لزوم شناخت دين و پيشوايان

دوره هفتم، شماره یک

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: لزوم شناخت دين و پـيشوايان

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عصر ما و مشكل ناآشنايى

چرا اسلام، پيروز كه در قلب پيروان نخستين خود گرمى ها مى آفريد، و آنان را با روحيه اى نيرومند و سرشار به تحرّك و تلاش برمى انگيخت، به ما آن جنبش و جوشش را نداده است؟

چرا بيشتر افراد جامعه و حتّى آنان كه مدّعى روشن فكرى و انقلاب و تحوّلند تنها به نامى و شعارى دل خوش و سرگرمند و فريب پديده هاى پوك و بى مغز را خورده اند و از واقعيّت دين بازمانده اند؟

به راستى ما در اين عصر با مشكلات ناآشنايى نسل

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

موجود روبروييم، ناآشنايى با روح اسلام، قرآن و واقعيّات مذهب.

يكى اسلام را تنها در چارچوب پيشرفت اقتصاد توجيه مى كند، ديگرى خسته از تفرقه امّت چون دست كوتاهش بر نخل بلند وحدت اسلامى نمى رسد، ناچار عقده را با كوبيدن هر چه بيشتر «شيعه» خالى مى كند.

مى بينيم كه مردم در اثر ناآشنايى با حقايق مذهب به مطالب وارونه و مسخ شده اينان دل مى بندند و از حقيقت دين روزبه روز بيشتر فاصله مى گيرند.

قرآن به ما چنين مى آموزد:

«فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهوُا فِى الدّينِ وَ لِيُنْذِروُا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعوُا اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»(1).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره توبه، آيه 122.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«چرا از هر گروه، عده اى براى آموختن و شناختن دين كوچ نمى كنند; تا در بازگشت، به هدايت قوم خود بپردازند و آنان را از نافرمانى خدا و بى دينى بيم دهند، شايد آنان بپرهيزند».

كلمه ى «تفقّه» كه در اين آيه به كار گرفته شده، يعنى درك همراه با بصيرت كه مطلوب اسلام است، و ديگران نيز تا آشنا نشوند و درك نكنند، بيمى از نافرمانى خدا نخواهند داشت.

پيامبر(صلى الله عليه وآله) و آشنا كردن پيروان

پيامبر(صلى الله عليه وآله)با شناختى كامل به سوى حق دعوت مى كرد. از آغاز بعثت پيروان خويش را با حقايق دين آشنا مى ساخت. به شناخت هاى سطحى قناعت نمىورزيد; هر مسلمان را بر آن مى داشت كه از ابتدا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فهميده ايمان بياورد، و چه دقيق است اين موضوع كه بدون استثنا به هر كه «لااله الاّ الله» مى آموخت، همراه آن اعتقاد به «محمّد رسول الله» را نيز ضرورى مى دانست; چرا كه دين در پيشواى الهى خلاصه مى شود و «پيامبر» و «امام» نماينده و خليفه خدا در زمينند، و اگر كسى وابستگى عقيده اى به پيامبر نداشته باشد، هر چند «الله،الله» هم بگويد دين دار نيست... يعنى شناخت اصيل پيشوا لازم است و عشق به او و اطاعت و تسليم در برابر او، و اين پيام قرآن است كه «اَطيعوُا اللهَ وَ اَطيعوُا الرَّسوُلَ...»(1).

واين شناخت، راه پيامبر است كه خود به فرمان خدا مى فرمود: «هذِهِ سَبيلى اَدْعُوا اِلَى اللهِ عَلى بَصيرة...(2);اين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره تغابن، آيه 11.

2 - سوره يوسف، آيه 108.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

راه من است! من و پيروانم، با بصيرت كامل، همه مردم را به سوى خدا دعوت مى كنيم...».

پرورش يافتگان او - آنان كه به راستى پيرو او بودندو از او فرمان مى بردند و دين را از او مى آموختند، در انديشه و گفتار به او شبيه بودند و از ديگران ممتاز، درست مى انديشيدند و خوب درك مى كردند و به هنگام عمل، بى هيچ كاستى همه وظايف را به جا مى آوردند.به پيامبر عشق مىورزيدند و در راه نگه دارى و دفاع از او و آيين نوخاسته اسلام سر ازپانمى شناختند.تحمّلشان در شكنجه گاه ها و ايستادگيشان در ميدان هاى نبرد و پايمرديشان در جان باختن و خود را سپر بلا ساختن شگرف بود. سختى و راحتى، هدف را برايشان گم نمى كرد، و اميد بزرگشان هرگز تبديل به يأس نمى شد، و رسالتشان هرگز از ياد نمى رفت... .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«خُبَيْبُ بْنِ عَدىّ» مسلمانى حقيقت يافته و دين دارى سر از جان برتافته بود، به جرم پيروى و دفاع از اسلام، مشركان مكّه به دارش آويختند، تنها خواسته اش در پاى دار، گزاردن دو ركعت نماز بود، و چون نماز را به جاى آورد به دژخيمان گفت: «به خدا سوگند اگر مرا بيمناك از مرگ نمى پنداشتيد، بيشتر نماز مى خواندم»(1).

پيكر پاكش را بالا كشيدند و او آخرين نيايش را چنين بانگ برداشت:

«خدايا! ما رسالت پيامبر تو را رسانديم، تو نيز صبحگاهان آن چه بر ما رسيد بدو ابلاغ فرما، خدايا! اين دژخيمان را به شماره گير و نابودشان ساز و هيچ يك رافرو مگذار...خدايا! تو مى دانى پيرامونم كسى نيست تا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سيره ابن هشام، ج 1، ص 173.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سلامم را به پيامبر تو برساند تو خود سلام مرا بدو برسان»(1).

«زَيْدبن دَثْنه» جوان مردى بود كه در زير شكنجه هاى حيوانى قريش جان داد. در لحظات دشوار شكنجه، «ابوسفيان» از او پرسيد «آيا دوست ندارى اكنون محمّد به جاى تو بود و ما گردنش را مى زديم و تو نزد زن و فرزندت راحت بودى»

چهره پر درد «زيد» از سخن دشمن برافروخت و با خشم گفت: «به خدا سوگند دوست ندارم خارى به پاى محمّد(صلى الله عليه وآله) برود و من در خانه آسوده نشسته باشم...».

دهان دژخيمان از شگفتى بازماند و ابوسفيان گفت، «هرگز كسى را نديدم كه همچون محمّد، پيروانش او را

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحارالانوار، ج 20، ط جديد، ص 153.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دوست بدارند»(1).

اين محبّت ها و عشق ها، محبّت به حق بود و عشق به فضيلت، و ثمره شناسايى راستين پيامبر و تشخيص اين حقيقت كه او نماينده حق و نجات دهنده واقعى همه انسان ها است.

براى پرورش چنين رادمردانى بود كه پيامبر بزرگ اسلام(صلى الله عليه وآله)، سيزده سال در مكّه با رنج هاى جان كاه توجّهش را به آشنا ساختن گروندگان معطوف مى داشت و عملا به آنان مى آموخت كه نخستين وظيفه، آشنايى با روح اسلام و دين است. در مدينه نيز همين روش را دنبال كرد، و آنان كه جانى آماده پذيرش داشتند چنان پرورش يافتند كه خود هر يك مبلّغى بزرگ شدند و در

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سيره ابن هشام، ج 2، ص 172.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قبايل دور و نزديك، به رساندن پيام پيامبر كوشيدند.

هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمان جهاد مى داد همه ياران - جز گروهى منافق و ترسو - جان بر كف و شمشير بيرون آمده از نيام برمى خاستند و با ايمان به ايده و هدف خويش از هيچ خطرى نمى هراسيدند.

امير مؤمنان، على(عليه السلام)، كه خود سر حلقه اين جانبازان و خالص ترين آنها بود، در معرّفى آنان مى فرمايد: «وَ حَمَلوُ بصائِرَ هُمْ عَلى اَسيْافِهِمْ(1); بينش ها و شناخت هاى روشن خود را بر شمشيرهاشان حمل مى كردند» يعنى كشتن و كشته شدنشان كوركورانه نبود. براى هوا و هوس زمام دارى خودسر و يا رهبرى گمراه نمى جنگيدند. فريب خيالات خام چند مدّعى دروغين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه 150، ص 451.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اصلاح جامعه را نخورده بودند، بلكه براى اجراى فرمان خداى جهان و به پيروى از پيامبرى راستين شمشير مى كشيدند و نيز به فرمان همان پيامبر شمشير در نيام مى نهادند... افسوس كه در دوران زمام دارى بسيارى از خلفا اين رسالت از ياد رفت، شمشيرها بيش از آن كه براى خدا باشد براى دنيا به كار گرفته شد و نيروهايى كه مى بايست دشمن رارام سازد براى كوبيدن دوست بسيج شد و امّت به جاى فرمان بردن از تعليمات پيامبرو پيروى از رهبر راستين، به جلب نظر زمام داران وقت پرداخت و زمام داران هم، چون به حق و به فرمان پيامبر بر مسند زمام دارى ننشسته بودند، جز تظاهرى به اسلام،مرام ديگرى نداشتند و بدين گونه، بدعت هاآغاز و اسلام واقعى كنار گذاشته شد. و مى بينيم كه با همه كشور گشايى ها، مسلمانان روزبه روز از مسيرواقعى خود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

منحرف تر شدند، و ديگر اين انديشه كه بايد به تازه مسلمانان، روح اسلام را تعليم داد از بين رفت. و ديرى نپاييد كه به جاى مسلمانان آگاه و فداكار، گروه هايى ناآشنا و ظاهربين و قشرى پيدا شدند، تا آن جا كه قرآن بر گردن آويخته داشتند و بر روى اميرمؤمنان، على(عليه السلام)شمشير مى كشيدند... .

على(عليه السلام) درباره اين گروه - و كسانى كه در هر زمان با آنان هم فكرند - چنين مى فرمايد:

«درشت خويانى بودند اوباش و بنده صفتانى رذل، كه از گوشه و كنار گرد آمده و ريشه و نسبى آميخته و ناخالص داشتند، كسانى كه مى بايست نخست دين را به آنان آموخت و تأديبشان كرد و تعليمشان داد و به تمرين واداشتشان و سرپرستى بر آنان گماشت و دستشان را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گرفت...»(1);يعنى نادان و گمراه بودند و شايسته آن كه درباره اسلام اظهار نظر كنند نبودند و نمى بايست آزاد و خود مختار باشند.

شناخت پـيشوايان

آرى بايد پيشوايان را شناخت، شناختى عميق كه به شناسايى تمام ويژگى هاى انديشه، عقيده و عمل آنان بيانجامد، چرا كه چنين شناختى مى تواند عاملى باشد كه پيروان را به سوى آنان كشانده و علاقه مند و مشتاقشان سازد.

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمود:«مَنْ ماتَ وَ هُوَ لايَعْرِفُ اِمامَ زَمانِه ماتَ ميتَهً جاهِليَّةً(2); آن كه بميرد و امام

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه 238، ص 814.

2 - سفينة البحار، ج 2، ص 181 و بحار، ج 23، صص 94 و 89.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زمان خويش را نشناخته باشد به مرگ جاهليّت مرده است».

شخص ناآشنا به امام چون كسى است كه از محيط ديانت و فرهنگ اسلامى به دور افتاده و چونان مردمان دوره جاهليّت در نادانى و بى دينى زيسته است; زيرا شناخت امام، مسلمان را به فرازهاى بلند دين رهنمون مى شود و رهبرى هاى او، نادان را از محيط نادانى به هدايت ودانايى مى كشاند، واساساً ايمان استواربه خداو رسول(صلى الله عليه وآله)، به شناخت امام و اطاعت از او بستگى دارد;زيرا او بيان كننده حقايق و معارف الهى و سنّت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) است.وبه همين جهت بدون شناخت امام، ايمان به خدا و پيامبر ميسّر و مفيد نخواهد بود... .

ششمين پيشوا، امام صادق(عليه السلام) فرمود: «بنده، مؤمن نيست تا خدا و پيامبر و همه امامان و امام زمان خويش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

را بشناسد و به او رو كند و تسليم او باشد».

سپس فرمود:«چگونه امام بعد را مى تواند بشناسددر حالى كه امام پيشين رانشناخته باشد»(1); يعنى شناخت هر يك از امامان، به راهنمايى هاى امام پيش تر بستگى دارد. بنابراين، بايد همه امامان را شناخت تا امام و پيشواى عصر شناخته شود.

و نيز همان گرامى به گروهى مى فرمود: «ازشايستگان نيستيد تا «حق» را بشناسيد.»(2)و همين شايستگى كه ثمره شناخت راستين و ريشه دار است، پيروان را به رستگارى و پيروزى مى رساند.

اميرمؤمنان، على(عليه السلام)، اين حقيقت را چنين بيان

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اصول كافى، ج 1، ص 180، ح 2.

2 - اصول كافى، ج 1، ص 181، ح 6 و ص 184، ح 9.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى فرمايد: «... به بهشت در نمى آيد جز آن كس كه ما را شناخته باشد و ما نيز او را شناخته باشيم»(1).

بنابراين، براى ارزيابى اجتماعمان و براى آن كه بدانيم آيا نسل ما وجامعه ماامام خويش را شناخته است يا نه، بايد بررسى كنيم كه آيا جامعه به شايستگى رسيده است؟ آيا از جهالت ها رهايى يافته، از مفاسد اخلاقى و پليدى انحراف ها خود را پاك ساخته، به دانش وانديشه و خوى هاى ستوده وروشنى هدايت دست يافته است؟

مى بينيم اين طور نيست; همه مدّعيند كه مسلمانند، امّا درخشندگى هاى اسلام در جامعه پيدا نيست. ابرهاى تاريك فساد، افق زندگى جوامع مسلمان را در ظلمت بى ايمانى و بى دينى فروبرده و چهره زيباى ايمان وعمل

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - همان.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آشكار نيست; پس جامعه، امام را نشناخته است... .

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «... مردم در نشناختن ما معذورنيستند; هر كس مارا بشناسد مؤمن و هر كس مارا انكار كند كافر است، و آن كس كه نه ما را بشناسد و نه انكار كند گمراه است تا به هدايتى كه خدا بر او واجب ساخته; يعنى پيروى ما باز گردد»(1).

مهر و دوستى، اگر چه خودش ذاتاً مطلوب است، ولى بيشتر روى كردن به آن به عنوان وسيله رساننده، مورد نظر است; چرا كه براى كشش به سوى پيشوا و ارتباط و پيروى از او، و به صلاح و شايستگى رسيدن، محبّت راستينى لازم است و براى ايجاد محبّت بايد نخست،خوبان و خوبى هايشان راشناخت تا مهرشان در

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اصول كافى، ج 1، ص 187.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دل جاى گيرد، به همان گونه كه با شناختن گمراهان و رفتار زشتشان از آنان متنفّر شده و دورى مى كنيم; در واقع محبّت، فرزندى است كه در دامان معرفت و شناسايى پرورش مى يابد و آن گاه كه معرفت وشناسايى پيشوايان حاصل شود، كشش به سوى آنان و شكل گرفتن، طبق روش آنان نيز حتمى خواهد بود. ما گفت و گو پيرامون محبّت و هدف از آن را در اسلام به مقاله اى ديگر موكول مى كنيم.

خطرهاى ديـگر

عدم شناخت پيشوا، خطرهاى اجتماعى ديگرى نيز در پى دارد، آنان كه پيشواى حقيقى را به درستى نمى شناسند و دوستى هاشان بر پايه هاى لرزان شناختى سطحى بنا شده است، خيلى زود بازيچه دست دزدان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انديشه و شخصيّت مى شوند، براى چنين مردمى به راحتى مى شود حقايق را وارونه جلوه داد و از آنان عليه خودشان استفاده كرد.

امير مؤمنان، على(عليه السلام) درباره «خوارج»، آن ناآشنايان كج انديش و پاك نمايان آلوده چنين مى فرمايد:

«... شمابدترين مردمانيد، شيطان شما را هم چون تير به سوى هدف هاى خود پرتاب كرده و جامعه رابهوسيله شما به گمراهى و ترديد افكنده است»(1).

دشمنان اسلام همواره مى كوشند با تبليغات مسموم خود، راه شناخت حقايق اسلام را بر روى پيروان آن ببندند و با منحرف كردن مسير افكار آنچه را خود مى خواهند بر آنان تحميل كنند. با نگاهى به تاريخ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه 127، ص 383.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

درمى يابيم كه دشمن هميشه بيش از هر چيز از همين وسيله استفاده كرده است. «معاويه» با صرف بودجه هاى سنگين و تبليغاتى پى گير تلاش مى كرد مردم را از شناختن اسلام واقعى و رهبران حقيقى باز دارد، او و عمّالش، امير مؤمنان، على(عليه السلام) را طورى معرّفى مى كردند كه مردم شام ايشان را سزاوار دشنام و ناسزا بپندارند و با اين نيرنگ، خود را كه دشمن ديرينه پيامبر(صلى الله عليه وآله) و اسلام بود، خليفه مسلمانان و جانشين پيامبر(صلى الله عليه وآله) جلوه دهد و بدين ترتيب، بر مردم حكــومت وفـرمان روايى كند.

و اينك، نمونه اى كه به روشنى به ما مى آموزد تبليغات دشمن در پنهان ساختن حق تا كجا مؤثّر بوده و در مقابل آشنايى فردى گمراه با «امام» چگونه او را تغيير داده است:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روزى يك تن از شاميان - همان ها كه سال ها با دروغ هاى معاويه پرورش يافته بودند - با پيشواى راستين امّت، امام مجتبى(عليه السلام) روبه رو شد، بى هيچ درنگ به بدگويى از آن گرامى و خاندان او پرداخت، چون ناسزگويى اش پايان يافت، امام(عليه السلام) به او رو كرد و فرمود:

«گويا غريبى و اشتباه گرفته اى، اگر خشنودى و رضايت مى جويى به تو اعطا مى كنيم، اگر خواهشى دارى برمى آوريم، اگر راهنمايى مى خواهى رهنمايت مى شويم، اگر مايلى تو را به جايى ببريم مى پذيريم، اگر گرسنه اى سيرت مى كنيم،اگر برهنه اى تو رامى پوشانيم، اگر نيازمندى بى نيازت مى سازيم، اگر رانده شده اى پناهت مى دهيم و اگر حاجتى دارى برمى آوريم، اگر اثاث سفرت را پيش ما آورى و مهمان ما باشى بهره مندتر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواهى بود،چون ما جايگاهى وسيع و منزلتى پردامنه و مالى فراوان داريم».

مردك چنان متحيّر مانده بود كه گويا از خوابى هولناك بيدار شده باشد، بى اختيار به گريه افتاد و با شرمندگى از نارواهايى كه گفته بود، عرض كرد «گواهى مى دهم تو خليفه خدا در زمينى، خدا داناتر است كه رسالتش را در كجا قرار دهد، چند لحظه پيش، تو و پدرت را بيش از هر كس دشمن مى داشتم و اكنون تو نزد من محبوب ترين مردمانى...»(1).

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مناقب، ج 3، ص 184.