معاد يا بازگشت گاه جاودانى بشر

درسهايى از اصول دين، شماره بیست و سه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: معاد يا بازگشت گاه جاودانى بشر

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم ، تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع : جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ما خُلِقْتُمْ لِلْفَناءِ بَلْ خُلِقْتُمْ لِلْبقاءِ وَ اِنَّما تُنْقَلُونَ مِنْ دار اِلى دار.

شما براى جاودانگى، آفريده شده ايد، نه فنا، و تنها از خانه يى به خانه يى ديگر منتقل مى شويد. رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)(1)

اديان آسمانى، همه، به اين حقيقت تصريح كرده اند كه انسان با مرگ از بين نمى رود بل، تنها از اين جهان به جهانى ديگر، مى رودو در آن جهان به جزاى كردارهاى،

____________________

1 - بحار، ج 6، ص 249.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نيك يا بد خويش خواهد رسيد.

پيامبران خدا و پيروانشان همه اين نكته مهم را گوشزد مى كردند كه: نظام شگفت انگيز اين جهان ياوه نيست و پس از انتقال از اين عالم، تمام كارهايى كه در دنيا انجام گرفته است: بررسى خواهد شد; پس خود را براى آينده يى چنين قطعى و حتمى آماده مى ساختند و گويى همواره مى گفتند:

«... رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلا سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النّارِ»(1).

«پروردگارا! اين - جهان - را بيهوده نيافريده يى، تو از بيهوده آفريدن منزّه و پاكى، ما را از عذاب دوزخ نگاه دار.»

اينك برخى از دليل هاى لزوم معاد:

__________________

1- سوره ى آل عمران، آيه ى 191.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1- حكمت و عدل خدا

مسأله ى معاد - كه همه ى اديان به آن تصريح كرده و پيامبران خدا با اصرار تمام، مردم را به آن هشدار داده اند - تنها يك مسأله ى تعبّدى نيست; بلكه، عقل بر اساس حكمت و عدالت و رأفت خداوند آن را قطعى و حتمى مى داند:

حكمت خدا اقتضا مى كند كه نيكوكاران را بدون پاداش و بدكاران را بى كيفر نگذارد و داد ستمديدگان را از ستمگران بگيرد. مى بينيم، اين جهان جاى كيفر و پاداش كامل نيست و بسيارى از نيكوكاران و بدكاران پيش از آن كه به طور كامل به سزاى اعمال خويش برسند مى ميرند; بدكاران با همه ى جنايت ها و تعدّى ها از مظاهر زندگى بهره مند مى شوند و نيز داد مظلومان و ستمديدگان از ستمگران گرفته نمى شود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بنابراين، اگر پرونده ى آنان همين جا بسته شود و معاد و رستاخيزى در كار نباشد پس عدالت و حكمت و رأفت بى نهايت خدا چه مى شود؟

چگونه مى توان گفت: خالق عادل حكيم و مهربان، عالمى را به وجود آورده كه در آن ناتوانان گرفتار ظلم و ستم و پس از مدّتى نابود گردند؟!

همه مى دانيم كه اين كار جز ستم چيز ديگرى نيست. عدالت و حكمت و مهر ناچيز بشر با چنين كارى سازگار نيست، پس چگونه ممكن است خداى حكيم اين چنين باشد؟! خدايى كه هيچ نيازى به آفريدن ما ندارد و هدفش از آفرينش ما، تنها پرورش يافتن و بار آور شدن وجود خود ما است; چگونه ممكن است به همين جهان اكتفا كند؟! و رشته هستى بشر را قبل از بارور شدن و به ثمر رسيدن وى قطع كند و ناقص واگذارد؟!

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بى شك خدا پاداش و كيفر كامل كردارها و رفتارها را در سراى ديگرى خواهد داد و چيزى را فرو نخواهد گذارد.

اَمْ حَسِبَ الَّذينَ اجْتَرَحُوْاالسَّيِّئاتِ اَنْ نَّجْعَلَهُمْ كَالَّذينَ آمَنوا وَعَمِلُواالصّالِحاتِ سَوَآءً مَحْياهُمْ وَ مَمَاتُهُمْ سآءَ مايَحْكُمُونَ وَ خَلَقَ اللهُ السَّمْواتِ وَاْلاَرْضَ بَالْحَقِّ وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْس بِما كَسَبَتْ وَهُمْ لايُظْلَمُونَ(1).

«...آيا كسانى كه مرتكب كردارهاى ناروا شدند مى پندارند كه آنها را مانند كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، خواهيم دانست؟! زندگى و مرگشان برابر با زندگى و مرگ نيكوكاران است؟! بد قضاوتيست داورى آنان! و خدا زمين و

_____________________

1- سوره ى جائيه، آيات 22 - 21.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آسمان ها را به حق آفريد... و براى اينكه هر كس به آنچه انجام داده و به دست آورده است، جزا داده شود و به كسى ستم نمى شود.»

و نيز، دراين جهان محدود، ممكن نيست پاره يى از اعمال و كردارها كيفر داده شود، مثلا كسى كه با انداختن يك بمب ميليون ها نفر را به خاك و خون مى كشد، كشته شدن او در برابر كشتن ميليون ها نفر; كيفر حساب نمى شود و جزاى كامل او بايد در آخرت كه سراى ابدى است انجام بگيرد.

و هم: زندگى اين جهان كه آميخته با انواع گرفتارى ها و ناراحتى هاست، كوچك تر از آن است كه خدا آن را پاداش نيكوكاران و كسانى كه سراسر عمر خود را در راه بندگى خدا و نيكى به خلق گذرانده يا جان عدّه بى شمارى را از مرگ حتمى رهانيده اند قرار دهد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

2- مكافات ها:

در همين جهان به چشم و گوش، ديده و شنيده ايم: چه بسيار افرادى كه مثلا به پدر و مادر خود ستم كردند امّا در زندگى پيروزمندى نداشتند و يا پدر و مادر خود را كشتند و جوانمرگ شدند، و نيز چه بسيار افراد كه به پدر و مادر نيكى كردند و در همين جهان پاداش گرفتند و موفّق زيستند و نيز چه بسيار افرادى كه حقوق يتيمان را مراعات نكردند و در همين دنيا اثر شوم آن را ديدند.

قرآن كريم مردم را از عاقبت ستم به يتيمان مى ترساند و مى فرمايد-: كسانى كه اگر خودشان مى خواستند كودكانى ناتوان از خود به جاى بگذارند و از دنيا بروند بر آن ها بيمناك بودند بايد بترسند (از اينكه كيفر ظلم وتجاوزشان به يتيمان ديگران، به يتيمان خودشان باز گردد) پس از خدا بايد پروا كنند...

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«و لْيَخْشَ الَّذينَ لَوْتَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُواالله...»(1).

امام باقر(عليه السلام) مى فرمايند: خدا در خوردن مال يتيم دو كيفر نهاده است: عقوبتى در دنيا و جزايى در آخرت(2).

گاه، رنجها و بلاهايى كه بشر مى بيند، بر اثر كردارهاى بدى است كه از او سر زده است و در حقيقت، مكافات اين جهانى است كه به او در مى رسد تا آگاه گردد و از كار زشت دست بدارد. قرآن كريم در چندين آيه، اين موضوع را تصريح فرموده است از جمله:

«وَ ما اَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَة فَبِماكَسَبَتْ اَيْديكُمْ...»(3).

______________________

1- سوره ى نساء، آيه 9.

2- نورالثقلين، ج 1، ص 370.

3- سوره ى شورا، آيه ى 30.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ناراحتى هايى كه به شما مى رسد بر اثر كارهايى است كه خود مرتكب شده ايد.

(فَلْيَحْذَرِ الَّذينَ يُخالِفُونَ عَنْ اَمْره اَنْ تُصيبَهُمْ فِتْنَةٌ اَوْيصُيبَهُم عَذابٌ اَليمٌ).

آنان كه از فرمان خدا و پيامبر او سر مى پيچند بايد از رسيدن بلا يا عذاب دردناك، بترسند(1).

«... اِنَّ اللهَ لايُغَيِّرُ ما بقَوم حتّى يُغَيِّروا ما بِاَنْفُسِهِمْ...»

خدا وضع مردم را تغيير نمى دهد مگر اين كه خود مردم وضع خويش را دگرگون سازند.(2)

برخى از اقوام و امم پيامبران خدا در اثر سرپيچى، در همين دنيا سزاى دنيايى اعمال خود را مى ديدند.

قرآن كريم، سرگذشت عذاب و مكافات قوم نوح،

______________________

1- سوره ى نور، آيه 63.

2- سوره ى رعد، آيه ى 11.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قوم هود، قوم صالح، قوم لوط، قوم شعيب و غيره را شرح مى دهد(1).

اين مكافات ها شاهد زنده يى است كه خداوند عادل و مهربان به تبهكارى و ستم راضى نيست و كيفر كامل اعمال را در جهان ديگرى خواهد داد. به طور كلّى، مكافات هاى دنيوى نمونه ى ساده يى است از مكافات كامل اعمال در جهانى واپسين. و هر كس اين جزاهاى دنيوى را در نظر بگيرد به خوبى درمى يابد كه انسان به خود واگذاشته نشده است و در جهان ديگر با حساب دقيقى به كردار و رفتار او رسيدگى خواهد شد.

اين يادآورى لازم است كه: گاه براى سازندگى و تكامل افراد نيكوكار. گرفتاريهاى و مصيبتهايى رخ

______________________

1- سوره ى هود و غيره.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى دهد و نمى توان آنها را كيفر و مكافات به حساب آورد; چنان كه اگر برخى از بدكاران هم در اينجا به مكافات عمل خويش نرسند، دليل آن نيست كه مشمول نظر خاص و لطف خدا هستند يا از قلم افتاده اند، بلكه مكافات آنان به آخرت واگذار شده است.

«معاد» از ديدگاه اسلام

از اديان آسمانى، اسلام از همه بيشتر به معاد اهميّت داده است تا آنجا كه شايد كمتر موضوعى در اسلام به اين مقدار به بزرگى گرفته شده باشد. بيش از هزار آيه ى قرآن كريم، ويژه ى معاد و زندگى پس از مرگ است ولى آياتى كه براى احكام و مقرّرات فردى و اجتماعى در قرآن آمده و به عنوان «آيات الاحكام» ناميده مى شود از پانصد آيه در نمى گذرد; از اين رو،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اعتقاد به معاد يكى از پايه ها و اصول دين مقدّس اسلام به شمار مى رود.

آياتى كه در قرآن عزيز، درباره ى معاد آمده، جهات مختلفى را در نظر گرفته است كه اينك به نمونه هايى، اشارت مى رود:

درباره ى ضرورت معاد مى فرمايد:

1- اَيَحْسَبُ اْلاِنْسانُ اَنْ يُتْرَكَ سُدَىً.(1)

آيا انسان مى پندارد كه مهمل واگذاشته مى شود؟! يعنى كردار و رفتار او بررسى نمى شود؟

2- ما آسمان و زمين و آنچه در ميان آنها است بيهوده نيافريده ايم اين گمان كسانى است كه كافرند و واى به حال كافران از آتش دوزخ; آيا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو كرده اند با كسانى كه در زمين فساد

______________________

1- سوره ى قيامت، آيه ى 36 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى كنند برابر مى نهيم يا پرهيزكاران را با تباهكاران يكسان مى شماريم(1)؟!

3- «وَلا تَحْسَبَنَّ اللهَ غافِلاً عَمّا يَعْمَلُ الظّالِمُونَ اِنَّما يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْم تَشْخَصُ فيهِ اْلاَبْصارُ...(2)

مپندار كه خدا از كردار ستمگران، غافل است - در حقيقت - تنها به آنان مهلت مى دهد تا آن روزى كه چشمها در آن - از شدّت عذاب - خيره مى شود; (در آن هنگام به حساب آنان رسيدگى مى شود.)

مشركان، رستاخيز را باور نداشته و آن را بعيد مى دانستند ابى بن خلف يك روز استخوان پوسيده يى را نزد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) آورد و آن را در دست خود خرد

_____________________

1- سوره ى ص، آيه ى 28 و 27.

2- سوره ى ابراهيم، آيه ى 42.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كرد و گفت: (مَنْ يُحْيِى الْعِظامَ وَ هِىَ رَميمٌ)(1).

چه كسى اين استخوان هاى پوسيده ى خرد شده را زنده مى كند(2)؟!

خدا در پاسخ او كه آفرينش نخستين خويش را فراموش كرده بود; فرمود:

«قُلْ يُحْييهَاَ الَّذى اَنْشَأَها اَوَّلَ مَرَّة وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْق عَليمٌ»(3)

خدايى كه در آغاز اين استخوانها را آفريد و به آنها حيات داد; همو بار ديگر آنها را زنده خواهد كرد و او به هر آفريده اى دانا است.

_____________________

1- سوره ى يس، آيه 78.

2- مجمع البيان، ج 8، ص 434 - تفسيرالبرهان، ج 4، ص 13.

3- سوره ى يس، آيه ى 79.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و نيز افزود:آيا آن كه آسمانها و زمين را آفريد; يارايى ندارد، مانند ايشان را بيافريند; چرا، او يارايى دارد و آفريدگار داناست.

«اَوَلَيْسَ الَّذى خَلَقَ السَّمواتِ وَاْلاَرْضَ بِقادر اَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَ هُوَ الخَلاّقُ الْعَليمُ»(1).

درباره ى سرانجام مردم با ايمان و كفّار و توصيف آنچه كه كافران را به دوزخ و مؤمنان را به بهشت مى برد; مى فرمايد:

«فَاَمّا مَنْ طَغى وَ آثَرَالْحَيوةَ الدُّنْيا فَاِنَّ الْجَحيمَ هِىَ الْمأْوى وَ اَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّه وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَاِنَّ الْجَنَّةَ هِىَ الْمَأْوى»(2).

__________________

1- سوره ى يس، آيه 81.

2- سوره ى نازعات، آيه ى 37 به بعد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

امّا كسى كه سرپيچد و دنيا را به آخرت رجْحان دهد، دوزخ جايگاه اوست و امّا كسى كه او از مقام پروردگارش بيم كرد و خويش را از هواى نفس بازداشت، بهشت جايگاه اوست.

«مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلا يُجْزى اِلاّ مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَر اَوْاُنْثى وَ هُوَمُؤْمِنٌ فَاوُلئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُون فيها بِغَيْرِ حِساب»(1).

هر كه بد كند جز به مانند آن، سزا نبيند و هر كس - چه مرد و چه زن - كردار شايسته يى انجام دهد و با ايمان باشد; در بهشت جا دارد و بى شمار روزى داده مى شود.

____________________

1- سوره ى مؤمن، آيه 40.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قرآن سختى قيامت و شدّت عذاب را گوشزد مى كند تا مردم از خدا پروا كنند و پرهيزكار گردند.

«يا اَيَّهُاالنّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ اِنَّ زَلْزَلَةَ السّاعَةِ شَيْىٌ عَظيمٌ...»

اى مردم از پروردگار خويش پروا كنيد كه زلزله ى رستاخيز، هول انگيز است روزى كه مى بينيد زن شيرده از شدّت هول و هراس كودك شيرخوار خود را فراموش مى كند و زنان باردار، بار خويش فرو مى گذارند و مردم را به گونه ى مستان مى بينى، امّا مست نيستند، بلكه عذاب خدا شديد و سخت است(1).

آن هنگام كه صيحه و خروش بلند قيامت به گوشها

____________________

1- سوره ى حج، آيات 2 - 1.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برسد; روزى كه انسان از برادر، مادر، پدر، همسر و فرزندان خويش مى گريزد; (در چنين روزى هر كسى را كارى است كه او را از ديگران به خود مشغول مى سازد)(1).

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْس ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْر مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوء تَوَدُّ لَوْاَنَّ بَيْنَها وَبَيْنَهُ اَمَداً بَعيداً».

روزى كه هر كس آنچه از نيك يا بد انجام داده، پيش رو مى يابد و دوست مى دارد كه كاش ميان او و ميان كار زشتش مسافتى بس دراز فاصله مى بود.(2)

***

صدها آيه ى ديگر، معاد و حساب روز رستاخيز را

____________________

1- سوره ى عبس، آيات 36 - 33.

2- سوره ى آل عمران، آيه 30.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بيان مى كند. اگر اين آيات، همراه با تأمّل و دقّت بيشترى ملاحظه شود، روش انسان را در زندگى عوض مى كند تا حدّى كه ديگر چيزى را بدون حساب انجام نمى دهد و از خداى پروا مى كند و براى حيات جاودانه ى خويش، در اين جهان - كه به گونه ى مزرعه است، توشه فراهم مى آورد، مسلمانان پاكدل از بيم آخرت، كارها و حتّى گفتار و افكار خود را مى سنجند و شبها از خواب نوشين دست باز مى دارند و به عبادت و راز و نياز با خدا مى پردازند و كارى را از روى هوس انجام نمى دهند و شب و روز به فكر تربيت خويش و جامعه مى باشند.

صعصعة بن صوحان مى گويد: براى انجام نماز صبحگاهى، در مسجد جامع كوفه حاضر شدم. حضرت على(عليه السلام) اميرمؤمنان با ما نماز گزارد و پس از سلام نماز، رو به قبله نشست و به ذكر خدا پرداخت و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به راست و چپ خود نمى نگريست تا آفتاب زد. سپس رو به ما كرد و فرمود: در زمان خليل و دوستم - رسول خدا(صلى الله عليه وآله)- كسانى بودند كه از شب تا صبح در سجده و ركوع به سر مى بردند و چون سپيده مى دميد ژوليده مو و غبارآلود بودند و پيشانى آنان بر اثر سجده ى زياد پينه بسته بود. آنگاه كه به ياد مرگ مى افتادند، چون درخت كه به تازيانه ى باد مى لرزيد-، به اضطراب مى افتادند و مى گريستند چندان كه لباسشان از اشك چشم تر مى شد. آنگاه حضرت امير(عليه السلام) برخاست امّا مى فرمود: گويا آنان كه بازمانده اند در غفلت به سر مى برند(1).

يك روز، رسول گرامى اسلام پس از نماز صبح، در مسجد، جوانى - به نام حارثه - را ديدند كه چرت

____________________

1- ارشاد، ص 114 - نهج البلاغه فيض، خطبه ى 69 با اندك تفاوت.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى زد و زرد چهره و نحيف و چشمانش گود رفته بود. رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به او فرمود: چگونه صبح كردى گفت: در حال يقين. رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) از گفته او تعجّب كرد و فرمود: هر يقينى حقيقتى دارد، حقيقت يقين تو چيست؟

گفت: اى رسول گرامى! يقينم مرا محزون ساخته و خواب را از چشمم ربوده و مرا در نيمروزهاى گرم به تشنگى انداخته است، از دنيا و آنچه در آن است بريده ام، گويى هم اكنون مى بينم رستاخيز برپا شده و مردم براى حساب گرد آمده اند و من نيز در ميان ايشانم و مى بينم كه گروهى از نعمتهاى بهشتى بهره مند مى شوند و بر سريرهاى بهشتى دور هم، نشسته اند و با هم گفتگو دارند; و مى بينم كه گروهى ديگر در آتش عذاب مى شوند و فرياد مدد خواهى و پناه جويى آنان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بلند است و گويى هم اكنون خروش شعله هاى آتش در گوشم طنين انداز است.

رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) به ياران خود فرمود: بنده يى است كه خدا دل او را به ايمان نورانى ساخته است. سپس به آن جوان فرمود: مواظب باش كه اين حال را از دست وامگذارى، جوان عرض كرد: اى رسول خدا! از خدا بخواهيد كه در ركاب شما به شهادت برسم. آن گرامى، از خدا براى او شهادت خواست. و طولى نكشيد كه در يكى از جنگها پس از شهادت نه تن ، به اين افتخار نائل آمد(1).

__________________

1- كافى، ج 2، ص 54 - 53.