محمّد(صلى الله عليه وآله) فروغى كه در تاريكيها درخشيد

درسهايى ازاصول دين، شماره سیزده 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: محمّد(صلى الله عليه وآله) فروغى كه در تاريكيها درخشيد

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221

تيراژ : 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

چاپخانه : سلمان فارسى قم - تلفن 621440

قطع : جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهان پيش از اسلام

وضع آشفته ى جهان پيش از اسلام، در آينه ى راستين تاريخ آشكارا به چشم مى خورد:

خطوط تيره ى فساد، ستم بارگى، خونريزى، بت پرستى، در اين آينه به وضوح، هويداست.

پيش از اسلام، گويى بشريت به لبه ى پرتگاه سقوط و نيستى خم شده بود و هر لحظه بيم آن مى رفت كه درغلتد و نابود شود:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مذهب و عقايد مردم

در شبه جزيره ى عربستان

اعراب پيش از اسلام، دل به بت سپرده بودند و شبيه آنچه دور خود به چشم سر مى ديدند، بت مى ساختند و بر آستانه ى آن نه تنها سر مى سپردند و سجده مى بردند بلكه هر چه داشتند حتى بخشى از محصولات كشاورزى را به بتها وا مى گذاشتند(1).

معتقد بودند جز زندگى دنيا حيات ديگرى وجود ندارد(2). آشكار است: آنان كه زبونى بتها را كه به خدايى برگزيده بودند، نمى ديدند، چگونه، مى توانستند به رستاخيز و حقيقت آن پى ببرند؟!

پس جاى شگفتى است اگر اينان «خانه اى را كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى انعام، آيه ى 136.

2- سوره ى جاثيه، آيه ى 24.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ابراهيم به فرمان خداوند و بنام او ساخته بود»; قرارگاه بتهاى رنگارنگ خويش كرده بودند؟(1)

در ايران

در ايران نيز اديان گوناگونى رواج داشت ولى آنچه بيشتر مردم بدان گرويده بودند، دين زرتشتى دين رسمى ايران بود.

اگر بپذيريم كه «زرتشت» پيامبر بوده و آيينى بر اساس «توحيد» داشته است; نيز بايد بدانيم كه آموزشهاى راستين او با گذشت روزگاران دگرگون شد.

رفته رفته در راه سودهاى طبقات حاكمه تغيير مسير و حتى تغيير شكل يافت و تغيير ماهيت نيز.

شعارهاى كلّى و خوش معناى آن، نقابى شد تا در زير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مللونحل شهرستانى،ج 2، ص237 - تاريخ يعقوبى،ج1،ص224.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن اساس و اصولش را مغ ها و پيشوايان مذهبى به نفع خويش و طبقات حاكمه، دگرگون سازند و چنان شد كه «توحيد» در آن به شرك گراييد و ديگر از آن تعاليم پاك و شيرين و نغز نماند و پوست ماند و مغز نماند.

خدايان باستانى اعصار نخستين اقوام آريايى، بار ديگر در بين زرتشتيان زنده شدند و جان گرفتند.

«جان - ناس» مى نويسيد:

يازارتاها همان خدايان بسيار كهن باستانى اعصار اوليه ى اقوام آريايى هستند كه ديگر بار در - اوستا - كتاب «يشت» Yasht خود نمودند، از جمله «وايو» Vayu خداى باد است، ولى مهمتر و باشكوهتر از آنهمه «ميترا» Mithra(خداى مهر) است كه در نصوص اخيره ى اوستا به عظمت ذكر شده است، ميترا در نظر مردم عوام خداى بزرگ نور و روشنايى شناخته

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شد كه راستگويان را پاداش مى دهد و از آنان كه از او يارى جويند دستگيرى مى كند، كار به جايى رسيد كه زرتشتيان گفتند كه اهورامزدا خود نيز به درگاه ميترا قربانى نياز مى كند... مردم ايران نه تنها براى اهورامزدا شركاء و انبازهايى قرار دادند بلكه از حدود معتقدات قديم آريايى اجدادى خود فراتر رفتند.

پرستش عناصر طبيعت از جمله آفتاب و آتش -آذر- در ميان زرتشيان بسيار رايج شده بود. و بهمين جهت ساسانيان، هنگامى كه روحانيون عيسوى را به ترك آيين خود واميداشتند، شرط مى كردند كه بجاى معبود سابق خود، خورشيد را بپرستند و اين نكته در رسائل شهداى سريانى بكرات تصريح شده است.

شاهپور دوم به سيمون برصعى قول داد كه بر جان او

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ببخشايد، بشرط آنكه آفتاب را ستايش كند(1).

جان، درباره ى پرستش آتش، مى نويسيد: پرستش آذر از رسوم و آداب بسيار قديم ايرانيان است و داراى اهميت خاصى بوده است(2).

آذر - آتش - در بين خدايان - علاوه بر مقام الوهيت كم كم به مقام فرزندى اهورامزدا رسيد(3).

در كتاب «صد در» كه احكام مذهبى زرتشتيان را شرح مى دهد مى نويسد:

«همه بهدينان را بايسته است هر روز سه بار خورشيد نيايش كردن... و ماه را و آتش را نيز همين است پس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-ايران در زمان ساسانيان، ص 164 .

2- تاريخ جامع اديان، ص 301 .

3- ايران در زمان ساسانيان، ص 168 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

واجب است در دين بهى همه را نيايش بجاى آوردن(1).

در روم

وضع دين در روم نيز چنان بود كه در ايران:

مسيحيّت، ماهيّت اصيل خويش را از كف داده و به شرك و خدايى اقانيم سه گانه، چسبيده بود.

در فرانسه، بريتانيا و اسپانيا هم به خداى يگانه اعتقاد نداشتند.

در هندوستان هم دين هاى گوناگون رواج داشت و از همه بيشتر بت پرستى رايج بود.

اختلاف طبقاتى و تبعيض نژادى

در ايران مردم طبقه بندى شده و هر طبقه از حدود و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كتاب (صد در) در نود و پنجم، ص 124 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

امتيازهاى ويژه يى برخوردار بودند. بيش از همه، طبقه بندى منتسب به هيأت حاكمه، امتياز داشتند.

طبرى مورخ مشهور مى نويسد: فاصله ى طبقه ها چنان بود كه حتّى در زمان انوشيروان، خواندن و نوشتن براى طبقه ى زحمتكش كشاورز و كارگر، آزاد نبود.

اين تبعيض در جامعه ى آن روز چنان چشمگير و زننده و غيرانسانى بود كه حتى; فيلسوفان رومى را كه به شايعه ى «علم دوستى و عدالت نوشيروان» به ايران پناه آورده بودند; آزرد و ايران را ترك كردند(1).

در شاهنامه نيز تصاويرى روشن از آشفتگى روزگار نوشيروان به چشم مى خورد و از همه روشنتر داستان پير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- ايران در زمان ساسانيان، تأليف پرفسور كريستين سن، ترجمه ى رشيد ياسمى، ص 460.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كفشگر است:

نوشيروان با سپاه روم در گيرودار نبردى سهمگين و سخت بود; در ناحيه يى ميان «عموريه» تا «حلب».

هنگامى كه زبانه هاى شعلهور آتش جنگ، به دروازه هاى «دژسقلا» - قرارگاه ايران سپاه - در رسيد; سيصدهزار سپاهى ايرانشهر(1)با كمبود و توشه و سلاح، دست بگريبان شد.

فرياد از مردم برخاست كه:

«سپه را درم بايد و دستگاه *** همان اسب و خفتان و رومى كلاه»

نوشيروان از انديشه ى اين كمى و كاستى بيمار شد و بزرگمهر را فراخواند و گفت:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- ايرانشهر نام قديمى كشور ايران است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هم اكنون به مازندران(1)برو و از تنخواه و توشه و سلاح هر چه هست گرد كن و با خود بياور!

اما او كه خطر شكست را نزديك و راه مازندران را دور مى ديد به ياد نوشيروان آورد كه:

«سوى گنج ايران دراز است راه *** تهيدست و بيكار ماند سپاه»

و افزود كه : پيشنهاد مى كنم با «قرضه ى ملى» اين مشكل را از پيش پاى برداريم.

شاه رأى او را پسنديد و دستور داد كه چنان كند.

بزرگمهر، مرد خردمند فرزانه ى خودبچهرى برگزيد و به نزديكترين شهرها گسيل داشت تا از توانگران آن نواحى، توشه وسلاح فراهم آورد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مازندران غير از مازندران كنونى است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرستاده بهنگام جستجو از وجود كفشگرى آگاه شد كه با آنكه از طبقه ى زحمتكشان بود-، به تنهايى مى توانست همه ى آن نيازها را برآورد و با خرسندى حاضر بود چنان كند، اما تنها آرزويش آن بود كه شهريار ايران «حق تحصيل» كه ويژه ى طبقه ى حاكمه و ممتاز بود: به يگانه پسرش اعطا فرمايد:

بدو كفشگر گفت: كاى خوبچهر! *** نرنجى بگويى به بوذر جمهر

كه اندر زمانه مرا كودكى است *** كه آزار او بردلم خوار نيست

بگويى مگر شهريـار جهـان *** مرا شاد گرداند اندر نهان

كه او را سپارم به فرهنگيان *** كه دارد سرمايه و هنگ آن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرستاده بازگشت و پيغام رسانيد.

بزرگمهر نزد خسرو انوشيروان رفت و گفت:

«فرستاده گويد كه: آن مرد گفت: *** - كه شاه جهان با خرد باد جفت-

يكى پور دارم رسيده به جاى *** به فرهنگ جويد همى رهنماى

اگر شاه باشد بدين، دستگير *** كه اين پاك فرزند گردد دبير،

زيزدان بخواهد همى جان شاه *** كه جاويد بادا، سزاوارگاه»

انوشيروان، خواسته ى او را بيشرمى بزرگى دانست و نيز خيانتى به ناموس طبقاتى! و با همه ى نيازى كه در آنهنگام مى داشت، از عطاى او در گذشت.

و آنگاه به بزرگمهر نهيب آورد و:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بدو گفت - شاه; اى خردمند مرد *** چرا ديو چشم ترا خيره كرد؟!

برو همچنان بازگردان شتر *** مبادا كز «او» سيم خواهيم و در

چو «بازارگان بچه» گردد دبير *** هنرمند و بادانش و يادگير

چو فرزند ما برنشيند به تخت *** دبيرى بيايدش پيروزبخت

هنر يا بد از مرد موزه فروش *** سپارد بدو چشم بينا و گوش

بدست خردمند مرد نژاد *** نماند جز از حسرت و سرد باد

به ما بر پس از مرگ نفرين بود *** چو آيين اين روزگار اين بود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نخواهيم روزى، جز از گنج داد *** درم زومخواه و مكن رنج ياد

هم اكنون شتر بازگردان زراه *** درم هرگز از «موزه دوزان مخواه»(1)

همچنين در روم، هندوستان طبقه بندى شده بود و حق مالكيت زمين، بازرگانى و تخفيف ماليّات ويژه ى اشراف بود.

بارى، در آن عصر مردم جهان از نظر نژاد بر هم مى باليدند و خود را از ديگران برتر و بالاتر مى پنداشتند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نقل از شاهنامه فردوسى، چاپ سنگى امير بهادر، خط عمادالكتاب 1326 هـ ق .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جايگاه زن در جوامع پيش از اسلام

در نظر اعراب زن، زن كالايى بود در شمار ثروت پدر يا شوهر يا پسر و او را پس از مرگ، چون اموال ديگر به ميراث مى گذاردند و به ارث مى بردند(1).

از داشتن دختر عار داشتند و برخى قبايل اين ننگ را به دست خويش زنده در گور مى نهادند(2).

در ايران نيز، نظام طبقاتى منحط، وضع بهترى را براى زن به وجود نياورده بود.

و در يونان، زن موجودى بود جاودانه پليد، زاده ى شيطان و همگونه ى حيوان. چنان كه در هند نيز، در سراسر عمر تحت سرپرستى پدر يا شوهر و يا پسر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ ويل دورانت، ج 11، ص 8 .

2- سوره ى نحل، آيه ى 59 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى بود و مى بايست شوهر را خدا، سرور و ارباب خطاب كند و چون - بردگان، حق مالكيّت و نيز پس از مرگ شوهر، حق شوهر كردن نداشتند و رسم پليد ساتى Satiسوزاندن زنان بيوه با جسد شوهر- از رسوم رايج آن سامان بود.

در ژاپن نيز زنان در سراسر عمر زير سرپرستى پدر يا شوهر يا پسر بودند و دختران از ارث سهمى نداشتند.

در چين هم، پدر خانواده چنان قدرت داشت كه مى توانست زن و فرزندان خود را به كنيزى و غلامى بفروشد و حتى گاه مى توانست بكشد.

ويل دورانت قطعه شعرى را از يكى از شعراى چين قديم نقل مى كند كه آكنده از رنج زنان چين است:

«... زن بودن چه غم انگيز است!

در زمين چيزى چنين كم بها وجود ندارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

... هنگامى كه دخترى به دنيا مى آيد، شكوفه ى شادى بر لبان و چهره ى كسى نمى شكوفد...»(1).

در آن جامعه، دختر ارزشى نداشت و گاه آن را در بيابان به گرازان طعمه طلب مى سپردند(2).

روميان نيز زن را مظهر كامل اهريمن و همه ى ارواح موذى مى دانستند و آنان را چون كودكان، زير سرپرستى خود مى گرفتند.

بارى، همه ى جوامع آن روز در هر زمينه يى، به تاريكى و فساد و بيدادگرى فرو رفته بود. در همه ى جهان نقطه يى روشن و تابناك به چشم نمى خورد و اگر چه ميل به صلاح و نيكى در ژرفاى فطرت هايى هنوز كورسو مى زد، و نيم رنگى مات بر جاى مانده بود، آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 و2 - تاريخ تمدن ويل دورانت، بخش سوّم، ص 1068-1063.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هم در زمينه ى رنگهاى سياه و تيره ى پستى ها، شهوات و بيدادگريها از يك سو، و خطوط برجسته ى فقر و مذلّت از ديگر سو، گم شده بود و نمى توانست راه گشاى جويندگان روشنى و پاكى و سعادت باشد... تاريكى چون ابرى غليظ و ضخيم برآسمان زندگى روزمرّه ى همه ى جوامع آن روزگاران فرو خفته بود و ظلمت چنان دهشت زا و مقتدر، حاكم بود كه تنها طلوع خورشيدى تابان مى توانست، آن تيره گى ها را بپراكند....

آن تيرگى ها در عربستان، بيش از هر جاى ديگر چيرگى داشت; گويى اينان تا ژرفاى پستى و فساد پيش تاخته بودند. اين فساد همه جانبه را دستهاى ناپاك بى دينان بوجود آورده بود ظهر الفساد فى البرّ و البحر بما كسبت ايدى النّاسِ...به سبب اعمال مردم فساد در خشكى و در دريا آشكار شد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وضع آن روزگاران را از زبان بهترين مردمان، على(عليه السلام)بشنويم:

«... شما اى گروه عرب! پيش از اين، پيرو بدترين كيش بوديد و در بدترين جايگاه به سر مى برديد: در سنگلاخها و ميان مارهايى كه گويى به جهت كر بودن، از آواها نمى رميدند.

آب تيره مى نوشيديد و غذاى نامطبوع مى خورديد و خون يكديگر را مى ريختيد و از خويشاوندان دورى مى كرديد.

بت مى پرستيديد و از گناهان اجتناب و دورى نمى كرديد...(1)».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نهج البلاغه عبده، چاپ مصر، ص 62، خطبه 25 - نهج البلاغه فيض، ج اوّل، ص 83، خطبه 26 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تولد پيامبر اسلام، محمد(صلى الله عليه وآله)

محمّد(صلى الله عليه وآله) جمعه ى 17 ربيع الاوّل سال 53 قبل از هجرت(1)در سرزمين مكّه چشم به جهان گشود.

پدرش عبدالله از فرزندان حضرت اسماعيل بود كه پيش از آن كه نوزاد خود را ببيند، چشم از جهان فرو بست، مادرش آمنه از زنان پارساى آن زمان بود.

محمّد(صلى الله عليه وآله) را به يكى از زنان پاكدامن به نام «حليمه» سپردند تا او را شير دهد و نيز پرستار او باشد.

يك روز محمّد(صلى الله عليه وآله) كه هنوز سنّش از چهار سال نگذشته بود از حليمه خواست كه همراه برادران هم شير خويش، به صحرا برود، حليمه مى گويد: فرداى آن روز، محمّد را شستم و خرمن گيسوانش را روغن زدم،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مطابق با سال 570 ميلادى.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به چشمانش سرمه كشيدم و يك مهره يمانى(1)بر نخ آويختم و به گردنش انداختم تا از ديو صحرا او را گزندى نرسد! امّا محمّد مهره را از گردن باز كرد و چنين گفت:

مادر جان آرام باش! خداى من با من و مرا نگاهبانست، «مَهْلاً يا اُمّاه فَاِنَّ مَعى مَنْ يحْفِظُنى».(2)

آرى او از كودكى مورد عنايت و لطف خدا بود و پيوسته به يارى فرشتگان و به كمك الهام، به كارهايى كه به هنجار بود راهنمايى مى شد.

رفتار و گفتار محمّد(صلى الله عليه وآله) در كودكى چنان بود كه نظر همه ى افراد را جلب مى كرد. در جوانى نيز از آنچه مردم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سنگى است سياه، داراى خال هاى سفيد، زرد و سرخ كه در معدن عقيق پيدا مى شود.(فرهنگ عميد).

2- بحارالانوار، ج 15، چاپ جديد، ص 329.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن محيط بدانها آلوده بودند بر كنار بود. در مجالس غزل خوانى و پايكوبى آنان شركت نمى كرد. مِىْ نمى خورد، بتها را دشمن مى داشت، راستگو و درستكار بود. سالها پيش از پيامبرى، مردم او را امين مى ناميدند. دلى پاك و فكرى درخشان و نهادى الهى و آسمانى داشت، سالى يك ماه به غار حراء مى رفت و با خدا رازها و نيازها داشت. در پايان ماه پيش از آن كه به خانه باز گردد به كعبه مى رفت و هفت بار يا بيشتر طواف مى كرد آنگاه به خانه خويش باز مى گشت.

در سن چهل سالگى، هنگامى كه در كوه حراء به عبادت مشغول بود، به مقام رسالت برانگيخته شد.

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) تا سه سال فرمان نيافت كه مردم را آشكارا به اسلام بخواند. و در اين مدّت تنها چند نفر به آن حضرت ايمان آوردند. از مردان، نخستين كسى كه به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن حضرت گراييد و گرويد حضرت على(عليه السلام)بود و از ميان زنان، خديجه(1). پس از سه سال كه فرمان يافت آشكارا مردم را به اسلام دعوت كند; خويشان خود را به مهمانى خواند. حدود چهل تن از آنان گرد آمدند. غذايى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) تهيّه ديده بود از اندازه ى اشتهاى يك نفر بيش نبود امّا به قدرت خدا آن غذاى كم، همه را سير كرد و اين امر باعث شگفتى شد. ابولهب بى آن كه در گفته ى خود بى انديشد گفت: محمّد جادوگر است. آن روز خويشاوندان، پيش از آن كه پيامبر صحبتى كند، پراكندند، روز ديگر آنان را باز خواند. پس از صرف غذا و پذيرايى گفت: فرزندان عبدالمطلب!

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1159 - سيره ابن هشام، ج 1، ص245-240.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هيچ جوانى در قوم خود بهتر از آنچه من براى شما آورده ام، نياورده است. من براى شما نكويى دنيا و رستاخيز آورده ام. از خدا فرمان يافته ام كه شما را به سوى او بخوانم. از شما كداميك مرا يارى مى كند تا برادر و جانشين من گردد؟ كسى جز على(عليه السلام) پاسخ نداد. آن حضرت دست بر شانه ى على نهاد و گفت: اين، برادر و وصى من در بين شماست. سخنش را بشنويد و او را اطاعت كنيد(1).

و نيز يك روز، از كوه صفا بالا رفت و مردم را نزد خود خواند و گفت: مردم! اگر به شما بگويم دشمنى، بامداد، شامگاه امروز بر شما فرود مى آيد، مرا باور

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1173 - 1171 - مجمع البيان، ج 7، ص 206.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواهيد داشت؟ همه با هم گفتند: آرى. فرمود من شما را از عذابى سخت كه زود بر شما فرود مى آيد; بيم مى دهم. ابولهب از ترس آن كه حضرت در دل حاضران اثر كند، سكوت را شكست و به آن حضرت گفت: ما را براى شنيدن همين حرفها در اينجا گرد آوردى؟

بارى، پيامبر اسلام دعوت خود را با شعار توحيد و يگانه پرستى آغازيد و مسأله ى توحيد را اساس همه ى عقايد ديگر قرار داد و مردم را با خدايى كه به انسان از خود انسان نزديك تر است; آشنا ساخت و هرگونه شرك و بت پرستى را الغاء و در محيط مكّه انقلاب عظيمى برپا، و افكار مردم را به آيين خود جلب كرد. گرچه قريش از پيشرفت او ناراحت بود و در باز داشتن او از تبليغات و حتى گاه در راه كشتن او، بسيار كوشيد، امّا به يارى پروردگار و با تدبير و پايمردى آن حضرت،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

همه گونه شكنجه ها و آزارها و نقشه هاى آنان بى اثر ماند و نقش بر آب شد و روز به روز دعوت اسلامى و نيز پذيرش مردم، حتّى آنان كه از خارج مكه در مى رسيدند گسترده مى شد، و مردم اين دعوت خدايى را با جان پاسخ برمى خاستند.

سال يازدهم بعثت، چند تن مدنى از قبيله ى «خزرج» براى برگزارى مراسم حج به مكّه آمدند، پيامبر آنان را به اسلام دعوت كرد و ايشان پذيرفتند. با اين وعده كه: ما چون به شهر خود باز گرديم مردم خويش را به دين تو مى خوانيم. آنان به مدينه رفتند و دعوت پيامبر(صلى الله عليه وآله)را در مدينه منتشر ساختند. سال ديگر 12 تن از مردم مدينه در «عقبه» با پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله)بيعت كردند كه: به خدا شرك نياورند، دزدى نكنند، زنا نكنند، فرزندان خود را نكشند، بر كسى افترا نبندند، در هر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كارى كه آن حضرت بدان اشاره كند نافرمانى نورزند. آنگاه پيامبر مردى بنام «مصعب» را براى آموزش قرآن همراه آنان فرستاد و بدين گونه در مدينه گروهى بزرگ به آن حضرت ايمان آوردند.

هجرت محمّد(صلى الله عليه وآله)

پيامبر تا سال سيزدهم بعثت، در مكّه مردم را به اسلام مى خواند و در برابر هرگونه آزار قريش استوارى مى فرمود. سرانجام چون دانست قريش برآنستكه با نقشه يى عجيب او را به قتل برساند، به امر خدا، حضرت على(عليه السلام) را به جاى خود در بستر خوابانيد و شبانه مكّه را ترك گفت و به غارى پناه برد و بعداً از آنجا به مدينه هجرت كرد.

هجرت نبوى فصلى كاملا نو، در تاريخ اسلام گشود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و از اين راه پيشرفت شگفت انگيزى نصيب اسلام گرديد. به همين جهت، هجرت آن حضرت مبدأ تاريخ مسلمانان شد.

با حضور پيامبراسلام(صلى الله عليه وآله) در مدينه، قبيله ى «اوس» و «خزرج» در سايه ى تعاليم اسلام برادرانه به زندگى پرداختند و صفا و صميميّت شگرفى بين آنها بر قرار شد.

درستى كردار حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) و ويژگيهاى روحى و اخلاقى او و فطرى بودن آيين پاك او، باعث شد كه مردم دسته دسته به اسلام متمايل شوند و سرانجام به او بگرويد.

پيامبر اسلام از مردم و با مردم بود و از آنان فاصله نمى گرفت و در سود و زيان مردم، خود را سهيم مى دانست. از ظلم و تجاوز شديداً انتقاد و پرهيز و از آن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جلوگيرى مى كرد. تمام اصولى كه در راه رشد زنان از نظر اسلام مؤثّر بود بيان مى فرمود و از ستمهايى كه پيش از اسلام نسبت به آنها مى شد; جلوگيرى مى كرد و در همان حال با بى عفّتى و افسار گسيختگى آنان سخت مخالف بود. بلكه مى خواست بر اساس مقرّرات صحيح اسلامى، زنان به رشد واقعى نايل گردند.

از حقوق بردگان دفاع مى كرد و براى آزادى آنان برنامه هاى وسيع و جامعى داشت. پيامبر اسلام، اجتماعى به وجود آورد كه در آن سفيد و سياه، فقير و ثروتمند، بزرگ و كوچك همه برابر بودند و مى توانستند از مزاياى «انسان بودن» برخوردار باشند. در آن محيط، ديگر مسأله ى «تبعيضات نژادى» مطرح نبود بلكه ملاك برترى و فضيلت، علم، تقوا، فضايل انسانى و مكارم اخلاقى بود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به نمونه يى روشن از آثار تعاليم بلند پيامبر، بينديشيد.

«جوبير» جوانى بود تهيدست و اندك زشتگونه كه به شوق اسلام به مدينه آمده و به اسلام گرويده بود.

پيامبر، نخست او را در مسجد و آنگاه در «سقيفه» كه به دستور آن حضرت بنا شد و صفّه ناميده مى شد جاى داد و گاه از او سركشى مى فرمود.

يك روز به او فرمود: خوب است تن به زن سپارى و همسر برگزينى تا پاكدامنى خويش نگه دارى و زندگى خود را به سامان آرى!

- پدر و مادرم فداى تو باد، من كه آواره يى تهيدستم و زشت رو، در كدام زن اين رغبت خواهد بود كه مرا به همسرى برگزيند؟ به ويژه كه از تبار بزرگى نيز نيستم.

- جوبير! با آمدن اسلام، اشرافيّت جاهليّت و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

همه ى معيارهاى بزرگى آندوره، درهم كوبيده شده و فرو ريخته است. سياه و سفيد عرب و عجم همه از آدم به وجود آمده اند و آدم را خدا از گل آفريد.

- بنابراين امروز، سياهى و سپيدى و... نيز حتّى موجب نقص و فزونى نيست...

گرامى ترين مردم نزد خدا كسى است كه پرهيزگارتر باشد...

هم اكنون به خانه ى «زياد» برو و دخترش «ذلفاء» را از جانب من براى خويش بخواه!

او همان كرد كه پيامبر فرموده بود امّا «زياد» كه از بزرگان و اشراف انصار بود باور نكرد و گفت:

- ما دختران خود را تنها به هماوردان و همشأن هاى خويش مى دهيم - و پيامبر نيز خود اين موضوع را مى دانند - پس تو باز گرد تا من به ملاقات آن گرامى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بروم و عذر خود به ايشان بازگويم.

جوبير بازگشت امّا از خشم پيش خود فرياد برداشت كه: «سوگند به خدا، نه قرآن و نه پيامبر چنين نگفته اند كه بايد دختر را به كسانى داد كه از جهت تبار و ثروت، همگونه باشند».

ذلفاءِ، صداى جوبير را شنيد. كسى را به دنبال پدر فرستاد پدر نزد ذلفاء آمد ذلفاء گفت:

مگر به اين جوان چه گفته يى كه برآشفت؟

- او گفت: «پيامبر مرا فرستاده است تا دخترتان را به عقد من درآورى».

- جوبير دروغ نمى گويد، او را بازگردان و خود نزد پيامبر برو تا موضوع براى تو روشن گردد.

زياد همان كرد كه دختر گفته بود: جوبير را با عذر خواهى بازگردانيد و خود نزد پيامبر شتافت و گفت:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

- جوبير از سوى شما پيامى آورده است، خواستم شما را به ياد آورده باشم كه ما انصار دختران خود را جز به افراد همشأن خويش آن هم از قبيله ى انصار، تزويج نمى كنيم.

- جوبير مردى است گرويده و مؤمن، مرد با ايمان همشأن زن با ايمان است، او را به همسرى دخترت برگزين.

آنگاه، زياد به خانه بازگشت و دستور پيامبر را براى دخترش باز گفت.

دختر گفت: پدر! سرپيچى از فرمان پيامبر، كفر است، - من با ميل حاضرم، پس جوبير را به دامادى بپذير!

زياد، جوبير را به ميان افراد قبيله آورد و بر اساس دستور اسلام او را به همسرى دختر درآورد و حتى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كابين دختر را از مال خويش داد و نيز خانه يى با همه ى لوازم بديشان سپرد تا روزگار را به شادكامى بگذرانند(1).

آرى، اين درخشش خيره كننده، اين منبع نور گرما بخش در همه ى دلها، چراغى فروزنده برافروخت كه جانهاى پاك را هماره هدايتگر راه روشن توحيد باشد... و چنين شد كه جانهاى تيره ى مردمانى كه از تيرگيهاى آن روزگاران، به ستوه آمده بودند، چون پروانگان به سوى آن مشعل فروزان هدايت، بال گشودند و در پناه برنامه هاى ارجمند و نورانى قرآن، گروه گروه به سوى اسلام روى آوردند...

«بونس ويلى به» مى نويسد(2).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- فروع كافى، ج 5، كتاب نكاح، ص 341 - 340.

2- زندگى محمّد(صلى الله عليه وآله)، ص 177.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«... محمّد(صلى الله عليه وآله)، دينى تهذيب يافته به سوى همه ى جهانيان آورد.

او نماينده ى عنايات پروردگار بود:

خداى آگاه او را برانگيخت تا مسيحيان گمراه شده را بياگاهاند. بتها را خرد كند و ايرانيان را به يكتاپرستى دعوت كند. او آيين پاك «خداشناسى» را از ديوارهاى چين تا كرانه هاى اسپانيا بگسترانيد.

آيين محمّد(صلى الله عليه وآله)، چنان خردمندانه است كه در تبليغ آن هيچ نيازى به كاربرد شمشير و زور نيست، كافى است كه اصول آن را درست به مردم بفهمانند، تا همه با جان بدان بگروند. اصول دين او چنان با خرد و روشن انسانى سازگار است كه در زمانى كمتر از نيم قرن، اسلام تا سويداى دلهاى نيمى از مردم روى زمين; فروشد و گستريد و جاى گرفت...».