نقش پيامبران درهدايت انسان

درسهايى از اصول دين، شماره نه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه : نقش پيامبران در هدايت انسان

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

چاپخانه : سلمان فارسى قم - تلفن 621440

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آفرينش انسان براى چيست؟

آيا خدا بشر را آفريد تا در نظام توليد، چون مهره يى در ماشين باشد و تنها انسانى صنعتى به حساب آيد؟

آيا آفرينش انسان تنها براى لذّت بردن اوست؟

يا براى اين كه از راههاى پيدا و پنهان هر چه بيشتر ثروت بيندوزد و چراغ خواستهاى مادّى خويش را برافروزد؟

و يا... آيا ايده اى والاتر در بين نيست؟

گروهى بى شمار چون ژرفاى منش و حقيقت انسان را در نيافته ياارزيابى نكرده اند، تنها جنبه ى مادّى او را به نظر آورده و از آنسوى سكّه ى پرارج غافل مانده اند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انسان شناسان بصير مى گويند زندگى انسان سه بعد مهم دارد:

1 - زندگى شخصى مادّى

2 - زندگى اجتماعى

3 - جهان روح و معنا

آنها كه به بعد اول چشم دوخته اند و براى انسان آزادى مطلق قائلند - اگر چه اين آزادى براى انسان زيانمند باشد، از شخصيت شگرف انسانى غافل مانده و دو بعد مهم او را از چشم انداخته اند.

و نيز آنان كه به دو بعد اول ودوم چشم دوخته اند و به بعد سوم نظر ندارند محيطى به وجود مى آورند كه فاقد ارزشهاى اصيل اخلاقى و معنوى است.

«توين بى» جامعه شناس ومورخ بزرگ انگليسى در مصاحبه يى بلند، به خبرنگار مجلّه ى لايف گفته است:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«ما خود را تسليم طبيعت مادّى كرديم و در نتيجه از جهت حس مادّى بى نياز گشتيم امّا از نظر معنوى مستمند و محتاج شده ايم; اما من برآنم كه هنوز فرصت باقى است كه از آن راه نادرست بازگرديم وبه مذهب گراييم»(1).

پس پژوهشگر ژرفنگر و مآل سنج، پا را فراتر از دو بعد اول و دوم مى نهد و انسان وهدف او را از آفريده شدن در مجموع «سه بعد»، در مى نگرد ومطالعه مى كند چون حقيقت و واقعيّت انسان همين است و در غير اين صورت انسان آن طورى كه بايد شناخته نشده است اضافه بر اين در نظر گرفتن بُعْد سوم مى تواند به انسان قدرت محاسبه يى در ورود به ميدان زندگى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مجله ى مسائل ايران، دى ماه 47 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شخصى و اجتماعى و خروج از آن، ببخشد و ايده آل صحيح نير همين است. پس انسان مى بايد به سوى تكامل همه جانبه ى خود پاى بكشد و راه آنرا بشناسد چون اساساً براى همين منظور آفريده شده است. اكنون جاى اين پرسش است كه آيا وجدان و فطرت مى تواند انسان را در هر سه بعد رهنمون باشد؟

براى يافتن پاسخ به تحليل مى نشينيم:

وجدان و فطرت

گروهى از روانشناسان وجدان را انكار مى كنند، و آنچه را ما فطرت مى ناميم، معلول تربيتهاى نخستين دوران كودكى مى پندارند.

در برابر،دانشمندان بسيارى چون ژان ژاك روسو(1)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. روسو مى گويد: بر فرض كه نتوانيم با طبيعت خود اصل و ماهيت وجدان را دريابيم، امايك چيز در درون ما شهادت مى دهد كه آن حتماً در ما وجود دارد. اميل صفحه 207 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برآنند كه در ژرفاى وجود بشرى، نيرويى نهفته است كه مى تواند خوبيها و بديها را بازشناسد. كودكانى كه هنوز رنگ محيط نگرفته اند و وجدانشان انحراف نيافته است، اصالت خوبيها و بديها را درك مى كنند بدانسان كه مى دانند خوبيها و بديها قراردادى نيست.

مى پذيريم كه دسته يى از نيكيها و زشتى ها تابع عادات و رسوم است. چنان كه پوشيدن نوعى لباس خوردن نوعى غذا و و... در يك محيط و يك زمان، خوب و همان، در محيط و زمان ديگر بد بشمار مى آيد. اما هركس كه از خرد توشه يى برده و عنان بينش خويش به عقل سپرده نمى تواند همه ى خوبيها و بديها را از آن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دسته بداند چرا كه امانت و دادگرى و وفاء به پيمان و كمك به مستمندان و خدمت به جامعه، برادرى و برابرى و جز آن... ريشه هاى عميق درونى و وجدانى دارند و در برابر: ستمگرى، پيمان شكنى، خيانت، خودبينى و جز آن در همه ى محيطها وهمه ى زمانها زشت بوده است و خواهد بود و نمى توان زشتى و بدى آنها را قراردادى تلقّى كرد.

پس بايد به وجود فطرت اعتراف كرد. اما با اين يادآورى لازم: كه وجدان به تنهايى نمى تواند انسان را به طور كامل راهنمايى كند، چرا كه وجدان و فطرت محتاج پرورش است و چون معادن: بايد كشف و پرداخت گردد و گرنه بسا كه انحراف مى يابد و تحت تأثير محيطهاى فاسد آنچنان تغيير مى كند كه عده يى از روانشناسان آنرا باز نمى شناسند و وجود آنرا انكار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى كنند و اين يك رمز نيازمندى بشر به پيامبران معصوم است.

ايدئولوژيهاى بشرى

بشر از چند قرن پيش از ميلاد مسيح تاكنون، ايده هاى گوناگونى براى اصلاح جامعه و فرد پيشنهاد كرده است اما چون آدمى به رازهاى سعادت همه جانبه ى روحى و مادّى آگاهى كامل ندارد و مجهولات او بسيار است. هيچ گاه نتوانسته ايده يى ارائه كند كه تمام خواسته هاى منش عميق انسانى را پاسخگو باشد.

دكتر «پيلربروز» مى گويد: چند سال پيش در پرنستون از انيشتاين شنيدم كه مى گفت:

علم ما را از آنچه هست آگاه مى سازد اما دين - وحى - است كه ما را از آنچه «بايد باشد» مطّلع

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى كند.(1)

«ويكتورهوگو» مى گويد: بشر هر چه بيشتر ترقّى كند، احتياجش به دين زيادتر مى گردد.(2)

اشكال مهم ديگر در فرا راه عقول بشر و ايدئولوژيها اين است: آنچه را عقل دريابد، به فرض صحت كامل، ضامن اجرا ندارد. بسيارى از مردم با آنكه به براهيم عقلى و علمى به فساد الكل، قمار، دزدى، جنايت و... پى برده اند، اما در همانحال بدان مبتلايند.

امروز مى نگريم كه: سازمان ملل با بيش از 120

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فايده و لزوم دين، ص 5، به نقل از«الثقافه الاسلاميّه»، مقاله ى دكتر پيلربروز، تحت عنوان علاقه بين دين و علم در اسلام .

2. فايده و لزوم دين، ص 8، به نقل از آيين سخنورى، ج 2، تأليف و ترجمه ى ذكاء الملك فروغى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عضو از بين ملل جهان، هنوز ناتوان است و پيشنهادهايش چه بسيار كه از امروز نوشته ها در نمى گذرد چرا كه عقل و انديشيده هاى عقلى بشر ضامن اجرا ندارد و آنچه را خود قبول دارد بدان پاى بند نيست.

اما برنامه هاى آسمانى چون از سرچشمه ى دانشى بى آغاز و بى انجام است و هيچگونه گمان خطايى در آنها راه نمى يابد، و نيز چون خاستگاه آن قلب پاك پيامبران است; اثرى بيشترى دارد.

علاوه: پاداش و كيفرهايى كه براى انجام يا ترك آنها مقرر شده، آن برنامه ها را عملى تر مى سازد، پس عقل و انديشه به تنهايى هيچ گونه ضمانت اجرايى ندارد و بايد آنچه درك مى كند با نيروى غيبى تأييد گردد.

به همين جهت، وجدان وانديشه نمى تواند انسان را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به سعادت راهنمون باشند. و تنها زمينه هايى هستند كه با الهام از برنامه هاى ملكوتى پيامبران، بايد پرورش يابند تا بى انحراف و باژگونى، بشر را به نيكبختى برسانند.

حضرت على(عليه السلام) در نخستين خطبه ى نهج البلاغه در انگيزه ى برانگيختگى پيامبران مى فرمايند: خداوند پيامبران را فرستاد تانعمتهاى فراموش شده ى او را ياد آورند وانديشه ها وخردهاى پنهان شده را آشكار سازند و به كار اندازد.(1)

تازه به فرض كه بشر بتواند ايدئولوژى درستى داشته باشد مگر زورداران و قلداران عالم مى گذارند مردم حق را از باطل بشناسند بلكه با مقاله ها و نوشته ها و ديگر چيزها، چهره ى واقعى ايدئولوژى صحيح را

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه فيض الاسلام، ص 24 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى پوشانند تا مردم نتوانند ايدئولوژى صحيح را تميز بدهند و زير بار آنها بروند.

امابه عكس، قانونى كه از طرف خدا باشد مردم مى توانند با معجزات ونشانه هاى صدق و راستى كه خداوند در دست پيامبران جارى ساخته است حقيقت و درست بودن آن را بشناسند و به آن بگروند و حجّت بر همه حتّى آنان كه مخالفت مى كنند تمام گردد و نتوانند به بهانه ى اين كه حق را نمى شناختيم بر سرپيچى خود عذرى و بهانه اى بياورند.

لزوم بعثت پيامبران

چون:

الف. كمال يافتن بشر از همه نظر: شخصى، اجتماعى ومعنوى از هدفهاى آفرينش است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ب. فطرت و وجدان تنها، براى تكامل واقعى بشر كافى نيست.

ج. ايدئولوژيهاى بشرى نمى تواند به همه ى خواستهاى منش ژرف انسانى، به طور كامل پاسخ گويند و نيز ضامن اجر ندارد.

د. با آمدن پيامبران و ثابت شدن پيامبرى آنان به وسيله ى معجزات، حق از باطل براى همه شناخته مى گردد و كسى نمى تواند به بهانه ى اينكه حق را تشخيص نداده براى سرپيچى خود عذرى بياورد.

در مى يابيم كه آمدن پيامبران براى كمال يافتن انسان ضرورى است. و رمز اين كه پيامبران برانگيخته شده اند همين است كه آنچه را كه انسانها در سير تكاملى خويش نيازمندند به وسيله ى آن گراميان آگاه گردند تا در راه نيك بختى واقعى گام بگذارند و هرگز اين تصوّر نمى رود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كه خداى حكيم بشر را بدون برنامه و قانون و تكليف در اين جهان رها كند و يا او را به دست زور در آن عالم بسپارد تا او را به سوى خواسته هاى پوچ و باطل خود بكشانند و از تكامل واقعى بازدارند.

بوعلى در شفامى نويسد:

نياز به بعثت پيامبران در بقاء انسان و به دست آوردن كمال هاى وجودى اش از روييدن موهاى مژگان و ابرو و فرورفتگى كف پاها به طور مسلّم بيشتر است.(1)

پس در رسيدن به هدف آفرينش و تكامل مادى و معنوى آفريدگار بزرگ مى بايست كسانى را در مقام پيامبرى فرستاده باشد كه از آغاز آفرينش فرستاده است تا با مشعل فروزنده ى وحى مردم را هدايت كنند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. الهيات كتاب شفا، فصل نبوت .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هشام بن حكم مى گويد: امام صادق(عليه السلام) در پاسخ «يك بى اعتقاد به وجود خدا» كه پرسيد (لزوم بعثت و صحّت نبوّت) پيغمبران را از كجا ثابت كردى؟

فرمود:

وقتى ثابت كرديم كه ما را آفريدگارى است منزه از (صفات) همه ى آفريدگان، حكيم و والاتر و فراتر (از هر گونه صفات آفريدگان) و مردم نمى توانند او را ببينند يا لمس كنند يا با او به بحث و گفتگو پردازند (و وظيفه ى خود را از وى بپرسند) ثابت مى شود كه بايد در ميان مردم سفيران و نمايندگانى داشته باشد تا ميان او و بندگانش واسطه باشند و ايشان را به آنچه سود و صلاح آنها است و بقا و فناى ايشان به انجام دادن ياندادن آن بستگى دارد، راهنمايى كنند.

پس (لزوم وجود) امر و نهى كنندگان و واسطه هايى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از جانب خداوند دانا و حكيم كه در ميان مردم ثابت باشند; حتمى است و آنها همان پيامبران و برگزيدگانند كه خداوند ايشان را با حكمت خويش ادب آموخته و با آن برانگيخته است و با آن كه در خلقت و تركيب مانند ساير مردمند در هيچ يك از حالات روحى - خود با ايشان شريك نيستند و (همواره هم) خداوند حكيم و دانا با حكمت تأييدشان فرموده و (معصوم نگه داشته) است.

سپس بايد دانست كه راه شناسايى پيامبران و راستگويى مدّعيان نبوّت در هر عصرى به همان دليلها و براهين و نشانه هاى صدق (ومعجزاتى) است كه مى آورند تا زمين از حجّتى راستين (همراه بانشانه اعجازى كه گواه صدق گفتار و رفتار عادلانه ى او باشد) خالى نماند.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اصول كافى، ج 1، ص 168، چاپ آخوندى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

البته برنامه هاى آسمانى بر محور ويژه يى متكى نيست در همه سو راه مى نمايد:

حكومت، عدالت، اقتصاد، سياست، اخلاق، حكمت، پاكى، شرافت، برادرى، محبّت، مساوات، هدايت، تربيت، دانش، قدرت، وظيفه هاى فردى، اجتماعى، عبادت و نيز قوانين كلى كه روشنگر مسايل جزئى است... همه و همه در ايدئولوژيهاى اديان به ويژه برنامه هاى نهايى، مقصد و هدف مى باشد و براساس انسان را چنان مى سازد كه در سه بعد منش خود بتواند به حد كمال برسد(1).

و نيز ايدئولوژى آسمانى نظر به يك طبقه ندوخته

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. البته منظور برنامه هاى آسمانى و اديانى است كه تحريف نشده و صد در صد الهى باشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بلكه در آن همه ى طبقه ها منظور است و از حقوق همه ى انسانها جانبدارى مى كند. پس آنان كه در اين پندارند كه دين ساخته ى طبقه ى حاكمه و ثروتمندان است، و جوامع فئودال يا كاپيتال(1)براى حفظ منافع خود آن را اختراع كرده اند، در اشتباه هستند و چنين كسان به مطالب دينى و ريشه آن با دقّت توجّه نكرده اند. علاوه، تاريخ گواه زنده يى است براين كه طبقه هاى اشراف و ثروتمند در نهضت پيامبران خدا دخالت نداشته اند بلكه هماره دينهاى آسمانى باستمها و تجاوزهاى فئوداليستها و كاپيتاليستها مبارزه كرده است.

زمامداران، دانشمندان، روستاييان، تهى دستان و ديگران و همه، به دين از آن جهت روى مى آورند كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فئوداليسم يا زمين دارى، كاپيتاليسم يا سرمايه دارى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواسته هاى فطرى و عاطفى خود را تنها در برنامه هاى روشن آن مى يابند و و درمى يابند كه تنها دين است كه مى تواند همه ى آنها را به كمال واقعى برساند.

گرايش بشر به دين رمزى جز اين ندارد.

خوشبختانه امروزه دانشوران، ارزش دين را بيشتر دريافته اند ومعتقدند كه آرامش راستين و زندگى كامل را بايد در سايه ى دين و ايمان به خدا به دست آورد.

لزوم معجزات

پس از آن كه بشر دانست براى رسيدن به سعادت همه جانبه ى خود، احتياج شديد براهنمايى پيامبران دارد و تنها در پناه برنامه ها و كوششهاى آنان است كه بناى عظيم و جاودانى تكامل و ترّقى انسان پى ريزى مى شود، قهراً نسبت به آن مربّيان خيرخواه و رهبران

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فداكار ومعصوم در قلب خويش احساس ايمان توأم باارادت و محبّت مى كند .

واين ارادت و ايمان به جايى مى رسد كه مردم در راه پيشبرد اهداف انبياء از هيچ گونه فداكارى دريغ نخواهند داشت و چه بساخواسته هاى آنان را بر خواسته هاى خود مقدّم مى دارند.

امّا همين حكومت و نفوذ بسيار وسيع و ريشه دار پيامبران و محبّت و ايمان مردم نسبت به آنان، گروهى از جاه طلبان را به فكر سوءاستفاده مى اندازد تا از راه ادعاى نبوّت و پيامبرى صاحب نفوذ شوند و به اميال نفسانى خود برسند.

بنابراين اگر كسى ادعاى نبوّت كرد و عدّه يى هم اطراف او جمع شدند، نبايد بدون تحقيق به او ايمان آورد چون ممكن است به دروغ ادّعاى پيامبرى نموده باشد چنان كه تاكنون افراد زيادى چنين ادّعايى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نموده اند و گروهى هم دور آنانرا گرفته اند.

براى اينكه حقّانيت و راستگويى كسى كه ادّعاى نبوّت مى كند معلوم گردد لازم است كه شاهدى بر پيامبرى خود بياورد تا مردم به گفته ى او اطمينان پيدا كنند و ادّعاى او را بپذيرند و بدين وسيله پيامبران واقعى، از مدعيان نبوّت ممتاز و جدا گردند.

اين شاهد و نشانه كه موجب شناخته شدن پيامبران حقيقى است معجزه ناميده مى شود و خداى متعال براى اين كه بندگانش در اشتباه نيفتند و از شرّ شيّادان در امان باشند به انبياء و فرستادگان خود معجزه عنايت كرده است تا چهره ى حقيقت به هيچ وجه براى مردم پوشيده نماند.

تا اينجا دانستيم كه پيامبران الهى بايد داراى معجزه باشند تا عموم مردم بدانند كه آنها از سوى خدا هستند و آنچه مى گويند راست است تا با خاطرى آسوده به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دستورات او گوش فرا دهند و تعليماتش را از روى عقيده وايمان به مرحله ى اجراگذارند.

معجزه چيست؟

معجزه يعنى كارهايى كه پيامبران به اراده و مشيت خدا براى اثبات راستى ادّعاى رسالت خود انجام مى دهند و ديگران از انجام آن ناتوانند.

معجزه فقط براى اثبات رسالت

گروهى از مردم بهانه جو، نه به منظور اثبات رسالت بلكه به خاطر عناد و به عنوان مبارزه و معارضه با پيامبران از آنان مى خواستند كه به عنوان اعجاز چنين و چنان كنند و حتى گاهى كارهايى كه محال عقلى است انجام دهند ولى چون پيامبران براى اثبات رسالت خود به حد كافى معجزه آورده بودند به خواسته ى آنان پاسخ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى دادند و به آنان مى فهماندند كه شأن پيامبران هدايت و بشارت و انذار است لذا به اذن خدا و خواست او در موارد لازم آورده مى شود چنان كه در قرآن كريم در پاسخ همين افراد مى فرمايد:

قُل اِنَّما الاياتُ عِنداللّه و اِنّما انانذيرٌ مبينٌ(1)

بگو من فقط بيم دهنده يى آشكارم و آيه ها و نشانه ها نزد خدا - و بدست او - است. و نيز مى فرمايد: ...وَ ماكانَ لِرسُول اَنْ يَأتِىَ بِآية اِلاّ بِاذْنِ اللّهِ...

هيچ رسولى اين حق رانداشت كه آيه - و معجزه يى- را بدون اذن خدا بياورد.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره عنكبوت، آيه 50 .

2. سوره ى مؤمن، آيه ى 78 .