انسان و ازدواج

دوره نهم،شماره ده

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: انسان و ازدواج

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

نوبت چاپ: اوّل

تيراژ: 10000 جلد

تاريخ چاپ: 1379 هـ ش

قطع: جیبی

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*سنّت الهى ازدواج

دقّت در آفرينش پديده هاى هستى، ما را هم نوا با قرآن كريم، به اصل زوج آفرينى در گستره همه آفريده هاى خالق يكتا رهنمون مى شود.

زوج آفرينى، سنّت الهى نسبت به همه موجودات است و قرآن كريم در اين باره فرموده است:

«و من كل شىء خلقنا زوجين»(1).

بدين سان، ازدواج سنّتى است كه به شكل طبيعى آن بر پايه اصل زوج آفرينى، بر همه طبيعت حاكم است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ذاريات، 49.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جريان اين سنّت در قلمرو و حيات گياه و حيوان با هدف بقاى نوع، كاملا ملموس است و انديشمندان بسيارى درباره اصل و كيفيّت آن تحقيقات فراوانى را پيش روى ما نهاده اند.

انسان نيز براى ادامه نسل و برآوردن نيازهاى روانى خويش، طبعاً، از تن دادن به اين سنّت الهى ناگزير است. به همين دليل، ازدواج از جايگاه ارزشى بسيار فراوانى در منظر دين به ويژه اسلام، برخوردار گشته تا بدان حد كه سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) (1) و محبوب ترين بنياد در نزد خداوند،(2) شمرده شده است.

ازدواج در تاريخ، شكلهاى مختلف آن در ميان اقوام گذشته و حال، نگاه اديان الهى و بررسى آن از ديدگاه هاى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح... باب 1، روايت 6  .

2ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح... باب 1، روايت 4.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سياسى، اقتصادى، اعتقادى، اخلاقى و فرهنگى و... مسايلى هستند كه سزاوار تحقيق و نگارش تفصيلى هستند.

در اين مقال به شكلى فشرده و با هدف توجّه دادن به اهميّت ازدواج، بيان اهداف آن در جامعه بشرى تدوين يافته است.

در خاتمه نيز، به پاسخ اين پرسش خواهيم پرداخت كه آيا تنها راه بايسته ارضاء جنسى، ازدواج است، يا در اين راستا راه ديگرى هم وجود دارد؟

قبل از وارد شدن به مباحث مختلف لازم است، به تبيين اين مطلب بپردازيم كه آيا ازدواج بر انسان امرى تحميل شده يا يك واقعيّت فطرى است؟

*ازدواج و فطرت

گاهى براى نظم و انضباط دادن به امور اجتماعى، نظام

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

موجود و يا گروهى كه عهده دار امنيّت، تربيت و سياست جامعه هستند، با توجّه به شرايط زمانى و محيطى، مردم را به رعايت قانون از پيش تعيين شده فرا مى خوانند; و بعد هم به وسيله تبليغات، شعار الزام عملى، آن را به صورت عادت و سنّت مردمى و اجتماعى جلوه مى دهند، به گونه اى كه سرپيچى از آن، گناه به شمار مى آيد و شخصِ مرتكب آن بايد مجازات شود. و زمانى، يك عمل به لحاظ پيدايش طرز تفكّر و فرهنگ جديد، در قلمروِ رفتارِ جامعه اى جاى مى گيرد و به تدريج جايگاه خاصّش را پيدا كرده و جزء عادات مردم مى شود و به صورت سنّت در مى آيد.

ليكن، برخى از رسوم و سنّت ها، با سرشت انسان ها آميخته است و از فطرت آنان ناشى مى شود.

آيا ازدواج واقعيّتى اعتبارى و قراردارى دارد، يا از

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رسوم وارداتى و يا امرى فطرى است؟

براى روشن شدن مسأله، لازم است نحوه ارتباط ازدواج با نفس را ملاحظه كنيم.

تمايل متقابل زن و مرد به يكديگر واقعيّتى درونى و ارتباطى خاص با نفس دارد. اين تمايل متقابل، داراى چند بُعد است:

الف: احساس سكونت و آرامش متقابل با توجّه به تفاوت كيفيّت سكونت از هر دو جانب:

ب: كشش و ميل جنسى متقابل;

ج: بقاء نسل و نوع انسان.

ابعاد سه گانه بالا باعث مى شود كه مرد، خواهان زندگى با زن و زن، ميل به زندگى با مرد را داشته باشد، اين، امرى فطرى و طبيعى است، هر انسانى آن را در خود مى يابد و نيازى به دليل و برهان ندارد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هر چند ممكن است برخى از ابعاد فوق، نسبت به يكديگر شدّت و ضعف داشته باشند.

بنابراين، اصل ازدواج يعنى پيوند متقابل زن و مرد، واقعيّتى فطرى است. ليكن چگونگى ازدواج و پيوند را نمى توان دقيقاً امرى فطرى دانست. بل بايد ديد كدام مكتب و فرهنگ بهترين كيفيّت ازدواج قابل پذيرش از سوى انسان ها را ارائه داده است.

*كيفيّت ازدواج

شكل ازدواج شيوه اِبراز عشق دو زوج به يكديگر و نيز نحوه انتخاب همسر، وابسته به چگونگى نظر به ابعاد سه گانه است. و نظر به ابعاد سه گانه «احساس سكونت، ميل جنسى، بقاء نسل» از دو حالت كلّى زير خارج نيست:

الف: نظر به آنها با توجّه به جنبه معنوى و

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواسته هاى الهى انسان;

ب: نظر به آنها همراه با ناديده گرفتن حقيقت معنوى الهى انسان.

در نگاه اول، ازدواج صرفاً براى ارضاء غريزه جنسى داشتن، فرزند و آرامش دو جنس نيست، بل چنين اهدافى در طول فطرت خداجويى، فضيلت طلبى و حقيقت خواهى و... آدمى است. در اين نگاه، ازدواج براى حفظ آرمان هاى انسانى و معنوى، در راستاى عمل به سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و پاسدارى از ايمان، قرار دارد. و بدين سان مفهومى ارزشى مى يابد.

از نگاه دوم، ازدواج، تنها با هدف ارضاء جنسى، آرامش روانى و با ميل فرزنددارى و بقاء نسل، بدون هيچ تقدّسى، صورت مى پذيرد.

تفاوت اين دو ديدگاه باعث مى شود كه كيفيّت

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ازدواج و پيوند زناشويى متفاوت باشد. بدين گونه كه اگر ازدواج، تنها بر پايه ارضاء جنسى شكل گيرد، نياز به پيروى از احكام الهى، در شكل گيرى آن، احساس نمى شود; در اين صورت هرگونه ارتباط كه به ارضاء شهوت جنسى منتهى شود، مطلوب خواهد بود. و اگر فرزنددار شدن منظور باشد، بدين معنى كه زن و مرد، خواهان فرزندى مختص به خويش هستند، ناگزير بايد حريمى خاص براى ازدواج در نظر گرفت; تا حدّى كه زن از ارتباط زناشويى با كسى جز شوهر خويش بپرهيزد. همان گونه كه اگر ازدواج تنها با هدف دست يابى به آرامش عاطفى و روانى صورت پذيرد، نياز به اين امر(اختصاص زن به همسر خويش) ملموس است. چه بسا هدف از تشكيل زندگى مشترك رسيدن به آرامش، ارضاء جنسى و دوام بخشيدن به نسل، هر سه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

باشد، ليكن بدون توجّه به جنبه معنوى آنها، در اين صورت نيز، گرچه بناى زناشويى از احكام نسبى بيشترى برخوردار خواهد شد، ولى در نهايت، آدمى پا را از مرحله حيوانى فراتر ننهاده است; چه اين كه در دنياى حيوانات نيز اين اهداف (اگر چه در شكل جبرى غريزى آن، كم و بيش) يافت مى شود.

بسيارى از ازدواج هاى معمول و رايج در دنياى غرب و ديگر جوامع كه نظرى خالص به اهداف دنيوى دارند، اين چنين است.

اين نوع ازدواج ها از ديدگاه عقل محكوم است; زيرا انسان صرفاً يك حيوان شهوى و تنها داراى وجود حيوانى و نفس دنيوى نيست بل، خواسته ها و آرمان هاى والا و برترى دارد كه بايد در ارضاء غرايز و شكوفايى استعدادها مورد توجّه و نظر باشد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انسان، خواهان سكونت و آرامش در پناه زندگى است، امّا سكونتى كه رشد انسانى و كسب فضايل و حفظ عفّت و حياء زن و مرد را به همراه داشته باشد و در كلامى كوتاه، شخصيّت انسانى را پاس بدارد.

انسان، مايل به داشتن اولاد است، امّا نه هرگونه اولادى، فرزندانى كه از سلامت روح و جسم و زمينه هاى صحيح و درست

اخلاقى و انسانى برخوردار باشد; او، ارضاء غريزه جنسى را در شعاع حفظ كيان انسان بر پايه عفّت و پيدايش سيرت انسانى مى طلبد.

بنابراين، نمى توان نظر استقلالى به ابعاد سه گانه را پذيرفت و بر اساس آن به كيفيّت ازدواج به هرگونه ممكن تن داد، مگر اين كه اصول انسان را ناديده بگيريم و يا به گفته راسل: «عفّت و انگيزه عفت را ناشى از ترس جهنّم و آبستنى بدانيم كه اوّلى با زوال مقرّرات خشك

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مذهبى و دوّمى با پيدايش وسايل جلوگيرى از باردارى از ميان برداشته شده است.»(1) و اينك انسان رها شده از ترس آن دو، آزادانه به هرگونه پيوند زناشويى مى تواند، تن دهد. و رو به فحشاء آورد و فحشاء را به بيان راسل: «آن گونه كه در «ژاپن» معمول است بپذيرد»(2) اما با توجّه به حقيقت انسان و دخالت خواسته هاى انسانى، نظر استقلالى به ابعاد سه گانه، همانند راسل، خارج از شؤون انسانى است و از جايگاه خاص عقلانى برخوردار نيست.

امروز در ميان مكاتب، تنها مكتبى كه به شكلى كامل بين ازدواج و بُعد انسانى هماهنگى ايجاد كرده و ازدواج را همراه با بعد معنوى آن با توجّه به اهداف سه گانه براى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ زناشويى و اخلاق، ص 84.

2ـ زناشويى و اخلاق، ص 146.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انسان ملاحظه مى كند، اسلام است. و در واقع به ازدواج كيفيّت ارزشى مى دهد تا سبب رشد و عظمت انسانى گردد.

رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «ما يمنع المؤمن ان يتّخذ أهلا لعل اللّه يرزقه نسمة تثقل الارض بلا اِله اِلاّ اللّه(1);

چه چيز مانع مؤمن است كه همسرى را برگزيند، باشد كه خداوند فرزندى را به او ببخشد كه زمين را با شعار «لااله الاّ اللّه» سنگين كند.»

جمله: «يرزقه نسمة تثقل الارض...» توجّه دادن به وجود نسلى صالح است تا به نداى ذاتى وجودش كه طالب رشد و كمال انسانى هست، پاسخ دهد و جامعه و مردم را به همان رشد در گستره وابستگى انديشه و عمل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح و... باب 1، روايت 3.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به خداى متعال دعوت كند.

رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «من تزوّج فقد اعطى نصف السّعادة; و قال: هو اغضّ للبصر و اعفّ للفرج و اكفّ و اشرف(1);

كسى كه ازدواج كند نصف سعادت را به دست آورده است. و نيز فرمود: ازدواج بهترين وسيله براى نفى نگاه شهوانى، عفّت جنسى، پاكدامنى و شرافت (انسانى) است.»

حديث فوق، ظهورى روشن دارد در اين كه ازدواج با توجّه

به مقام انسانى، وسيله اى عالى و سازنده براى حفظ و نگهدارى از آلودگى هاى جنسى و خلاف عقل و ارزشهاى انسانى الهى است.

در قرآن كريم مى خوانيم:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مستدرك وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح، باب 1، روايت 23.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«و منْ آياتِهِ أنْ خلَق لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ اَزْواجاً لِتَسْكُنُوا اِليْها و جَعَل بيْنكُم مودّةً و رحْمَةً، اِنَّ فى ذلك لاَيات لِقوْم يتفكّرونَ(1);

و از نشانه هاى خدا اين است كه از جنس خودتان همسرانى را آفريد تا به وسيله آنان آرام گيريد. و در بينتان دوست (مودّة) و مهربانى (رحمت) قرار داد. به راستى در اين مطلب، آيات و نشانه هايى است براى گروهى كه تفكّر مى كنند.»

جمله: «لتسكنوا اليها و جعل بينكم مودّةً و رحمة» بيانگر سكونت و آرامش بخش بودن ازدواج است، بازگشت ضمير خطاب به مردم (بينكم) و ضمير غايت (اليها) به زنان، بيانگر اين است كه زنان، محور سكونت و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره (روم)، آيه 21.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آرامش هستند و اين مرد است كه نيازمند به آرام گرفتن در كنار همسرش مى باشد. هر چند زن، مودّت و رحمت و مهربانى را از جانب مرد پذيرا و خواهان آن است.

اين مودّت و مهربانى بين زن و مرد، سبب تثبيت و دوام يافتن زندگى زناشويى و ضامن استمرار سكونت از جانب زن مى شود.

سكونت، مودّت و رحمت به دست آمده در سايه ازدواج، صرفاً جنبه اعتبارى و قراردادى ندارد بل لازمه علاقه فطرى زن و مرد به يكديگر است. اگر درباره ارتباط زناشويى پس از ازدواج بينديشيم متوجّه نحوه سكونت زن براى مرد و نوع مودّت و رحمت بين آن دو خواهيم شد.

اين سكونت غريزى و شهوى نيست و يا سكونتى نيست كه آقايى در پرتو خادمش دارد; بل حكايت كننده

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از نوعى احساس و لطافت و درك و شعور است كه نه تنها محور آرامش در محيط خانواده بل آرامش بخش شوهر و اعضاء خانواده و عمل به وظيفه مادرى است. و با تربيت صحيح فرزندان و سرشار كردن آنان از عواطف مادرى، در حقيقت به جامعه در ابعاد مختلف اقتصادى، فرهنگى، سياسى، و اخلاقى سكونت و آرامش بخشيده است.

اگر اهداف سه گانه در روند اصل ارزشمندى ازدواج منظور گردد، خداوند چنين ازدواجى را وسيله پاكى و طهارت و خشنودى خود قرار داده است.

رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «من أحبّ أن يلقى اللّه طاهراً مطهراً فليلقه بزوجة(1);

كسى كه دوست دارد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، أبواب مقدمات النكاح و آدابه، باب 1، روايت 15.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ـ به هنگام مرگ ـ خدا را در حال پاكى و پاكيزگى ملاقات كند. پس بايد با گزيدن همسر به ملاقات خدا رود.»

حال با توجّه به اين كه اصل ازدواج امرى فطرى است و چگونگى آن، وابسته به كيفيت نگاه ما به ابعاد سه گانه است، به بررسى برخى از مسائل ازدواج مى پردازيم.

 *اهميّت ازدواج

در نگاه احساسى و غريزى تنها به همسر گزينى، براى ازدواج جايگاه مطلوب و مناسبى كه بيانگر اهميّت آن باشد; وجود ندارد. زيرا لذّت جويى شهوانى و غريزى در آميزش با زن، منحصر به ازدواج نيست. بل راه هاى بسيارى براى لذّت احساس و شهوى مرد و زن وجود دارد.

«چنين ديدگاهى در دنياى معاصر، احياناً سبب شده كه به ازدواج اهميّت ندهند. و چه بسا فحشاء را به جاى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن برگزينند چنان كه راسل مى نويسد «در ژاپن فحشاء به عنوان يك مشى خاص زندگى مورد قبول و احترام است، حتّى به درخواست و پيشنهاد والدين اختيار مى شود...»(1) و نيز مى نويسد: «امروزه تعداد بيشترى از زنان نه به علل اقتصادى بل به پيروى از خواهش و ميل خويش مايلند در خارج از دايره زناشويى با مردهايى جز همسران خود مناسبات جنسى برقرار سازند»(2) ولى نام اين كار را فحشا نمى گذارند با اين كه ارضاء ميل جنسى خارج از دايره ازدواج و در ارتباط با هر فرد دلخواه، عين فحشاء است.

در نگاه غريزى و احساسى به ازدواج، به بيان راسل، وضع به اينجا مى رسد; زمانى كه زن احساس استقلال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ زناشويى و اخلاق، ص 146.

2ـ زناشويى و اخلاق، ص 144.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اقتصادى در زندگى اش مى كند لزومى براى ازدواج نمى بيند; گويا تنها علّت ازدواج اين است كه زن پناهگاه اقتصادى داشته باشد و الاّ تأمين لذّت جنسى به صورت آزاد، مختص مسأله زناشويى نيست.

اين ديدگاه از نظر عقل و اسلام محكوم است. چنين ديدگاهى علاوه بر ضربه هاى روانى ـ كه احياناً در پايان هر عمل ناهنجار پيدا مى شود ـ تحقير شرف و عظمت و مقام الهى انسان است.

در قلمرو زندگى انسان، هر عمل و انديشه و نيز ارضاء هر خواسته اى بايد براى انسان با توجّه به بُعد انسانى معنوى او در نظر گرفته شود. ناديده گرفتن اين مهم، كاستى و پستى بشر را در پى دارد كه از نظر عقل قبيح و زشت است.

زنى كه قبول كرده هر لحظه و ساعتى در معرض

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگاه هاى شهوانى و تماس هاى نامطلوب باشد، در واقع خود را به هوس زودگذر خويش و ديگران فروخته است. و به اين وسيله از ديد عقلى و انسانى در پائين ترين درجه پستى قرار گرفته است; زيرا گوهر گرانبهاى انسانى خود را قربانى كرده است. و مردى كه حاضر شده خارج از دايره ازدواج ارضاء شهوت كند، غيرت و شرف انسانى را به هيچ گرفته است. به همين جهت، چنين مرد و زنى مورد نفرت خداى متعال قرار گرفته و رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) او را از برادران شيطان خوانده است.

خداوند به مرد زن نما و زن مردنما و مردى كه از زن (ازدواج) كناره گيرد، لعنت فرستاد و فرشتگان آمين گفتند; زيرا اين روش (ترك ازدواج) پس از

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حضرت يحيى(عليه السلام)منسوخ شد.(1)

«عكاف، گفت: خدمت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) رسيدم; فرمود: عكاف، زن دارى؟ گفتم نه; فرمود: در اين باره، مشكلى دارى؟ گفتم: خير; فرمود: تو كه سالم و توانگرى ـ گفتم: آرى بحمداللّه; فرمود: در اين صورت تو از برادران شيطانى، يا بايد از راهبان مسيحى باشى يا ـ اگر مسلمانى ـ مثل همه مسلمانان رفتار كنى. زن گرفتن از سنّت هاى ما است; بدترين افرد شما بى زنان (عزب ها) هستند، بدترين مردگان، اموات عزبند...؟ و اى بر تو اى عكاف، زن بگير، كه خطاكارى. گفتم: يا رسول اللّه، پيش از آن كه از جاى خود برخيزم، مرا زن بده; فرمودند:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مستدرك وسايل الشيعه، ابواب المقدمات النكاح، باب 2، حديث 9.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«كريمه» دختر كلثوم حميرى را به ازدواج تو درآوردم.»(1)

*ماهيّت ازدواج

از ديدگاه حسّى و شهوى به ازدواج نگريستن، جهل و ناآگاهى به حقيقت و ماهيّت ازدواج است كه هر چند اندك به توضيح آن اشاره مى كنيم.

ازدواج در نگاه فطرت ماهيّتى انسانى دارد. و همين انسان بودن آن سبب شده است تا در دايره ضوابط و قوانين عقلانى دينى، قرار گيرد. ناديده گرفتن بُعد انسانى و دخالت ندادن آن در امر ازدواج، آثار منفى روحى و اخلاقى و احياناً جسمانى را به همراه دارد. شايد در علوم تجربى به برخى آثار آن اشاره شده باشد، ولى وحى به طور كامل از آن سخن گفته و براى نفى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ازدواج در اسلام (نوشته آيت الله مشكينى) صص 30 ـ 29.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مفاسد و آثار منفى و مصالح فرد و جامعه به بيان احكام و دستورات تربيتى و اخلاقى ازدواج پرداخته كه در قرآن و كتب روايى درج شده و بيانگر اهميّت و شناخت ماهيّت ازدواج است; كه در اينجا به چند نمونه اشاره مى كنيم:

*توجّه به خدا، دين و عفّت در ازدواج

از حضرت امام صادق(عليه السلام) است كه فرمود: «زمانى كه مرد، زن را براى زيبايى يا مالش به همسرى خود در آورد، از او بهره (انسانى و معنوى) نگيرد به همان مال و جمال واگذاشته مى شود و چنانچه تزويج با او به دليل دينداريش باشد، خداوند مال و جمال براى او روزى كند.»(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسايل الشيعه، ابواب مقدمات نكاح، باب 14، حديث 1.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) نهى فرمود از ازدواجى كه براى غير خدا و حفظ عفّت باشد و از ازدواجى كه به منظور خودنمايى و تظاهر باشد نيز، منع كرد.»(1)

*دعا قبل از ازدواج

«امام صادق(عليه السلام) از ابوبصير سؤال فرمود: زمانى كه فردى از شما ازدواج كند به چه كيفيّتى آن را برگذار مى كند؟ ابوبصير در پاسخ گفت: نمى دانم. امام(عليه السلام) فرمودند: آنگاه كه كسى تصميم بر ازدواج گرفت دو ركعت نماز به جاى آورد و خداى عزّو جل را حمد و ستايش كند و در دعاى خويش بگويد: خدايا تصميم بر ازدواج گرفته ام، پس برايم همسرى مقدّر فرما كه از حيث اندام و اخلاق نيكوترين و از حيث پاكدامنى در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مستدرك الوسائل، مقدمات النكاح، باب 13، روايت 1.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگهدارى محل عمل جنسى از حرام با عفّت ترين زنان و بهترين كسى باشد كه خودش را و ثروتم را براى من حفظ مى كند و از جهت فراخى روزى و خير و بركت بهترين و بالاترين زنان باشد و از او برايم فرزندى پاك كه جانشينى صالح در زندگى و بعد از مرگم باشد مقدّر فرما...»(1)

*جلوگيرى از برخى ازدواجها

«با زنان مشرك تا ايمان نياورده اند، ازدواج نكنيد... اگر چه (زيبايى، ثروت يا موقعيّت او) شما را به شگفتى در آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان مشرك مادامى كه ايمان نياورده اند، در نياوريد... اگر چه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بحار، ج 103، ص 263 و وسائل الشيعه مقدمات النكاح باب 53، حديث 1.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

(مال، موقعيّت و زيبايى او) شما را به شگفتى در آورد...»(1)

«... فانكحوا ما طاب لكم من النِّساء...(2); پس با زنانى پاك كه شايسته شمايند، ازدواج كنيد.»

موارد فوق و بسيارى از موارد بيان شده در قرآن و كتاب هاى روايى و كتب فقهى، بيانگر ماهيّت انسانى و معنوى ازدواج است. و بيرون بردن ازدواج از دايره ارزشى آن، ظلم و ستمى بزرگ بر انسان و جامعه بشرى است، كه قابل بخشش نيست. زيرا باعث آلودگى نسل، تحقير مقام انسانى، نابودى عفّت، حيا، عزّت و ارزش هاى انسانى مى شود. و آنان كه با نگاه حسّى و شهوانى به ازدواج نگريسته و ازدواج را خارج از بُعد انسانى اش ترويج مى كنند، چگونه تاوان رخت بربستن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره بقره، آيه 221.

2ـ سوره نساء، آيه 3.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شرف و كرامت از جامعه بشرى را خواهند پرداخت؟

با توجّه به ماهيّت انسانى ازدواج است كه قرآن كسانى را كه قادر به ارضاء غريزه، و داشتن فرزند و سكونت و آرامش با حفظ كيفيت انسانى و معنوى آن نيستند، دعوت كرده كه به عفاف و پاكدامنى روى آورند و بر خداى بزرگ توكّل كنند و آلوده به اعمال منافى عفّت نشوند: «و ليستعفف الّذين لا يجدون نكاحاً حتّى يُغنيهم اللّه من فضله...(1);

آنان كه استطاعت زناشويى ندارند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خدا از فضل و كرم خويش توانگرشان گرداند.»

نكته اى كه از جمله «و ليستعفف الذين...» استفاده مى شود اين است كه اطفاء شهوت جنسى بيرون از دايره

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره نور، آيه 33.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نكاح و ازدواج از دست دادن فضيلت است كه به بيان بلند امير مؤمنان(عليه السلام)اساس و پايه هر خير و فضيلتى است، و آن مقام عفّت است: «اَلْعِفَةُ رأسُ كلِّ خَيْر»(1) عفّت (بازداشتن خود از آنچه حلال نيست) سر و اساس هر خيرى است.

وجود عفّت در نفس بهترين عامل صيانت نفس و عالى ترين مانع از غلتيدن در پستى هاست.

«العفاف يصون النّفس و ينزّهها عن الدّنايا(2); عفّت، نفس را از ـ حرام و گناه ـ پاس مى دارد و آن را از پستى ها پاك مى كند.»

باز تأكيد مى كنيم: مجموع آيات و روايات پيرامون ازدواج، گواه روشن بر نظر ارزشى اسلام به ازدواج و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 1، ص 306، ص 1168.

2ـ شرح غرر، ج 2، ص 106، ص 1989.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اهميّت و نقش آن در احياء عفاف و حياء، به ويژه دين دارى و حفظ شرف و عظمت و مقام انسانى در نسل بشر است.

*ازدواج و حفظ مقام انسانى

ازدواج هر چند آرزوى انسان را در بقاء نسل و فرزنددار شدن و نيز اطفاء شهوت، برآورده مى كند، ليكن هيچ كدام از موارد ياد شده نبايد هدف نهايى ازدواج باشد زيرا خواسته هاى برشمرده، مشترك بين انسان و حيوان است.

غرض اصلى در ازدواج، بقاء نسل و وجود فرزندانى است كه از روح قوى انسانى و زمينه هاى فضيلت برخوردار باشند.

«يگانه عامل ازدواج وجود نسل و تربيت اولاد است. و امّا خاموش كردن آتش شهوت و يا شركت در كارهاى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حياتى ديگر چون كسب و جمع مال و تدبير خوردن و آشاميدن و اثاث منزل و اداره خانه... خارج از غرض طبيعت و آفرينش بوده و امورى مقدّمى و يا فوايدى است كه بر آن مترتّب مى شود.»(1)

براى اين كه ازدواج در نسل حاضر و نسل هاى بعدى وسيله اى سالم براى حفظ ارزش هاى انسانى الهى و سبب پيدايش و زمينه هاى سالم تكوينى در بُعد جسمانى و روحى باشد; بايد به شرايط انسانى آن (كه عقل و دين بيانگر آن هست) توجّه كامل شود.

رعايت مسايل اخلاقى و عمل به احكام و آداب اسلامى در انتخاب همسر از ناحيه مرد و زن و توجّه به آداب زناشويى از حيث زمان و مكان و جهات ديگر و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ترجمه الميزان، ج 7، ص 302.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مهم شمردن تغذيه حلال و پاك، اثر كاملا مثبت در زمينه هاى اخلاقى و تربيتى به صورت تكوينى مى گذارد. و مراتب جسمانى و حيوانى نفس انسان را براى پذيرش روح انسانى و استعدادهاى معنوى آماده تر مى سازد.

هر اندازه پيوند دو همسر از شرايط انسانى و اخلاقى بيشترى برخوردار باشد و ارتباط آنان در جهت توليد مثل داشتن فرزند، همراه با رعايت آداب و حسن خلق و همسو با شأن آدمى باشد، فرزند براى پذيرش صفات برجسته اخلاقى و گرايش هاى معنوى و شكوفايى فطرت آماده تر است.

آنگاه كه به بركت ازدواج سالم و با توجّه به تمام جزئيات اسلامى آن ـ در دايره دين و عقل ـ خداوند فرزندى را به پدر و مادر صالح ببخشد، وظيفه پدر و مادر در مواظبت از كودك در ابعاد مختلف جسمى، روحى و

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تربيتى شروع مى شود. تا زمانى كه اين گل به ثمر بنشيند و فطرت هاى پاك و فضيلت پذيرى او ظهور فعلى يابد.

به هر حال، ازدواج آنگاه كه به عنوان امرى فطرى، سير طبيعى خود را طى كند، به هدف پديد آمدنِ فرزند صالح و حفظ مقام انسانى در نسل حاضر و آينده دست يافته است وگرنه ازدواج سير فطرى خود را نپيموده است.

علاّمه بزرگوار طباطبايى(ره) در اين باره، چه زيبا فرمود: «آزادى و بى قيدى زن و شوهر و جمع شدن هر يك از آنان با بيگانه، هر كجا و هر وقت كه بخواهد... همان گونه كه هم اكنون براى ملّت هاى متمدّن يك عادت جارى شده است ـ و زنا خصوصاً زناى محصنه كه سخت در بين آنان شايع شده و نيز تثبيت هرگونه ازدواج، تحريم قانونى و جدايى طرفين و رها نمودن

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شوهر و اتّخاذ همسر ديگر... و همچنين ناديده گرفتن مسأله فرزنددارى، وظيفه تربيت فرزند و پى ريزى نكاح بر اساس اشتراك در زندگانى خانوادگى ـ آن گونه كه امروز در بين ملّت هاى به اصطلاح، پيشرفته جهان متداول است ـ و از خود دور كردن فرزندان و فرستادن آنان به مؤسسات عمومى (چون شيرخوارگاه ها و كودكستان ها) اينها همه بر خلاف سنت فطرت است. و اصولا، انسان از نظر خلقت به نحوى سرشته شده كه اين روش هاى تازه و نو كه اساس معنويت الهى انسان را بر باد مى دهد با فطرتش سازگار نيست;البته حيواناتى كه در تولّد و پرورش يافتن، به بيش از باردارى مادر، شيردادن و پرورش در پرتو همراه بودن مادر، احتياجى ندارند، به طور طبيعى ضرورتى هم به ازدواج و مراقبتهاى ويژه ندارند. در نتيجه، اين نوع

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حيوان ها به مقدارى كه با حفظ نسل ـ كه از اهداف طبيعت است ـ منافاتى نداشته باشد. در اعمال جنسى آزادند.»(1)

ازدواجهايى كه همراه با آداب معنوى و رعايت فضايل اخلاقى و خواسته هاى فطرى نيست و صرفاً براى اغراض حيوانى صورت مى گيرد، به غرض عالى ازدواج كه دست يابى به نسل پاك است نمى رسد.

بنابراين، نسل پاك را بايد در دايره ازدواج با رعايت احكام شرعى، آداب معنوى و مسائل اخلاقى انتظار داشته باشيم. و مرد و زن در تمام مراحل زندگى بايد توجّه به غرض اصلى ازدواج (وجود ذريّه طيّب) داشته باشند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ترجمه الميزان، ج 7، صص 303 ـ 302.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به بيان قرآن مجيد: حضرت زكريا(عليه السلام) در هنگام طلب فرزند، به خداى متعال عرض مى كند:

«... رَبّ هَبْ لى مِنْ لَدُنك ذريّة طيّبةً انك سميع الدُّعا(1); پروردگارا، از جانب خودت به من فرزندى پاك عطا فرما...»

فرشتگان او را به وجود حضرت يحيى(عليه السلام) كه تصديق كننده كلمه خدا بود، بشارت دادند.(2)

امام سجاد(عليه السلام) به برخى از اصحابشان اين دُعا را به هنگام طلب فرزند آموختند: «ربّ لا تذرنى فرداً و أنت خير الوارثين و اجعل لى وليّاً من لدنك يرثنى فى حياتى و يستغفرلى بعد وفاتى واجعله خلقا سويّاً و لا تجعل للشيطان فيه نصيباً، اللّهم انّى أستغفرك و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1و2ـ سوره آل عمران، آيات 39 ـ 38.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

أتوب اليك انك أنت الغفور الرحيم سبعين مرّة...»(1)

جمله: «و اجعله خلقا سويا و لاتجعل للشيطان فيه نصيباً» گواه بارزى است براى اين كه بايد در ازدواج طالب فرزندى باشيم كه در مراتب حيوانى و جسمانى، سالم باشد و نيز از جهت معنوى، زمينه اى براى نفوذ وسوسه هاى شيطانى درا و وجود نداشته باشد. به بيان بلند رسول گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم)چه چيز مانع مؤمن است كه همسرى را برگزيند، باشد كه خداوند فرزندى را به او ببخشد كه زمين را با شعار «لا اله الاّ اللّه» سنگين كند.(2)

رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «ميراث اللّه عزّ و جلّ من عبده المؤمن ولد يعبده من بعده(3);

ميراث خداى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بحار، ج 104، ص 84، روايت 45، طبع ايران.

2ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح و... باب 1، روايت 3.

3ـ بحار، ج 104، ص 101، روايت 85، طبع ايران.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عزّوجل از بنده مؤمنش فرزندى است كه بعد از او خدا را پرستش كند.»

چقدر به جاست كه جوانان قبل از تشكيل خانواده، به آداب صحيح ازدواج و ابعاد مختلف آن آشنا شوند و معرفت واقعى نسبت به غرض اصلى آن پيدا كنند، شكى نيست كه همين شناخت، بسيارى از مشكلات در ارتباط با زناشويى را حل خواهد كرد.

*ازدواج و ارضاء جنسى

نگاه انسانى به ازدواج و توجّه به غرض اصلى آن مغايرتى با اطفاء شهوت جنسى ندارد. زن و شوهر به طور طبيعى، خواهان ارضاء غريزه جنسى هستند; بنابراين، حق طبيعى آنان است كه از يكديگر لذّت جنسى ببرند. به همين جهت، ممنوعيّت در لذّات شهوانى بين زن و شوهر وجود ندارد; مگر آنجا كه سبب

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ضرر و فساد جسمى و روحى و آبِرويى شود و يا ارتباط بين آنان شرعاً حرام و دون شأن معنوى انسان باشد.

حكم اوّلى شرع مقدّس، آزادى هر نوع بهرهورى جنسى متقابل زن و شوهر از يكديگر است. تنها آنچه اين حكم اوّلى را مهار و محصور مى كند، اين قاعده است كه اسلام راضى به ضرر، خسران و زيان دينى و بدنى و آبرويى و روحى نيست. زيرا عزّت، شرف، انسانيّت و آبرو حتى بُعد جسمانى او، نبايد قربانى لذّات جنسى شود، و اسلام به آن راضى نيست.

«زنى به محضر رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) آمد و عرض كرد يا رسول الله(صلى الله عليه وآله وسلم)حق شوهر بر زن چيست؟ حضرت فرمود: ... نبايد روزه بگيرد (يعنى مستحبى) جز به اذن شوهرش و نبايد از خانه اش بيرون رود مگر به اذن و اجازه شوهرش و بر زن است كه خود را با بهترين بوى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خوش براى شوهرش معطّر كند و نيكوترين لباس را براى او بپوشد و به زيباترين وجه خود را براى شوهرى بيارايد و هر صبح و شام خود را بر شوهرش عرضه نمايد و بيش از اينها است حق شوهر بر زن.»(1)

«اسحاق بن عمار گفت: از امام صادق(عليه السلام) راجع به مردى سؤال كردم كه با همسرش در حال سفر است، و با اين كه آبى براى غسل نيست آيا با زنش همبستر شود؟ حضرت در پاسخ فرمودند: دوست ندارم كه اين عمل را مرتكب شود، مگر اين كه بر خودش بترسد كه به حرام بيفتد اسحاق گفت: از اين عمل، لذّت جنسى را طلب مى كند يا بدان جهت است كه ميل شديد شهوى به زن پيدا كرده است. حضرت فرمود: ميل شهوى شديد او به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، آداب مقدمات نكاح، باب 79، روايت 2.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زن، ضرورت را براى او پيش آورده است. گفتم: از اين ميل شهوى شديد لذّت را طلب مى كند; فرمودند: ـ اين لذّت و تمتّع از همسرش ـ بر او حلال است.

گفتم: روايت مى كنند كه اباذر اين مطالب را از نبّى گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) سؤال كرد، آن بزرگوار فرمودند: از همسر لذّت شهوانى ببر، پاداش بگير.

ابوذر با تعجُّب سؤال كرد كه اين عمل داراى پاداش است؟ رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) در پاسخ فرمودند: همان گونه كه اگر به لذّت و تمتّع حرام روى آورى از آن وزر و وبال مى برى، همچنين زمانى كه به حلال روى آورى، پاداش مى گيرى پس امام صادق(عليه السلام) پس از شنيدن مطب اسحاق بن عمّار، فرمود: آيا نمى نگرى زمانى كه (شهوت شديد جنسى به او روى آورد) اگر بر نفسش بترسد (كه به حرام افتد) پس روى به حلال آورد (و خود

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

را از حرام دور نگهدارد) پاداش خير به او داده مى شود؟(1)

اين روايت، آشكارا دلالت بر جواز تمتّع شهوانى از همسر دارد، هر چند شخص آبى براى غسل، نداشته باشد و بخواهد به جاى غسل، تيمم بگيرد. گرچه صورتى را كه فرد خوفى بر نفس از به حرام افتادن ندارد و ضرورتى نمى بيند، امام(عليه السلام) از آن به: «ما أحبُّ ان يفعل» تعبير مى كند كه بر كراهت حمل مى شود. و اين هم كراهتى نيست كه احياناً خشم و عدم رضايت خدا را در پى داشته باشد، بل معنايش اين است كه اگر ضرورتى ندارد، مرتكب نشود تا مجبور به تيمّم نگردد و نماز و عبادتش را به وضو به جا آورد. ليكن در صورت ضرورت چنين كراهتى هم وجود ندارد. هر چند به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات، نكاح، باب 50، روايت 1.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهت نبودن آب مجبور به تيمّم براى اقامه نماز شود.

در روايت اگر چه تعبير رجل دارد كه شامل مرد مى شود ولكن حكم شرعى اختصاص به مرد ندارد، بل شامل هر مكلّف از مرد و زن مى شود.

«روز جمعه اى بود، رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) از مردى از اصحابشان سؤال كردند؟ آيا امروز را روزه گرفته اى؟ گفت: خير; سؤال كردند: آيا چيزى به عنوان صدقه داده اى؟ عرض كرد؟ نه، به او فرمودند: برخيز به نزد همسرت برو كه آميزش با وى، از جانب تو صدقه اى بر همسر توست.»(1)

كام جويى جنسى بايد از دو جانب زن و شوهر، (هر دو) باشد; به همين جهت، اگر زن در ابتداء ميل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح باب 49، روايت 4.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  45  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نداشته باشد، بايد او را با ملاعبه بر اين كار راغب كرد.

رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: سه چيز از بىوفايى و بى مهرى است... اين كه مرد با زنش آميزش كند قبل از آن كه با او بازى و شوخى كند.(1)

آن حضرت، «ملاعبه و بازى با زن را كار حق شمرده نه باطل و از جمله كارهاى خيرى دانسته است كه فرشتگان به آن راضى هستند و در آنجا حاضر مى شوند».(2)

*ازدواج موقّت و ارضاء جنسى

انسان تشنه شهوت، تنها با آرزو قادر به خويشتن دارى و ماندن در دايره عقل و دين نيست. مگر عزّت، شرف، انسانيت، شخصيّت و ايمان به آخرت و بهشت و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح، باب 57، روايت 3.

2ـ وسائل الشيعه، ابواب مقدمات النكاح، باب 57، روايت 1 و 2.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  46  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دوزخ او را از فساد و شقاوت نگهدارد.

در ميان انسانها، چند نفر به اين درجه و مقام مى رسند؟ همان گونه كه در ميان مردم نفراتى خاص مى توانند گرسنه بمانند و از راه هاى غير قانونى اقدامى نكنند به خصوص اگر نگاهشان به غذاهاى رنگارنگ و لذيذ باز شود; و بزاقها به ترشّح بيشتر بپردازند.

بنابراين، براى اين افراد گرسنه كه امكانات لازم را براى رفع گرسنگى ندارند و امكان آن هست كه به جهت ضعف ايمانى دست به خلاف كارى «نعوذبالله» بزنند، بايد راهى جست. اداره سازمان تأمين اجتماعى، كميته هاى امداد، و مراكز خيريّه و... براى حلّ اين معضل به وجود آمده اند.

براى شخصى كه تشنه و گرسنه اطفاء شهوت جنسى است، و در آمد لازم و يا كافى را به مقتضاى زمانش براى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  47  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تشكيل خانواده و گرفتن زن دائم ندارد، چه برنامه اى وجود دارد؟ و يا براى خانمى كه به عللى موفّق به ازدواج نشده و يا در ايّام جوانى شوهرش را از دست داده است و زمينه براى ازدواج دائم او آماده نيست چه طرحى وجود دارد؟ يا بايد اين مردان و زنان را كه شمار آنان، بسيار است، به حال خودشان رها كنيم، و شاهد بى بندبارى و اعمال منافى عفّت در پنهان و آشكار باشيم و در مقابل آلودگى شهوانى كوچه، بازار، مجامع عمومى، محيط هاى ادارى و آموزشى و... بى تفاوت بگذريم; يا با ارائه طرحى، زمينه مساعد ارضاء غريزه جنسى آنان، فراهم گردد، تا تشنگان در اين وادى ـ از زن و مرد ـ به سيرابى نسبى برسند. و در پرتو آن طرح، عفّت و مقام انسانى حفظ شود.

شكى نيست كه راه اوّل و رها گذاشتن افراد با آيه:

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  48  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«اَيَحسَبُ الاِْنسانُ اَنْ يُتْرَكَ سُدَى(1) تنافى دارد. وجدان هاى پاك به ويژه دين نمى تواند از كنار اين مشكل اساسى، بى تفاوت بگذرد.

اشخاصى كه غريزه جنسى، آنان را بستوه آورده و انديشه و مسايل زندگى آنان را متوجّه خويش ساخته است، خواه مرد يا زن، جز به اطفاء شهوت نمى انديشند و چنانچه راه مشروع، جلوى او گذارده نشود، يا به بيمارى جسمانى و روحى دچار خواهد گشت و يا با اقدامى ناشايست، بر مقام انسانى خويش ضربه اى وارد خواهد ساخت.

تنها راه مشروع و مورد پسند شرع و عقل، ازدواج موقّت است; كه در پرتو آن، زن و مرد با توجّه به ضوابط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره قيامت، آيه 36.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  49  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شرعى، پيمان ازدواج موقّت ببندند، و با بهره مندى شهوانى و لذّت جنسى مشروع از يكديگر، پس از پايان يافتن زمان عقد، جدا شوند.

از آنجا كه در ازدواج موقّت، بيشتر اطفاء شهوت مطرح است تا بقاء نسل و سكونت مرد در پناه زن، اسلام به تمتّع بردن از زنان اهل كتاب به نحو ازدواج موقّت اجازه داده است. حتى با زنى كه معروف به فجور است، تمتّع شهوانى به نحو ازدواج موقّت به شرط رعايت ضوابط و احكام شرعى، جايز است. البته بهتر و رعايت استحباب در اين است كه با زن پاكدامن، و با ايمان پيوند زناشويى موقّت را ببندند.

در روايات بسيارى كه وقتى از حلال بودن ازدواج موقّت (متعه) از ائمه اطهار(عليهم السلام) سؤال مى شود، به قرآن

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  50  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و سنت رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) استدلال مى كنند.(1)

امام باقر(عليه السلام) در پاسخ أبو بصير و امام صادق(عليه السلام) در پاسخ ابوحنيفه به قسمتى از آيه 24 سوره نساء استدلال فرمودند: «... فما استمتعتُمْ بِهِ فَآتُوهُنَّ اُجُورهنّ فريضةً...(2);

زنانى را كه به ازدواج (موقّت و زماندار) در مى آوريد، مهر آنان را به عنوان يك واجب بايد بپردازيد...»

عبداللّه عمر (عمير) ليثى به محضر امام باقر(عليه السلام) آمد، و عرض كرد: درباره متعه نساء (ازدواج زماندار) چه مى فرمائيد؟ آن حضرت(عليه السلام) فرمودند:

«أحلها اللّهُ فى كتابه و على سنّة نبيّه، فهى حلال إلى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب المتعه باب 1، روايت 5.

2ـ وسائل الشيعه، ابواب المتعه باب 1، روايت 1 و 6  .

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  51  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يوم القيامة...(1);

خداوند آن را در كتاب خود و بر پايه سنّت پيامبرش(صلى الله عليه وآله وسلم)حلال فرموده است; و بدين سان، تا روز قيامت حلال است.»

چنانچه زن و مردى كه ازدواج زماندار را پذيرفته اند، مى توانند داراى فرزند باشند و فرزند آنان از تمام حقوقى برخوردارند كه فرزندان در ازدواج دائم دارا هستند.

در اين مجال كوتاه، قادر به توسعه بحث نيستيم، تنها به اين مطلب اكتفاء مى كنيم، كه : اگر ازدواج زماندار با توجّه به ضوابط شرعى آن از حيث احكام و اخلاق در اجتماع پياده شود، به بيان مولى اميرالمؤمنين(عليه السلام) «جز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب المتعه، باب 1، روايت 4.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  52  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

افراد شقى كسى مبتلا به زنا و عمل منافى عفّت نمى شود.»(1)

*دنياى جديد و ازدواج

در خاتمه، اين سؤال را مطرح مى كنيم كه دنياى رشد يافته در بُعد علم و صنعت چه راهى را براى إرضاء غريزه جنسى پيشنهاد مى كند؟ آيا در اين راه پيشنهادى براى حفظ حيثيّت انسانى و عزّت معنوى انسان فكرى شده است؟

پرداختن به نظريّات در اين مقال مشكل است، امّا آنچه در دنياى موجود، واقعيّت عملى دارد، وجود فحشاء و آزادى ارضاء شهوانى از هر راه ممكن است.

البته در برخى از جوامع، به صورت باز و در بعضى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ وسائل الشيعه، ابواب المتعه، باب 1، روايت 2.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  53  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ديگر، به صورت محدود و بسته، است و نمود ظاهرى ندارد.

براى دنياى جديد، محرم و نامحرم و عفّت و غيرت ناموسى، معنا و مفهومى ندارد. و آنان كه اين مسائل را محترم مى شمارند، به گمان شيفتگان تمدّن صنعتى، بسته فكر مى كنند و آزادانديش نيستند. اينان بى بندبارى را صحيح مى شمرند، و آن را خلاف آبرو و حيثيّت انسانى زن و مرد نمى دانند. امّا موقعى كه ازدواج (زماندار) با توجّه به احكام خاص فقهى و اخلاقى آن مطرح مى شود، آن را خلاف شأن زن مى دانند. مزد فاحشه گرى را مشروع مى شمارند و اما مهر در ازدواج زماندار را نوعى اجاره زن تلقّى مى كنند. خودفروشى را آزادمنشى دانسته و اما در دايره عفاف و رابطه صحيح زناشويى حركت كردن را انحرافى مى شمارند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  54  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

با برنامه خاص تبليغاتى، مى توان بهترين قانون و حكم را با برچسب ها و سخنان نامربوط و تنفّر برانگيز، زشت جلوه داده و زشت ترين عمل را در كلمات زيبا به عنوان بهترين قانون در ميان مردم جا انداخت. در اينجا تنها انسانهاى دور انديشند كه به واقعيّت مطلب پى مى برند و گول اصطلاح ها و تبليغات فريبنده را نمى خورند. اما افراد سبك سر به خصوص آنانى كه در پى خواسته هاى خلاف عقل و ديانت هستند، بدون تأمّل، تسليم مى شوند.

با همين برنامه خاص، دنياى غرب به نام آزادى، عمل خلاف عفّت را در حضور مردم جايز شمرده و رقص زن و مرد را در مجالس عمومى، مجالس عيّاشى و كنار دريا، به نام آزادى ترويج كرده و با ترفندهاى خاص، اين روش، در كشورهاى به اصطلاح در حال توسعه نيز، جا افتاد و سخن از محرم و نامحرم، عفّت و ازدواج (زماندار) را سخن از اسارت زن و تضييع حقوق او دانست.

آيا دنياى رشد يافته در علم و صنعت، راه حلّى براى پايان يافتن فساد شهوانى و اخلاقى ارائه داده است؟ خوب ملاحظه كنيد، عمل و آمار در دنيا چه مى گويند؟