كداميك: اهريمن و يزدان يا خداى يگانه؟ 

درسهايى از اصول دين، شماره هفت

نام جزوه: كداميك: اهريمن و يزدان يا خداى يگانه

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

چاپخانه : سلمان فارسى قم - تلفن 621440

قطع : جیبی

خوبى ها و بدى ها؟:

گروهى به نام «ثنويه» خيال مى كردند كه موجودات جهان به دو گونه است: خير و شر و برهمين اساس براى جهان خلقت دو مبدأ قائل بودند و مى گفتند: خوبيها از يزدان و بديها از اهريمن به وجود آمده است! منظور آنان از پندار، اين بود كه خدا را از عيب و نقص وبديها منزه دانسته باشند اما غافل از اينكه از طرفى با اين عقيده گرفتار شرك شده و براى خدا شريك قائل شده اند و از سوى ديگر:

در تقسيم موجودات به دوگونه خير و شر اشتباه كرده اند زيرا اگر نظام كلى جهان در نظر گرفته شود معلوم مى شود كه اصلا در جهان بد و شر وجود ندارد بلكه «هر چيزى به جاى خويش نيكوست» و نيز آنان پنداشته اند كه وجود چيزهايى كه به نظرشان بد مى آيد از وجود خوبى ها جداست; آنگاه به خيال خود مشكل را چنين حل كرده اند كه جهان دو مبدأ دارد: خوبيها از يك مبدأ و بدى ها از مبدأ ديگر برمى خيزد.

در صورتى كه با دقّت بيشتر روشن مى شود كه در بسيارى از موارد اين دو دسته وجودى جدا از يكديگر ندارند; مثلا باران خوب است چون براى كشت و زرع لازم مى آيد اما همين باران را ممكن است كسى بانظر سطحى بد بداند يعنى بگويد خانه هاى كاهگلى افراد بيچاره را خراب مى كند!

روشن است كه با راه حلى كه ثنويه پيش پا گذارده اند مشكل حل نمى شود زيرا بدى اين باران وجودى جدا و ممتاز از خوبى آن ندارد يعنى دو وجود نيست تا گفته شود يكى از آنها (خوب) و از خدا و ديگرى (بد) و از مبدأ ديگرى است .

اما راه حلّى كه از متون اسلامى (قرآن و روايات) استفاده مى شود و عقل سليم هم آن را تأييد مى كند اين است كه: اگر، تمام چيزهايى كه از ديدگاه يك نگرنده ى سطحى خوب بودن آنها روشن نيست; مثل تشنگى، گرسنگى، ناملايمات، حساسيّتهاى عصبى، سرما، گرما، مار و مور و... - را نه به تنهايى بلكه به عنوان اجزائى از نظام هماهنگ جهان، در نظر آوريم، خواهيم ديد كه همه، در نظام كلى جهان لازم و خوب هستند.

و اينك به بررسى بيشترى در واقعيّت آنچه گفته

آمد، مى پردازيم:

عامل هاى گريز از خطر

بدن انسان مجموعه اى از گوشت و استخوان است، كه از مواجهه با خطرها در امان نيست. آتش به تنهايى قادر است، آن را در چند لحظه خاكستر كند. همين بدن در برخورد با ابزار برنده و كوبنده نيز، تاب ايستادگى ندارد و يك تصادم و اصطكاك كافى است، كالبد يك انسان را در هم بكوبد. خداوند براى اين بدن عواملى به شرح زير فراهم آورده است تا بشر از خطرات بزرگ در امان باشد:

1- تشنگى و گرسنگى كه ممكن است، با ديد كوتاه به نظر خوب جلوه نكند; اما در بدن نقش مهمّى دارد: همين احساس، ضامن حيات ميلياردها سلول زنده است. اگر انسان اين غريزه رانداشت، ديرى نمى پائيد

كه سلولهاى بدنش از كمبود آب و مواد غذايى مى افسرد و مى پژمرد، و انسان در خطر مرگ حتمى واقع مى شد و مى مرد.

2- احساس درد و حساسيّت اعصاب يكى از نعمتهاى آفرينش است.

در حقيقت اعصاب انسان، يك شبكه ى بسيار دقيق مخابراتى است كه با كمترين احساس ناملايم زنگ خطر را به صدا آورده و انسان را به چاره جويى و مبارزه بر مى انگيزد.

اگر احساس درد نباشد، بيماران به فكر معالجه نمى افتند... اگر اعصاب، ناميلايم را درك نكند يا غفلت كند، ممكن است پوست و گوشت در اثر تماس با آتش از بين برود و خاكستر شود و يا در برخورد با اشياء سخت و تيز، از هم بپاشد و استخوانها بشكنند.

پس اگر در اين احساسها، خشونت و تندى مى يابيم

بايد بدانيم: اين در حدِّ تندى چراغ قرمز براى اعلام خطر است، نه بيش; و براى آن است كه انسان در خويش و براى سلامت خود اندك درنگ كند تا مسير سلامتش دوباره، باز شود و او به راه حيات خود، ادامه دهد.

دشوارى ها و پرورش انسان

دانشمندان مى گويند: جهان طبيعت، جهان حركت و تكامل است. و حركت و تكامل با ناملايمات و دشوارى ها بستگى دارد. برخى سختى و مشكلات است كه روح را ورزيده مى كند، و پولاد وجود انسان را آب ديده و محكم مى سازد.

مردان بزرگ، كسانى هستند كه در زندگى خود نشيب و فرازها، بحرانهاو ناملايمات زيادى ديده اند. تا آتش در چوب عود در نگيرد و آن را نسوزاند، بوى خوش بر نمى خيزد.

قول مطبوع از درون سوزناك آيد كه عود *** چون همى سوزد جهان از وى معطر مى شود

ناپلئون مى گفت : «شدايد و آلام هوش انسان را بازتر و بارورتر مى كند»

دشواريها و تلخى ها يكى از عواملى است كه نيروهاى خفته بشر را بيدار مى كند، آنگاه مى تواند پيروزى هاى خود را در تكاپوى مادّى و معنوى و علمى و صنعتى خويش، افزونتر سازد.

علّت اين كه بيشتر مردان بزرگ از كلبه يى محقّر پا به بيرون نهاده اند، همين است كه آنان با بحران ها و ناملايماتى از نوع آنچنان زندگى روبرو بوده اند و در نتيجه نيروى فكرى آنان باتلاش بيشتر آشكار گرديده است.

تا نبيند رنج و سختى مرد، كى گردد تمام  ***  تا نيايد باد و باران، گُل كجا بويا شود؟

تاريخ علم و تمدن نشان مى دهد كه پيشرفت هاى علوم و تمدن هاى بشرى همراه شدايد و ناراحتيها، به دست آمده است.

زيرا اين ناملايمهاست كه انسان را به فكر چاره جويى مى اندازد و سرانجام وادار مى سازد براى رسيدن به وضعى بهتر تلاش و جنبش كند.

بنابراين اشخاصى كه با علت وجود شدايد و ناراحتيها آشنا نيستند و آنها را بد مى نامند، در اشتباهند.

مقياس خوبى ها و بدى ها

اشتباه آرياها و ايرانيان پيشين كه سرما و گرما و مار و مار و مور غيره را بد مى دانستند، در اين بود كه تنها وضع خود را ميزان خوبى و بدى موجودات جهان قرار مى دادند.

در صورتى كه تنها سود و زيان انسان نمى تواند معيار خوبى و بدى چيزها باشد، بلكه بايد ديد هر چيز در

نظام خلقت چه نقشى دارد.

همين سرما و گرما كه در نظر كوتاه و نادرست ايشان، بد بود، در نظر يك دانشمند علوم طبيعى كه جهان را در نظر مى گيرد; مفيد است و وجود آن را براى تكامل جانداران و گياهان و بشر لازم مى داند.

طرز فكر كسانى كه مقياس خوبى و بدى موجودات را سود و زيان شخصى خود مى دانند، درست مثل اين است كه: مورچگان درباره ى انسان و ساخته هاى او بگويند: انسان جز اين كه ما را لگدكوب كند، اثر ديگرى ندارد.

يا بگويند: هواپيما و ماشين چون براى ما سودمند نيست، بى فايده و يا مضر است.

آيا مورچگان اگر اينطور در مورد بشر و مصنوعات او فكر كنند، صحيح است؟ اشتباه آنها از چه جهت است؟ آيا بدين جهت نيست كه ميزان و معيار خوب و بد بودن

را تنها وضع شخصى خود و آنچه به آنها ارتباط دارد، دانسته اند؟ و نيز اين طرز فكر چنان است كه:

ساحل نشينان كرانه ى اقيانوس هند در باره ى بخار آب كه هواى منطقه ساحلى راگرم و مرطوب و خفقان آور مى سازد، بگويند: اين بخار چه فايده اى دارد، زندگى ما رابه هم زده است و نمى گذارد به فعّاليّتهاى خود ادامه دهيم آيا اين قضاوت صحيح است ؟!

با اين كه مى دانيم بخار بوسيله ى نسيمى از سواحل دريا بر مى خيزد و به جريان مى افتد و نقاط خشك و سوزان بيابانها را سيراب مى سازد و درختان تشنه را روح تازه مى بخشد و نيز گرماى هوا را تعديل و حيات ميليونها جمعيّت را تضمين مى كند.

اشتباه اين قضاوت از اين جهت است كه آن ساحل نشينان تنها وضع شخصى خود را ديده اند و

نظرى به نظام كلى هستى نداشته اند.

با توجّه به مطالبى كه گفتيم به اين نتيجه مى رسيم كه نبايد با يك نظر سطحى هر چيز رابى فايده و يا بد دانست، بلكه بايد اثر و خاصيت يك موجود را نسبت به تمام موجودات جهان در زمان حاضر بلكه در گذشته و آينده، در نظر گرفت، آنگاه قضاوت كرد.

يزدان و اهريمن

اكنون مى دانيم، عقيده ى ايرانيان باستان به اهريمن و يزدان كه براساس دو گونه بودن موجودات جهان - خوب و بد - به وجود آمده اشتباه بوده است.

زيرا آنان بدون آنكه به فلسفه ى وجود موجودات آشنا باشند و نظام خلقت را در نظر بگيرند، آنها را به دو قسم خير و شر - خوبيها و بديها- تقسيم مى كردند.

دسته ى اول را آفريده ى يزدان و بديها را آفريده ى اهريمن و يا ديو مى دانستند و مى پنداشتند كه بين يزدان و اهريمن هميشه چنگ و ستيز برقرار است(1)و اهريمن در برابر يزدان، به انجام دادن كارهاى بد، دست مى زند. آنها مردم را از ديوها و ارواح پليد مى ترسانند وحتى معتقد بودند كه استوويذو - ديو مرگ - در آب داخل شده، دست وپاى انسان را مى بندد و خفه مى كند و در اين زمينه، مطالب خرافى ديگر، بسيار بيان مى داشتند و زندگى را هولناك و وحشتزا معرفى مى كردند(2)آنان با

__________________

1. اينكه مى گويند اهريمن همان شيطان (ابليس) است كه در قرآن آمده است درست نيست زيرا شيطان اولاً آفريده شده و مخلوق است و ثانياً نمى تواند چيزى به وجود بياورد پس هيچگاه نمى تواند با خدابه جنگ و ستيز بپردازد.

2. ونديداد اوستاء فصل5 ، ص 118 .

سيره ى متفكران قضاوت نمى كردند و تنها سود و زيان شخصى خود را ميزان خوبى و بدى موجودات جهان مى دانستند.

جاى تأسف بسيار است كه دسته اى از ناسيوناليستهاى افراطى كه دم از وطن دوستى مى زنند و خود را مليت گرا و هواخواه مليت مى دانند; خيال دارند پيرو همان آيين باشند و عقايد خرافى آنان را از گورستان فراموشى بيرون بياورند و به مردم ايران تحميل كنند.

درست است كه مابايد وارث و نگاهبان ذخاير ملى و معنوى خود باشيم ولى نبايد خرافات و ياوه گويى هاى گذشتگان را نيز بپذيريم.

آيا صحيح است كه عقل و ادراك خود را كنار بگذاريم و دربست از آنان پيروى كنيم؟!

اكنون كه اسلام محيط فكر ملت ايران را روشن ساخته و ديد ديگرى به ما بخشيده است، نبايد بازگشت كنيم و عقايد خرافى گذشتگان را بپذيريم. ملت مسلمان آتش را مانند ساير موجودات جهان مخلوق و آفريده ى خدا مى داند و نيز هيچگاه از ديو خيالى آنان نمى ترسيد. جهان خلقت راهماهنگ و خوب مى داند و معتقد است كه همه از خداى يگانه مهربان سرچشمه گرفته و پديد آمده است ومسأله ى يزدان و اهريمن را از بى اساس ترين عقايد بشرى مى داند.

اما به عنوان مطالعه در ميتولوژى و كاوش تاريخى در آراء و عقايد پيشينيان تنها به عنوان يك درس، زحمات محققين را تا حد يك تحقيق و بررسى بايد صميمانه ستود و نه بيش....