چشم گيرترين دوستى ها

دوره پنجم، شماره هفت

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: چشم گيرترين دوستى ها

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دوستى هاى ناپايدار

چون ريشه ى از هم پاشيدن بسيارى از دوستى ها را مى كاويم، به اين نتيجه مى رسيم كه اگر دوستى بر پايه هايى لرزان و زودگذر بنا شود، بقا و دوام ندارد.

هرگاه پول، ثروت، جمال، زيبايى، مقام و رتبه يا يكى ديگر از عوامل مادّى و دنيايى انگيزه ى محبت و دوستى باشد، عمرى كوتاه خواهد داشت و هماره از پايه لرزان است; زيرا به عوامل پديدآورنده ى چنين دوستى ها نمى توان اعتماد كرد. تا آن عوامل وجود دارند، صورتى از محبّت ظاهرى جلوه گر است و با رفتن آن ها محبّت نيز

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كم رنگ شده و غروب مى كند.

محبّت و دوستى ريشه دار - كه مى تواند زيربناى بسيارى از صفات برجسته ى انسانى قرار گيرد - آن است كه پايه ى آن محكم و چيزى جز امور مادّى و زودگذر باشد.

ايمان، بهترين زيربناى دوستى!

يگانه چيزى كه اصالت و استوارى دارد، ايمان و هدف هاى دينى است. اگر محبّت و دوستى انسان، نسبت به ديگران، براى خاطر ايمان آنان و پيوندشان با خدا باشد، گسسته نمى شود; زيرا بر پايه يى محكم بنا شده است.

و اين ويژگى دين جاويدان اسلام است كه زيربناى همه چيز را ايمان قرار داده است. در اين مكتب اصيل و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ارزنده، دوستى و دشمنى هايى كه بر پايه ى ايمان استوار باشد - يعنى فقط براى خدا باشد نه چيز ديگر - نيرومندترين رشته هاى ارتباط بين آفريننده ى جهان و آفريدگان به شمار مى آيد.

پيامبر بزرگ اسلام(صلى الله عليه وآله) - كه هماره از سوى خدا بر او درود - براى آموزش يك چنين اصالتى به پيروانش، پرسشى اين گونه مطرح مى فرمايد:

«از ديدگاه شما كدام يك از رشته هاى پيونددهنده ى بين پروردگار و بندگانش محكم تر است؟»

يكى در پاسخ گفت:

- «به پيشگاه خدا نماز گزاردن.»

ديگرى گفت:

- «زكات و ماليات اسلامى را پرداختن.»

سومى بيان داشت:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

- «روزه داشتن.»

چهار مى گفت:

- «آيين خدايى حج رابه جا آوردن.»

پنجمين گفت:

- «در راه خدا پيكار نمودن.»

پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «اين ها كه گفتيد همه در اسلام ارزشمند و ارجدارند; ولى محكم ترين رشته هاى ايمان نمى تواند باشد. محكم ترين پيوندهاى ايمان، دوستى براى خدا و دشمنى براى خداست. دوستان خدا را دوست داشتن; و دشمنان خدا را دشمن داشتن»(1).

ششمين امام، حضرت صادق(عليه السلام) - كه درود خدا بر او - از پيامبر بزرگوار نقل مى كند كه پيامبر فرمود:

_____________________

1- كافى، ج 2، ص 125 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«در پيشگاه پروردگار انسان هايى هستند كه روى آنان از برف سفيدتر و از خورشيد نيم روزى تابناك تر است; مى پرسند: اينان چه كسانى هستند؟ گفته مى شود: كسانى كه به خاطر عظمت و بزرگوارى پروردگار يكديگر را دوست مى داشته اند»(1).

و نيز امام صادق(عليه السلام)مى فرمايد: «هر كه در راه دين دوستى و دشمنى نداشته باشد، دين دار نيست»(2).

اين چنين آموزشى اصيل مى تواند انسان هايى صميمى و باصفا پرورش دهد، كه زيستن آنان در كنار هم بر اساس تعلّق و هم بستگى محكم است، به گونه يى كه هرگز متزلزل و هيچ گاه از هم گسسته نمى گردد.

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 543 .

2- كافى، ج 2، ص 127 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هم بستگى تزلزل ناپذير مسلمانان

تعاليم عاليه ى اسلام چنين است كه: مسلمانان در هر كجا باشند، از آن جا كه داراى هدف مشتركى هستند و خداى يگانه را مى پرستند; چونان به هم نزديكند كه گويى هيچ جدايى ندارند و همانند پاره هاى يك تن زنده، پيكر واحدى را مى سازند.

امام صادق(عليه السلام) فرمود: «مؤمنين با هم برادرند و (در پيوند برادرى و عطوفتشان) همانند پيكرى (زنده) هستند كه اگر عضوى از آن به درد آمد، ديگر عضوها را قرارى نيست(1).»

قرآن اوضاع پيش از اسلام را به ياد مسلمانان مى آورد و مى گويد:

_____________________

1- كافى، ج 2، ص 166، حديث 4 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«موهبت خداى را بر خود يادآريد، كه دشمن يكديگر بوديد و (خدا) ميان دل هايتان پيوند و الفت و دوستى نهاد، و به موهبت او برادر شديد»(1).

آن گاه كه اسلام پديدار گشت، آتش اختلاف، ميان قبيله ها فروزان بود. اسلام نه تنها اختلاف هاى پوچ نژادى، قبيله يى و سرمايه دارى را از بين برد; و به دشمنى ها پايان داد، بلكه آن چنان دلهاى مسلمانان را به يكديگر كرد كه همانند برادر پشتيبان يكديگر شدند. اسلام اين برنامه را به جهان عرضه داشت كه: مى توان در سايه ى ايمان به خدا، همگان را با هم برادر كرد.

قرآن مى فرمايد: «مؤمنين - در هر جا كه باشند و از هر نژادى - برادر يكديگرند(2)».

_____________________

1- آل عمران(3)، آيه 103 .

2- سوره ى حجرات، آيه ى 10 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آرى دوست داشتن برادران دينى، و از صميم قلب و جان مهر ورزيدن به آنان، وظيفه ى حتمى مسلمانان است.

بايد روح محبّت در بين ايمان گرويدگان به اسلام و مذهب پرورش يابد، و در سايه ى تعاليم عاليه ى دين با هم برادر باشند.

دوستى هاى ارزشمند و واقعى

در اسلام آن گونه دوستى هايى ارزشمند است كه اشعه ى تابناك آن بر شؤون زندگى فردى و اجتماعى مسلمانان پرتو افكند، و دست يابى به تكامل را رهنمون گردد.

قرآن مى فرمايد: «مردان و زنان با ايمان دوست و سرپرست (و يارو مددكار) يكديگرند، هماره همديگر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

را به كار نيك وامى دارند و از كارهاى ناپسند باز مى دارند(1).»

از اين آيه مى فهميم كه: دوستى ايمان داران، با مسؤوليت و تعهدى سنگين همراه است و تنها علاقه ى درونى كافى نيست، بلكه مسلمان بايد در برابر دوست خويش (مسلمانان ديگر) بى تفاوت نباشد و از هر چه از او مى بيند به حساب دوستى چشم نپوشد و اگر از راه انسانيت دور شد، او را راهنمايى كند. زيرا نتيجه ى دوستى و علاقه يى كه بر پايه ى هدف دينى و مذهب و ايمان استوار باشد; اينست كه شخص، همان طور كه به سرنوشت خويش علاقه دارد، به سعادت دوست خود نيز، علاقمند باشد و او را به سوى خوش بختى رهنمون

_____________________

1- سوره ى توبه، آيه ى 71 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گردد. هرگاه لغزشى از وى ديد، دوستانه او را يادآورى كند، و او را از كارهاى زشت باز دارد، و به كارهاى پسنديده وادارد(1).

و اينك دوباره به گرامى گفتارامام صادق(عليه السلام)نگاهى مى افكنيم كه فرمود: «مسلمانان چونان پيكرى واحدند كه هرگاه عضوى از آن به درد آيد ديگر عضوها را قرارى نمى ماند.» اين گفته ى نورانى - كه نشان دهنده ى روابط عميق و اصيل مسلمانان است - به ما مى فهماند كه آنگونه دوستى در اسلام ارزشمند و ارج دار است كه: كردار و رفتار مسلمانان بر صميميّت و واقعيّت آن گواه راستين باشد. اگر محبّتى چنين پديد آمد، نابسامانى هايى كه در اثر ناآگاهى و تك روى مسلمانان در زمان كنونى به چشم

_____________________

1- الميزان، ج 9، ص 353 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى خورد، همه ريشه كن شده و مسلمانان مى توانند در سايه ى «انس و علاقه به هم» جامعه يى واحد و مترّقى، تشكيل دهند.

از اين رو بر پيروان قرآن و اسلام لازم است جغرافياى اسلامى را به دقّت مطالعه كنند و نيازهاى جوامع خود را دريابند و پيوند ارتباط را بين جوامع اسلامى محكم كنند.

رهبران اسلامى براى تشكيل چنين جامعه يى برنامه هاى عالى و باارزشى داده اند كه مسلمانان در هيچ زمانى از به كار بستن آن برنامه ها بى نياز نخواهند بود.

وظايف برادران ايمانى

در اسلام، برادران مسلمان نسبت به يكديگر وظايفى دارند كه بايد انجام دهند; تا رشته ى هم بستگى آنان بر جا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بماند.

اميرالمؤمنين(عليه السلام) - كه پيوسته از لب پاكان بر او درود - به فرزندش محمد سفارش مى كند: «حقوق برادر ايمانى خود را به حساب دوستى و برادرى از بين نبر. چرا كه اگر حق كسى را ضايع كنى او ديگر براى تو، برادر نيست»(1).

امام صادق(عليه السلام) درباره ى حقوق برادران ايمانى مى فرمايد: «برخى از حقوق مؤمن بر مؤمن ديگر، اين است كه دوستى او را در سينه(قلب) جاى دهد در اندوخته و مال خود با او به مواساة عمل كند (يعنى به وى كمك مالى بنمايد) در غياب او جانشين وى و سرپرست خانواده اش باشد، هرگاه كسى به او ستم كرد، او را يارى

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 546، حديث 12 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كند... و بدو خيانت نكند، در هنگام نياز او را رها نسازد، بدو دروغ نگويد، با او با گفتار ناهنجار (حتى كوچك ترين كلمه ى زشت و ناپسند) صحبت نكند، چه آن كه اگر كلمه يى زشت و ناپسند به برادر ايمانى خود بگويد، رشته ى دوستى آن دو گسسته مى شود. و اگر به او بگويد: «تو دشمن من هستى» اين گفتار با مسلمان بودن هر دو سازش ندارد: (زيرا مسلمان دشمن مسلمان نيست) و اگر تهمتى بدو زند، ايمان از قلبش مى رود بدان گونه كه نمك در آب حل شده و از بين مى رود»(1).

در جايى ديگر مى فرمايد: «مسلمان با مسلمان برادر است به برادر خود ستم نمى كند، هنگام نياز، او را رها نمى كند و بدو خيانت نمىورزد و بر مسلمانان است كه

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 545 و 546، حديث 10.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در راه هم بستگى و ايجاد وحدت بر پايه ى عواطف و كمك به نيازمندان، كوششى پيگير داشته باشند و با هم با عطوفت رفتار كنند، تا آن گونه باشند كه خدا بدان امر كرده است(1)...»

امام باقر(عليه السلام) - كه درود خدا بر او - در اين زمينه مى فرمايد: «حق مؤمن بر مؤمن ديگر، اين است كه: اگر گرسنه بود، او را سير كند. اگر برهنه بود او را بپوشاند. اگر اندوهناك بود او را شاد كند. اگر وامى بر گردنش بود (و توانايى پرداخت آن را نداشت) آن را بپردازد. و هنگامى كه از جهان رفت (و خانواده اش سرپرستى نداشتند) سرپرستى آنان را بر عهده گيرد(2).

حقوق برادران ايمانى در اسلام - كه بر پايه ى ايمان و

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 542 .

2- وسائل، ج 8، ص 543 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دين استوار است - به همين چند و چون كه برشمرديم خلاصه نمى شود: بلكه چنان وسيع و گسترده و در تمام شؤون زندگى ريشه دوانده است كه نمى توان آن ها را در يك مقاله كوتاه آورد; ولى مى توان بزرگ وظيفه اسلامى را در اين گفتار پر ارج - كه از امام صادق(عليه السلام) به ما رسيده است - بيان كرد:

حضرت در زمينه ى حقوق مسلمانان به معلّى بن خنيس - يكى از ياران برجسته ى خود - مى فرمايد: «آسان ترين حقوق برادران مسلمان اين است كه: آن چه را براى خود دوست دارى براى برادر خود هم دوست بدارى و آن چه را براى خود زشت و ناپسند مى دارى (و نمى خواهى) براى او هم ناپسند بدارى»(1).

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 544،«ايسر حق منها ان تحب له ما تحب لنفسك و تكره له ما تكره لنفسك...».

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پس دانستيم كه «دوستى» در اسلام تنها يك امر قلبى نيست. بلكه بايد به وظايفى كه اسلام تعيين فرموده است، نيز آشنا شويم و در جايى كه وظيفه ايجاب مى كند حقوق برادران مسلمان را مراعات نماييم. و آن گاه كه مصالح جامعه ى اسلام تقاضا مى كند از انجام وظايف دريغ نكنيم و هماره در تحقّق آن مصالح سخت پيگير باشيم و با هم مهربان بوده، و از جان و دل - هنگام توانايى - به نيازهاى برادران ايمانى رسيدگى كنيم و در خدمت گزارى آنان كوشا باشيم.

امام ششم(عليه السلام) - كه درود خدا براو - به ياران خود مى فرمايد: «از خدا بپرهيزيد. با يكديگر، برادران نيكوكار و در راه خدا دوستان هم، و با يكديگر همبسته و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مهربان باشيد. به ملاقات و ديدار ديگر برويد و درباره ى امر ما (ولايت) گفتگو نموده و آن را زنده بداريد»(1).

ايمان و عمل، بهترين عامل دوست يابى

در پايان يادآور مى شويم: اگر دوستى ها بر پايه ى ايمان و هدف هاى مذهبى استوار شود، نه تنها براى جامعه ى اسلامى ارزنده و سودمند است; بلكه جواب گوى غريزه ى اصيل انسانى، يعنى: (خويشتن دوستى) نيز خواهد بود، چون به حساب اين غريزه است كه انسان مى خواهد در جامعه، همگان به وى علاقمند و او را دوست بدارند.

انسان مى تواند در پرتو ايمان و كردار شايسته، اين غريزه ى تشنه را هم سيراب كند. و تا هر جا كه اشعه ى

_____________________

1- وسائل، ج 8، ص 552 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تابناك ايمانش پرتو افكند به همان نسبت به تعداد دوستان و شدّت علاقه ى مردم نسبت به خود، بيفزايد.

قرآن مى فرمايد «آن گروه با ايمانى كه داراى رفتار و كردار انسانى هستند خداى رحمان در دل ديگر انسانها براى آنان دوستى و علاقه ى شديدى به وجود خواهد مى آورد»(1).

آن كه خانه ى دلش آكنده از محبّت و ايمان به خداست، به نيرويى دست يافته كه نه تنها بيرون از پوست خودپرستى، سودجويى، خود كامگى بيرون آمدن و در ديگران جذب و فنا شدن، برايش مشكل نيست; بلكه در سايه ى اين نيروى قوى، توان فرساترين كارها را هم انجام مى دهد و به جان، خدمتگزار انسانيّت

_____________________

1- سوره مريم، آيه 96 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواهد بود.

آن كه به روز بازپسين معتقد است و مى داند كه رفتار و كردار او در آن روز كاملا بررسى و سزا داده مى شود: هماره مى كوشد كه رفتارى انسانى و شايسته داشته باشد; تا از پاداش هاى بزرگ آن جهان برخوردار گردد. و انسانى اين چنين نه تنها خود را از موجبات تنفّر ديگر انسان ها زدوده است; بلكه چون كوه مغناطيس، مِهر ديگران را به سوى خويش مى كشاند. براى همين است كه قرآن مى فرمايد: «سيجعل لهم الرحمن ودا»(1). خداى رحمان مهرى در دل ديگر انسان ها برايشان قرار مى دهد (و آنان را از محبوبيّت همگانى برخوردار خواهد كرد).

_____________________

1- سوره مريم، آيه 96 .

 فهرست مطالب

دوستى هاى ناپايدار   ............................…3

ايمان، بهترين زيربناى دوستى   ................…4

هم بستگى تزلزل ناپذير مسلمانان  ..........…8

دوستى هاى ارزش مند و واقعى   ............…10

وظايف برادران ايمانى   ..........................…13

ايمان و عمل، بهترين عامل دوست يابى   ..…19