك ساختن در سايه قرآن همّت گماريم... و اين همان رسالت و نقش راستين قرآن است كه از آن غافليم و رسول خدا(صلى الله عليه وآله)در قيامت از همين غفلتها و فاصله گرفتها نزد خدا شكايت مى برد:

وَ قالَ الرَّسوُلُ يا رَبِّ اِنَّ قَومِى اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مَهْجوُراً(1);

پيامبر مى گويد: پروردگار من! همانا قوم من اين قرآن را به فراموشى سپردند.

خواندن قرآن

«قرآن» كتابى است «خواندنى»، چرا كه خداوند كلام جاويد خويش را فرو فرستاده تا آن را همواره بخوانيم، و هر كتاب و سخنى را كه مى خوانند براى درك مفاهيم آن بوده و براى فهميدن و شناختن و به كار بستن است.

به همين جهت، خود قرآن و نيز پيشوايان گرامى دين، به خواندن قرآن سفارش كرده، و براى آن پاداش هايى بزرگ وعده داده اند، تا مسلمانان به شوق دست يابى به آن پاداش ها هماره قرآن را بخوانند و اين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى فرقان، آيه ى 30.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نخستين گام در شناخت قرآن است تا فراموشش نسازند.

قرآن درباره خود مى فرمايد: «فَاقْرَؤوا ماتَيَسَّرَمِنَ الْقُرآنِ»(1); «... آن چه ممكن شود از قرآن بخوانيد». و اندكى آنسوى باز تكرار مى فرمايد: «فَاقْرَؤوْا ما تَيَسَّرَ مِنْهُ»(2) «پس آنچه ممكن است از آن بخوانيد».

و در جاى ديگر: «اِنَّ الَّذينَ يَتْلوُنَ كِتابَ اللهِ وَ اَقامُوا الصَّلوةَ وَ اَنْفَقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرّاً وَ عَلانِيَّةً يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِيُوَفِّيَهُمْ اُجُورَهُمْ وَ يَزيدَهُمْ مِنْ فَضْلِه اِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ»(3).

«آنان كه كتاب خدا را تلاوت مى كنند و نماز را برپا مى دارند و از آن چه بديشان روزى داديم، آشكار و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 و 2 - سوره مزمل، آيه 20.

3 - سوره ى فاطر آيه ى 29.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پنهان بخشى را به نيازمندان انفاق مى كنند، داد و ستدى را اميد مى دارند كه هرگز زيانى نخواهد داشت، تا خدا پاداششان را كامل كند و به كرم خويش بيشترشان بدهد، آرى خداوند آمرزنده سپاس گزار است».

در اين آيه، نخستين ويژگى اين گروه «تلاوت قرآن» است، و آنگاه «نماز گزاردن» و «انفاق» ايشان، و اين مى تواند اشارتى باشد كه «خواندن قرآن» اگر با توجّه و تدبير انجام گيرد، در افراد با ايمان اثر نيكو داشته و آنان را به «برپا داشتن نماز» و «انفاق مال» وا مى دارد.

تلاوت قرآن با دقّت، خواننده را با مفاهيم قرآن آشنا ساخته، و به او احساس مسؤوليّت مى بخشد و او را بر انجام دستورات آن موظّف مى دارد، پس تنها به «قرائت» نبايد بسنده كرد و نيز نبايد از «قرائت» كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نخستين گام به سوى قلّه هاى بلند مفاهيم و حقايق قرآن است غافل ماند.

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به سلمان(عليه السلام) فرمود: «اى سلمان! بر تو باد خواندن قرآن، همانا خواندن قرآن كفاره ى گناهان و پرده و پوشش از آتش، و ايمنى از عذاب است... بر مصاحب قرآن، رحمت فرود مى آيد و فرشتگان خواستار آمرزش اويند، و بهشت مشتاق اوست، و خدا از او راضى مى شود...»(1).

و نيز همان گرامى به ابوذر فرمود: «بر تو باد تلاوت قرآن، و بسيار به ياد خدا بودن...»(2).

و نيز فرمود: «با تلاوت قرآن خانه هاتان را نورانى كنيد... همانا در خانه يى كه قرآن بسيار تلاوت مى شود،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 92، ص 17.

2 - بحار، ج 92، ص 198.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خير فراوان وجود دارد، و اهلش از آن بهره مى برند، و آن خانه در نظر آسمانيان هم چون ستارگان در ديدگاه زمينيان، مى درخشد»(1).

گوش فرا دادن به قرآن

شنيدن قرآن نيز هم چون خواندن آن، راهى به سوى شناخت كلام خدا، و عاملى براى انديشيدن در آن است، و به همين جهت در قرآن و سخن پيشوايان، به شنيدن قرآن نيز سفارش شده:

قرآن مى فرمايد: «وَ اِذا قُرِئَ الْقُرآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار ج 92، ص 200: نَوِرّوُا بُيُوتَكُمْ بِتَلاوَةِ الْقُرْآنِ... فَاِنَّ الْبَيْتَ اِذا كَثُرَ فيه تَلاوَةُ الْقُرْآنِ كَثُرَ خَيْرُهُ وَ اَمْتَعَ اَهْلَهُ وَ اَضاءَ لاَِهْلِ السَّماءِ كَما تُضيىءُ نُجُومُ السَّماءِ لاَِهْلِ الدُّنْيا.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(1)»

«و آن گاه كه قرآن خوانده مى شود گوش فرا دهيد و سكوت كنيد، اميد است رحمت خدا شاملتان شود».

آرى، سكوت در هنگام شنودن قرآن و گوش سپردن به آن، احترامى شايسته از قرآن است، كه در عين حال انديشه را برمى انگيزد، و اين همان «نيوشيدن» است، و جان را از تعليم قرآن سرشار مى سازد، و روشنى ها و آگاهى ها در پى دارد، و بدين گونه سزاوار است كه مهر و رحمت خدا را به ارمغان آورد.

«زراره» از ياران راستين ششمين امام، جعفربن محمّد(عليهما السلام)، مى گويد: از آن گرامى پرسيدم وقتى قرآن مى خوانند آيا لازم است شنونده سكوت كند و به آن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى اعراف، آيه ى 204.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گوش سپارد؟

فرمود: «آرى، وقتى نزد تو قرآن تلاوت شود، لازم(1)است گوش فرا دهى و ساكت باشى»(2).

و هم آن گرامى فرمود: «كسى كه حرفى از كتاب خدا را بشنود، يك نيكوكارى به حساب او گذارده مى شود و يك بزه كارى از آن محو مى گردد، و مقام وى يك درجه بالا مى رود(3).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - «لزوم» در اين جا به معناى «وجوب» نيست ولى بايد كوشش كرد و به اين وظيفه ى اخلاقى پاى بند بود.

2 - بحار، ج 92، ص 222.

3 - بحار، ج 92، ص 201 - وسايل، ج 4، ص 841.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آموزش قرآن

گفتيم شناخت قرآن با خواندن و فهميدن آن به دست مى آيد، و اينك مى گوييم براى خواندن و فهميدن و مآلا انديشيدن در قرآن به آموزش نيازمنديم، و بر اين هدف، از دير باز مسلمانان آگاه بوده اند و بر آن همّت مى گماشتند، به ويژه آموزش به نوباوگان را بسيار گرامى مى داشتند و بر آن كوشا بودند، پيشوايان گرامى دين نيز در اين مورد بسيار سفارش فرموده اند، و براى آن پاداش هايى سزاوار، وعده داده اند.

اميرمؤمنان(عليه السلام) از پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) بازگو مى فرمايد: بهترين شما كسى است كه قرآن را فراگيرد و به ديگران نيز بياموزد(1).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 4، ص 825، ح 6 و بحارالانوار، ج 92، ¬®ص 186، ح 2. خِيارُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرآنَ وَ عَلَّمَهُ.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«معاذ» مى گويد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) شنيدم مى فرمود: هر مردى به فرزند خويش قرآن بياموزد، خدا در رستاخيز بر تارك او و مادر آن كودك، تاجى چون تاج فرشتگان مى نهد و لباس هايى به آنان مى پوشانند كه همانندش را مردمان نديده اند(1).

تدبّـر در قرآن

خواندن قرآن اگر چه امر سودمند است، ناسودمند نيست، ولى آن گاه كارى سازنده است كه همراه با خواندن، «تدبّر» در قرآن نيز داشته باشيم، «تدبّر» يعنى «نيك انديشيدن»، و اين برترين مسؤوليّت ما در برابر قرآن و راه دست يابى به حقايق بلند و به كار بستن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 4، ص 825.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تعليمات آن است.

خدا مى فرمايد: «اَفَلا يَتَدَبرَّوُنَ الْقُرآنَ اَمْ عَلى قُلوُب اَقْفالُها;... آيا در قرآن نيك نمى انديشند، يا بر دل ها قفل هاست»(1).

و باز مى فرمايد: «كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّروُا آياتِه وَ لِيَتَذَكَّرَ اُولُو الاَْلبْابِ; اين كتابى است پر خير و بركت، بر تو فرو فرستاديم تا در آيات آن ژرف بينديشند، و خردمندان از آن تذكر يابند».(2)

يعنى قرآن كتابى است كه بايد در آن نيك انديشيد و انديشيدن در آن يادآورى و آگاهى را در پى دارد.

و باز مى فرمايد: وَ لَقَدْ يَسَّرنَا الْقُرآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى محمّد، آيه ى 24.

2 - سوره ى ص، آيه ى 29 (الميزان، ج 17، ص 208).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مُدَّكِر(1); «به راستى قرآن را براى تذكّر آسان ساختيم، آيا كسى كه تذكّرات قرآن را بخاطر بگيرد وجود دارد؟»

و نيز: «وَالْقُرآنِ ذِى الذِّكْرِ(2); به قرآن تذكر دهنده سوگند».

و «اِنَّها تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ ذَكَرَه(3); قرآن ياد آورنده است پس هر كه خواهد پند گيرد و متذكّر شود».

اى كاش در جامعه ما، بيش از آن چه براى فراگيرى تجويد و ادا كردن مخارج حروف تلاش مى كنند - كه تا حدّى مراعات آن نيز لازم است - به فرا گرفتن تفسير قرآن از متخصّصان علوم اسلامى و به نيك انديشيدن و فهميدن قرآن مى پرداختند و همراه با درست خواندن

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى قمر، آيه ى 17.

2 - سوره ى ص، آيه 2.

3 - سوره ى عبس، آيه ى 10.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به ژرفاى تعليمات آن نيز توجّه مى كردند.

هشتمين امام، على بن موسى(عليهما السلام) مى فرمود: «...هنگام خواندن قرآن از هيچ آيه اى نگذشتم جز آن كه در آن انديشيدم كه در چه وقت و درباره چه چيز فرود آمده است...»(1).

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمود: «اگر زندگى سعادت مندان، و مرگ شهيدان، و رهايى در روز پردريغ و اندوه قيامت، و سايه در آن روز گرم و راه يابى در هنگام گمراهى را مى خواهيد، قرآن بياموزيد. قرآن كلام خداى مهربان، حرز و بازدارنده ى شيطان، و موجب فزونى و گرانوزنى در ترازوى سنجش اعمال است(2).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 92، ص 204.

2 - بحار، ج 92، ص 19.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اميرمؤمنان(عليه السلام)مى فرمود: «قرآن بياموزيد، كه قرآن بهترين سخن است، و در آن نيك بينديشيد كه قرآن بهار دل ها است»(1).

آرى، جان آدمى لطيفه يى الهى است; گلى آسمانى است، سروى از بوستان ملكوت خدا است، و كلام خدا نسيم نوازش گرى است كه گل جانمان را مى شكوفد، و باغ انديشه هامان را سرسبز و شاداب مى دارد; و خزان دل را به بهار سبز خدايى تبديل مى كند.

عمل به قرآن

خواندن قرآن، شنيدن آن، آموزش، انديشيدن و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه صبحى صالح، ص 164 و نهج البلاغه فيض الاسلام، ص 1330.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تأمّل و تدبّر در آن; همه، مقدمه ى عمل به قرآن است; عملى پيگير و در همه ى شؤون فردى، اجتماعى، فرهنگى، بهداشتى و حتّى سياسى. و در حقيقت شناخت قرآن بايد سلاح و مركبى باشد براى نبرد و پيشرفت در ميدان عمل و زندگى، و تنها در اين صورت است كه برنامه هاى متعالى قرآن در جامعه پياده مى شود و امّت مسلمان سعادت و سيادت گذشته ى خود را باز مى يابد.

خدا مى فرمايد: «وَ هذا كِتابٌ اَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ فَاتَّبِعوُهُ وَ اتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(1);

«و اين كتابى است پر بركت كه فرو فرستاديم، از آن پيروى كنيد و پرهيزگار باشيد، باشد كه رحمت خداى

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى انعام، آيه 155.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شاملتان گردد».

و مى فرمايد: «...آنان كه به كتاب خدا چنگ مى زنند و نماز را برپا مى دارند، البته ما پاداش مصلحان را ناچيز نمى سازيم»(1).

اميرمؤمنان، على(عليه السلام)، برخى از برادران مسلمان خويش و ياران راستين پيامبر(صلى الله عليه وآله) را كه قرآن مى خواندند و به آن عمل مى كردند، ياد مى كرد و بر فقدان ايشان دريغ مى خورد:

«اَوَّهْ عَلى اِخْوانِىَ الَّذينَ قَرَؤوْا الْقُرْآنَ فَاَحْكَمُوهُ، وَ تَدَبَّروُا الْفَرْضَ فَاَقامُوهُ، اَحْيَوُا السُّنَّةَ وَ اَما تُوا البِدْعَةَ، دُعُوا لِلْجِهادِ فَاَجابُوا، وَ وَثَقُوا بِالقائِدِ فَاتَّبَعُوهُ...(2); دريغا بر

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى اعراف، آيه ى 170.

2 - نهج البلاغه ى فيض الاسلام، خ 181، ص 587.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برادرانم كه قرآن را خواندند و آن را استوار داشتند، و در واجبات دين انديشيدند و آن ها را بر پا داشتند، و سنّت پيامبر را زنده ساختند. و بدعت ها را نابود كردند، به جهاد دعوت شدند و بى درنگ پذيرفتند، و به پيشوايشان ايمان و اعتماد داشتند و از او پيروى نمودند».

و باز مى فرمود: «اَيْنَ الْقَوْمُ الَّذينَ دُعُوا اِلَى الاِْسْلامِ فَقَبِلُوهُ وَ قَرَؤوْا الْقُرآنَ فَاَحْكَمُوهُ(1);

«كجايند گروهى كه به اسلام دعوت شدند و آن را پذيرفتند، و قرآن را خواندند و آن را استوار داشتند».

و در سرزنش كسانى كه قرآن در آنان تأثير ندارد مى فرمايد: «مَنْ قَرَأَ الْقُرآنَ فَماتَ فَدَخَلَ النّارَ فَهُوَ مِمَّنْ كانَ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه ى فيض الاسلام، ص 364 و...

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يَتَّخِذُ آياتِ اللهِ هُزُواً»

«آن كه قرآن بخواند، ولى پس از مرگ در دوزخ افتد او از كسانى است كه آيات خدا را مسخره مى كرده است»(1).

پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) در همين زمينه مى فرمود: «بسا خواننده ى قرآن كه قرآن او را لعنت مى كند»(2).

پس قرآن، كتاب عمل مسلمانان است، و بايد خواندنش در آنان مؤثّر باشد، فرمان هايش، آنان را بر انجام وظايف وا دارد، و باز داشتن هايش، آنان را از زشتى ها و آلودگى ها دور سازد.

امام صادق(عليه السلام) مى فرمود: «آن كه قرآن را از بر دارد و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه ى فيض الاسلام، ص 1177 و صبحى صالح، ص508.

2 - بحار، ج 92، ص 185: كَمْ مِنْ قارىِ القُرْآنِ وَالْقُرْآنُ يَلْعَنُهُ.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بدان عمل نمايد، با سفرا و رسولان نيكوكار و گرامى همراه مى باشد»(1).

هدايت در پرتو قرآن

همه ى انسان ها دوست دار و خواهان سعادتند، حتّى اگر در تشخيص سعادت هم تفاوت نظر داشته باشند اين وجه مشترك در همه هست كه همگان «سعادت» را مى طلبند، و براى تأمين آن به كارها و پيشه هاى مختلف مى پردازند، برخى آن را در تأمين كامل مادّيات زندگى مى جويند، و برخى تنها سلامت تن و عمر دراز را سعادت مى شمرند، برخى عشق و شور و شيفتگى را برخوردارى از سعادت زندگى

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 92، ص 177: اَلْحافِظْ لِلقُرآنِ العامِلُ بَه مَعَ السَّفرةِ الْكِرامِ الْبَرَرةِ.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى دانند، و برخى تن پرورى و تن آسانى را، و برخى در افتخارات گوناگون سعادت مى جويند و حتّى براى اين منظور ممكن است به خطرناك ترين كارها اقدام ورزند، و به هر حال، هدف، «سعادت» است، هر چند ايده ها و نظرها در مصداق سعادت گوناگون است.

امّا، آيا به راستى هيچ كس جز خدا و قانون خدا مى تواند پاسدار سعادت بشر باشد؟

انسان در پهنه ى گيتى جزئى كوچك و موجودى از همه سو ضعيف است، و ميدان عمل و دست يابى به سعادت كامل، به وسعت همه ى عالم هستى است، اگر انسان به همه ى جهان، از دورترين ستاره در ناپيداى مجهول ترين كهكشان تا خردترين ذرّه در ژرفاى عميق ترين دريا، آگاهى كامل داشته باشد و انديشه اش بر وراء جهان مادّى سيطره يابد آن گاه مى تواند با خرد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خويش قانونى كامل براى دست يابى به سعادتى همه جانبه ارائه دهد... و مى دانيم كه اين خيالى بيش نيست، و بشر با همه ى پيشرفت و تشكيلاتش، هنوز در بسيارى از كارها ناتوان است، و تنها خدا است كه بر همه ى آفريدگان خويش و گذشته و آينده ى آنان احاطه و اطّلاعى كامل دارد، پس تنها هم او مى تواند بندگان خويش را به درست ترين راه سعادت، راهنما باشد، و اسلام قانون اوست، و قرآن كتاب هدايت گر او.

قرآن كتابى است كه از هيچ سو، باطل را در آن راهى نيست; «لايَأتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لامِنْ خَلْفِه، تَنْزيلٌ مِنْ حَكيم حَميد»(1). و هدايت و رحمت براى مؤمنان

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى فصلت، آيه ى 42.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است; «وَ اِنَّهُ لَهُدًى وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤمنينَ»(1).

از ششمين پيشوا، امام صادق(عليه السلام) پرسيدند اى فرزند پيامبر(صلى الله عليه وآله) درباره ى قرآن چه مى فرماييد؟

فرمود: «قرآن كلام خدا، قول خدا، كتاب خدا، وحى خدا و تنزيل اوست، كتابى عزيز است كه باطل از هيچ سو بدان راه ندارد، و از سوى خداى حكيم و ستوده فرود آمده است»(2).

«ريان» مى گويد به امام رضا(عليه السلام) عرض كردم درباره ى قرآن چه مى فرماييد؟

فرمود: «كلام خداست، از حريم دستورات آن تجاوز مكنيد، و هدايت را در غير آن مجوييد كه گمراه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ى نمل، آيه ى 77.

2 - بحارالانوار، ج 92، ص 117.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى شويد»(1).

پناه گاه راستين

در عصرى زندگى مى كنيم كه از هر سو فتنه ها و آشوب ها، آلودگى ها و انحراف ها، فضاى جامعه را تيره كرده، آسايش و آرامش روحى ، و نور و نشاط، راستى و درستى از جان بيشتر افراد رخت بر بسته و محيط با همه ى زرق و برقش به مردابى چراغانى شده، بيشتر شبيه است تا يك مجتمع انسانى. در چنين شرايطى برترين پناه گاه مسلمانان قرآن است كه اگر به آن پناه آورند، و از داروى جان بخش تعليماتش مداوا جويند، به راستى زخم ها را مرهم مى نهد، و بيمارى ها را بهبود مى بخشد، و از سر چشمه ى زلال خويش، تشنگان را

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 94، ص 117.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سيراب مى سازد، و در سايه ى نوازش گر خود، خستگان را نيرو و توان تازه مى دهد.

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)، قرآن عزيز را يكى از دو «وزنه ى اسلام» معرّفى فرمود، و همراه با «عترت» خويش به يادگار گذاشت، تا امّت اسلام با پيروى از تعليمات اين دو گران مايه، در كشاكش قرون و در طوفان حوادث گوناگون، راه از چاه باز شناسد، و ساحل نجات را گم نكنند، و دريغا كه اكثريت امّت به ويژه در طوفان مهيب اين قرن كه بيش از هر زمان ديگر به هدايت و بينش نيازمنديم، دست از اين هر دو گران مايه برگرفته، در بيابان هاى هول و بى سرانجام تلقينات شرق و غرب سرگردان و بى هدف مانده اند، بى آن كه بدانند چه مى كنند و يا چه بايد بكنند.

امير مؤمنان، على(عليه السلام) فرمود: «...بدانيد، اين قرآن پند

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دهنده يى است كه خيانت نمىورزد، راهنمايى است كه گمراه نمى سازد، و گوينده يى است كه دروغ نمى گويد، هيچ كس با قرآن همنشين نشد جز آن كه چون برخاست هدايتش افزايش و نابينايى و گمراهيش كاهش يافته بود.

بدانيد پس از (آشنايى و عمل) به قرآن براى كسى بى چيزى و بيچارگى، و پيش از آن براى كسى دارايى و بى نيازى نيست، پس براى دردهاى خود از قرآن شفا بجوييد، و بر سختى ها، از قرآن كمك بخواهيد; زيرا شفاى بزرگ ترين بيمارى يعنى كفر و نفاق و گمراهى، در قرآن است. پس به كمك قرآن از خدا مسألت نماييد، و با دوستى آن به او رو آوريد، و به وسيله آن از مخلوق چيزى مطلبيد، بندگان هرگز به سبب و وسيله اى همانند

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و هم سنگ قرآن به خدا روى نياورده اند(1).

به اميد آن روز كه با انديشمندى به سوى قرآن باز گرديم و گذشته ها را جبران كنيم، و از تاريكى ها رهايى يابيم، و با درخشش خورشيد قرآن، زندگى پر نور و سعادتى را آغاز و آينده ى سالم و پر عظمتى را بنا كنيم.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه ى فيض الاسلام، ص 558، خطبه 175.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

براى آشنايى با قرآن و مفاهيم بلند آن، خواندن كتاب هاى زير را توصيه مى كنيم:

1 - ترجمه تفسير الميزان    علامه طباطبائى

2 - تفسير نمونه                ناصر مكارم شيرازى

3 - قـرآن در اسلام              علامه طباطبائى

4 - نثر طوبى                    شعرانى

5 - قرآن و آخرين پيامبر        ناصر مكارم شيرازى

6 - پرتوى از قرآن                طالقانى

7 - قصص قرآن                  بلاغى

8 - سخن حق                  اشراقى

9 - ترجمه ى قرآن              كاظم معزى

10 -ترجمه ى قرآن              قمشه اى

آنچه برشمرديم برخى از كتاب هاى سودمند است كه پيرامون قرآن نوشته اند، نه همه ى آن ها، و ما با توجه به گنجايش اين نشريه به همين مقدار بسنده كرديم.