هجرت حضرت محمد(صلى الله عليه وآله)

مبدأ تاريخ و تحول

دوره چهارم، شماره یک

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: هجرت حضرت محمد(صلى الله عليه وآله) مبدأ تاريخ و تحول

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ترك وطن در راه هدف

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مخالفت ها و كارشكنى هاى شديد و دسته جمعى مكيان را از پيشانى و خطوط چهره ى آنان مى خواند و مى دانست مردمى كه در تعصّب هاى غلط، خرافات و جهالتها غرقند، به اين آسانى ها از عقايد و اعمال خود دست بردار نيستند و نجات آنان محتاج فداكارى ها، زحمات طاقت فرسا و مبارزات دامنه دار مى باشد.

رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) با ديد وسيع خود، اين دورنماى تاريك و پرپيچ و خم را مى ديد و با چنين بصيرتى پرچم

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رسالت و تبليغ را به دوش گرفت و صبر و بردبارى را پيشه ى خود ساخت، پيامبراسلام در برابر كارشكنيهاى مخالفين 13 سال در مكه مبارزه كرد(1)ولى دشمنان اسلام دست از عمل شيطانى خود برنداشتند و با تمام قوا عليه اسلام كوشيدند. در اين موقعيت رسالت جهانى پيامبر ايجاب مى كرد كه محل فعّاليت و اردوى تبلغ را تغيير دهد و به محيطى آرام و مناسب كوچ نمايد.

يثرب آماده ى پذيرفتن اسلام

بعضى از بزرگان قبيله ى «خزرج» در موسم حج به مكه آمدند و در مسجدالحرام با پيامبر ملاقات كردند.

رسول اكرم آنان را به اسلام كه دين صلح و برادريست، دعوت كرد و آنها كه از اختلافات ريشه دار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كامل ابن اثير، طبع بيروت 1385 قمرى، ج 2، ص 108.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خود با طائفه ى «اوس» به جان آمده بودند، گمشده ى خود را يافتند و از جان و دل اسلام را پذيرفتند.

خزرجيان در هنگام مراجعت از پيامبر; مبلّغ و راهنمايى، خواستند حضرت، «مصعب بن عمير» را همراه آنان روانه كرد و بدين ترتيب اهل شهر يثرب، از طلوع خورشيد اسلام، با خبر شدند و براى بررسى آيين جديد شتافتند. آنچه بيش از هر چيز مردم را براى گرويدن به اسلام آماده مى ساخت; شنيدن آيات نورانى و جذاب قرآن بود. «مصعب» گزارش اسلام آوردن بزرگان اوس و خزرج را به پيامبر(صلى الله عليه وآله) نوشت و بعداً عده ى زيادى از كسانيكه از يثرب براى شركت در مراسم حج به مكه آمده بودند پنهانى با پيامبر، نيمه شب ملاقات كردند.

مسلمانان يثرب در راه به ثمر رسيدن نهال اسلام با پيامبر(صلى الله عليه وآله) بيعت كردند و متعهد شدند همان طور كه از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زن و فرزند خود حمايت مى كنند از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيز حمايت نمايند(1).

توطئه ى قتل پيامبر(ص)

هنوز سپيده ى سحر، قلب سياه شب را نشكافته بود كه قريشيان از پيمان مسلمانان يثرب باخبر شدند و براى خنثى كردن آن و جلوگيرى از پيشروى پيامبر(صلى الله عليه وآله) به جنب و جوش افتادند. بدين منظور در دارالندوه (محل اجتماع قريش براى داورى) شورايى تشكيل گرديد و پس از مشورت فراوان قرار شد از هر قبيله يك نفر انتخاب شود و شبانه به خانه ى پيامبر(صلى الله عليه وآله) بريزند و او را به قتل برسـانند تا اساس دعوت اســلامى مــتلاشى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اعلام الورى، طبع نجف 1390 قمرى، صص 55 - 61.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

گردد.(1)

خدا، پيامبر را از نقشه ى دشمنان آگاه ساخت و به او فرمان داد كه شبانه از مكه خارج شود(2).

محمد(صلى الله عليه وآله)، پس از رسيدن وحى داير بر هجرت، تصميم گرفت زادگاه خود را ترك گويد.

جانبازى على(ع)

پس از آن كه پيامبر مأمور شد به يثرب حركت كند، على(عليه السلام) را طلبيد و اسرار خود را به او گفت و امانتهاى مردم را بدو سپرد تا به صاحبانش برگرداند و آنگاه فرمود: من بايد هجرت كنم وليكن تو لازم است در بستر من بخوابى، على(عليه السلام) پذيرفت و در بستر رسول خدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1229 - اعلام الورى، ص 61 - 62 .

2- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1231 - بحارالانوار، ج 19، ص 60 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خوابيد و خطرهايى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) را تهديد مى كرد برخود هموار كرد(1).

جانبازى على(عليه السلام) به اندازه يى خالصانه و پر اهميّت بود كه خداوند آن را در قرآن مجيد ستوده است(2).

پيامبر(ص) به غار ثور مى رود

هنگامى كه پاسى از شب گذشت دشمنان دور خانه ى پيامبر را محاصره كردند تا نقشه ى شيطانى خود را پياده كنند، ولى از آنجا- كه خداوند يار و پشتيبان پيامبر است، او را از اين مهلكه هم، نجات داد.

پيامبر در حالى كه آياتى از سوره ى «يس» را مى خواند از منزل خارج گرديد و از بيراهه به طرف غار ثور كه در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سيره ى ابن هشام، ج 1، ص 481 - تاريخ طبرى، ج 3، ص 1232.

2- بحارالانوار، ج 19، ص 78.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بيرون مكه بود رفت. و ابوبكر نيز از جريان با خبر گشت و با پيامبر همراه گرديد(1).

كفّار با شمشيرهاى برهنه به طرف بستر پيامبر هجوم آوردند، ولى با كمال تعجّب على(عليه السلام) را به جاى آن حضرت ديدند و با حالتى آشفته پرسيدند: «محمد(صلى الله عليه وآله)به كجا رفت»؟ على(عليه السلام)فرمود: «مگر من از جانب شما نگهبان او بودم؟ شما قصد اخراج او را داشتيد، او هم از شهر خارج شد».(2)

قريش كه همه ى نقشه هاى خود را، نقش بر آب ديدند، به اقدامات حاد دست زدند. ولى به جايى نرسيدند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1234.

2- اعلام الورى، ص 63.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به سوى يثرب

پيامبر پس از سه روز توقف در غار ثور، به سوى يثرب حركت كرد.(1)

شخصى از مكيان به نام «سراقة بن مالك» رسول اكرم را تعقيب كرد، ولى پس از آن كه پاى اسب او سه بار به زمين فرو رفت و او را به زمين افكند; توبه كرد و برگشت.(2)

پيامبر در 12 ربيع الاول به «قبا» رسيد(3)و چند روزى(4)در آنجا بسر برد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سيره ى ابن هشام، ج 1، ص 486 - بحارالانوار، ج 19، ص 69 .

2- سيره ى ابن هشام، ج 1،ص 489 . بحارالانوار، ج 19، ص 88 .

3-كامل التواريخ، جزء دوم، طبع بيروت، 1385 قمرى، ص 106 - قبا مكانى است نزديك مدينه .

4- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1245 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ابوبكر خيلى اصرار كرد كه آن حضرت به يثرب حركت كند ولى پيامبر نپذيرفت و به ابوبكر فرمود:

على مرا با جان خود حفظ كرده است و بهترين اهل بيت من و پسر عم و برادر من است از اينجا حركت نمى كنم تا على به من ملحق گردد.(1)

على(عليه السلام) پس از انجام مأموريتى كه به او واگذار شده بود خود را در «قبا» به پيامبر رسانيد در حالى كه پايش چنان صدمه ديده بود كه قدرت راه رفتن نداشت.

پيامبر(صلى الله عليه وآله)با مهربانى او را در آغوش كشيد و از آب دهان خويش به پاى او ماليد و ورم و صدمه پاى او براى هميشه بر طرف گرديد و همراه او به طرف يثرب حركت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- بحارالانوار، ج 19، ص 116 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كرد.(1)

يثرب، چشم انتظار پيامبر(ص)

يثرب غيرعادى شده بود و شور و هيجانى بر شهر حكومت مى كرد، مردم هر روز در كوچه ها و محلاّت به انتظار پيامبر بودند.

پيامبر روز جمعه(2)وارد شهر يثرب شد، مردم سر از پا نمى شناختند. و چشم از چهره ى نورانى پيامبر برنمى داشتند.

پيامبر در يثرب استقرار يافت و شالوده ى اسلام و تمدّنى عظيم را، بر اساس عدالت و ايمان ريخت.

يثرب پس از ورود پيامبر تغيير نام داد و «مدينة النبى»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كامل التواريخ، طبع بيروت، ج 2، ص 106.

2- سيره ى ابن هشام، ج 1، ص 494 . بحارالانوار، ج 19، ص 122.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يعنى شهر پيامبر(1)لقب يافت و اين سال به خاطر اين واقعه ى مهم تاريخى يعنى پيروزى حق پرستى و عدالت، مبدأ تاريخ قرار گرفت، مردم در پرتو خورشيد اسلام گويا از نو متولد شدند. اخلاق، رفتار و عقايد فرسوده و پوسيده همه عوض شد و برنامه و فرهنگ كامل و حياتبخش جانشين آن گرديد.

درسى از هجرت

اكنون 14 قرن از واقعه ى عظيم هجرت مى گذرد، تاريخ را ورق بزنيم و كوششها و سختى هاى مسلمانان را براى هجرت و بنيان گذارى اسلام مشاهده كنيم.

مسلمانان كه از آزارها و شكنجه هاى قريش نجات پيدا كرده و محيطى آرام و موافق يافته بودند، به تن آسايى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- معجم البلدان، ماده ى يثرب و مجمع البحرين، ماده ى ثرب.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و خوشگذارنى روى نياوردند، بلكه شب و روز براى وجود آوردن تمدّن اسلام و گسترش آن كوشيدند.

همين فداكاريها و زحمات پيگير مسلمانان بود كه آنان را از بى سر و سامانى و اسارت نجات بخشيد و به آنها سعادت و عظمت داد.

اين خاطره بايد هر سال به مناسبت سالگرد هجرت زنده شود و كوششها و زحمات مسلمانان صدر اسلام كه به اتكاء ايمان به خدا و پيروى از دستورات پيامبر عاليقدر، توانستند انقلابى مقدّس و ترقّى عظيمى به وجود آورند، گوشزد شود و سرمشق ما قرار گيرد.

ما بايد اين مطلب را به نسل بعد نيز بسپاريم كه مجد و عظمت آن روز مسلمانان در گرو ايمان و كوشش بود و اگر بخواهيم دوباره آن را به دست آوريم، ناگزير بايد بكوشيم.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فهرست مطالب

ترك وطن در راه هدف    …3

يثرب آماده ى پذيرفتن اسلام   …4

توطئه ى قتل پيامبر(صلى الله عليه وآله)   …6

جانبازى على (عليه السلام)   …7

پيامبر(صلى الله عليه وآله) به غار ثور مى رود   …8

به سوى يثرب   …10

يثرب، چشم انتظار پيامبر(صلى الله عليه وآله)   …12

درسى از هجرت   …13