خداى بى نياز،

دانشى بى آغازو بى انجام

درسهايى از اصول دين،شماره پنج

نام جزوه : خداى بى نياز، دانشى بى آغاز وبى سرانجام 

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق 

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-743221 

تيراژ: 20000 جلد 

نوبت چاپ: تابستان 78 

چاپخانه: سلمان فارسى قم 

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يك قانون ثابت و تجربى

جهانى كه به چشم مى بينيم جهانى است مادى كه از ذرات اتمى تركيب شده، موجودات اين جهان هركدام، مكان و اثر خاصى دارند و به همين جهت فعل و انفعالات و آثار آنهانمى تواند به همه جا و همه سو يكنواخت برسد دورى و نزديكى در رسيدن آثار و يا دريافت آنها مؤثر است هرچه به مكان آنها نزديكتر شويم تأثيرشان بيشتر و هرچه از آنها دورتر گرديم تأثير آنها كمتر مى شود تا جاييكه ممكن است بر اثر دورى، تأثير آنها به كلى از بين برود.

اكنون براى روشن شدن اين موضوع به ذكر مثالهايى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى پردازيم:

1 - نيروى آهنربايى در تمام فاصله ها يكسان نيست و هرجه آهن، به آهنربا نزديك تر باشد با نيروى بيشترى جذب مى شود; چنانكه اگر ميخى را در فاصله ى دو سانتيمتر از آهنربا بگيريم نسبت به هنگامى كه در فاصله ى ده سانتيمتر واقع شود; بانيروى بيشترى جذب مى گردد.

2 - حرارت خورشيد در سطح كره ى زهره با حرارت آن در سطح كره ى زمين مساوى نيست زهره چون به خورشيد نزديك تر است، حرارت بيشترى جذب مى كند و از زمين گرمتر است.

3 - نور يك چراغع ممكن است تا صد متر برسد ولى در سراسر اين فاصله، اندازه ى روشنايى يكسان نيست و هر چه به چراغ نزديك تر شويم، مقدار روشنايى بيشتر 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى شود.

4 - صداى يك شاعر و يا يك سخنران ممكن است تا پنجاه متر، برسد ولى در تمام اين فاصله، يكسان نيست: هرچه به گوينده نزديكتر باشيم صدا رساتر و هر چه دورتر باشيم نارساتر به گوش مى رسد.

5 - اگر بنا شود زمام دارى بخواهد به فعاليت هاى شخصى اكتفا كند و از ديگران و حتى از وسايل روز استفاده نكند، نفوذى نخواهد داشت; زيرا فعاليت و كوششهاى شخصى او مكان خاصى دارد و بر آنان كه از او دورند نمى تواند مسلط گردد و اعمال نفوذ نمايد. به عكس اگر از ديگران واز وسايل روز استفاده كند مى تواند تاهر كجا كه ديگران نفوذ دارند اعمال نفوذ بنمايد البته اين اعمال نفوذ فعاليت شخصى او نيست بلكه در حقيقت قدرت هواخاهان اوست كه مطابق ميل و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواسته ى او اعمال مى گردد. و در عين حال دورى و نزديكى نسبت به هواخواهان او در نفوذ و اعمال قدرت آنان بى تفاوت نيست و فرق محسوسى دارد.

مثالهاى بالا اين نكته را روشن مى سازد كه: هر موجودى كه جا ومكان داشته باشد، اثرى كه از خود به جا مى گذارد، در همه جا يكسان نيست; بلكه طورى است كه هر چه به مركز و مكان آن نزديكتر شويم تأثير آن بيشتر و هر چه از آن دورتر گرديم تأثير، كمتر خواهد بود.

آيا خدا هم، مركزى دارد!؟

بعضى ممكن است گمان كنند كه: خدا هم مانند خورشيد و ساير موجودات مادى مكانى دارد و برفراز آسمانها مسندى گسترده است و از آنجا به كار خلقت 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى پردازد! در صورتيكه چنين نيست، زيرا: نظم جهان آفرينش كه اثر خداست، در همه جا يكسان و از قعر درياها تا فراز كهكشانها، حكم فرماست و جايى نيست كه نظم كافى در آنجا به كار نرفته باشد.

اينطور نيست كه نظم، مركزى داشته باشد و هرچه از آن محل دورتر شويم، نظم و ترتيب رفته رفته كاهش بايد و يا اينكه به جايى برسيم كه ديگر از نظم و ترتيب اثرى نبينيم و هرج و مرج حكم فرما باشد در صورتيكه اگر خدا مانند موجودات مادى مكان داشت، مسلماً اثر او در جهان آفرينش يكسان نبود.

پس باتوجه به اين موضوع دانسته مى شود كه آفريدگار جهان مكان و مركزى ندارد.

علاوه بر اين، خدا خود مكان را آفريده است و هيچگاه ممكن نيست خالق و پديده آورنده، به آفريده ى 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خود، محتاج باشد.

خدا، به مخترعان نيز قياس نمى شود زيرا آنان - چنانكه در درس پيش بحث شد - خالق نيستند و تنها شاهكار آنان در اين است كه خواص و آثار بعضى موجودات را فهميده و از تركيب و به هم پيوستن آنها موفق شده اند و سيله يى در اختيار بشر قرار دهند كه حتى خود ممكن است به آن محتاج باشند ولى خدا كه خالق همه ى موجودات است هيچگاه نيازى به مخلوقات ندارد.

آيا خدا ديده مى شود!؟

اكنون كه دانستيم خدا مكان ندارد، روشن است كه جسم هر نيست. زيرا جسم به مكان نياز دارد و هيچ جسمى نيست كه مكان نداشته باشد و چون خدا جسم

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نيست، لذا ديده هم نمى شود. زيرا چشم فقط اجسام را مى بيند.

خدا به چيزى احتياج ندارد.

چون خدا آفريننده ى غذا و ساير لوازم زندگى و همه موجودات است بايد گفت به هيچيك از آنها نيز احتياج ندارد.

پس خدا حقيقتى است كامل كه به هيچ جيز احتياج ندارد.

پس خدا حقيقتى است كامل كه به هيچ چيز احتياج ندارد و مانند بشر نيازمند به مكان، غذا و ساير لوازم زندگى نيست بلكه همه به او محتاج ونيازمندند.

اكنون ممكن است بپرسيد خدايى كه جسم نيست، مكان ندارد ديده نمى شود، پس چيست؟و چگونه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بگوييم او وجود دارد؟

براى روشن شدن اين مطلب به مثال زير توجه كنيد:

مى توانيم بگوييم:

الكتريستــه          جامد نيست .

الكتريستـــه          مايع نيست .

الكتريستــــه         گاز نيست .

ملاحظه مى كنيد كه اين «نيست» ها، با هستى الكتريسته منافات ندارد و هيچ گاه صحيح نيست بگوييم كه: چون الكتريسته، جامد، مايع و گاز نيست پس وجود ندارد; بلكه بايد گفت: الكتريسته حقيقتى است غير از آنها كه قبلا برشمرديم.

و اكنون درباره ى خدا مى گوييم:

خداى بى نياز          جسم نيست.

خداى بى نياز          مكان ندارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداى بى نياز             ديده نمى شود.

خداى بى نياز            به چيزى احتياج ندارد.

يعنى هيچ يك از اين كمبودها در وجود كامل و نامحدود خدا كه سرچشمه ى هستى است، راه ندارد. و هر چه هست كمال و بى نيازى است. همين ويژگيها، ذات او را از ساير موجودات ممتاز ساخته است.

اين است خدايى كه بايد به او معتقد باشيم.

چنين خدايى را عقل و فطرت مى پذيردو هيچ عاقل منصفى نمى تواند وجوداو را انكار كند و مقايسه ى اين عقيده با عقايد گروهى كه خدا را در رديف بشر قرار مى دهند و براى او جسم و فرزند و ساير صفات بشرى تصوّر مى كنند; امتياز و عظمت و شكوه آيين پاك اسلام را روشن تر مى سازد.

و اصولاً مى توان گفت بسيارى ازمادّيها در اثر اين كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خداى واقعى (خدايى كه اسلام معرّفى مى كند) به ايشان معرفى نشده و هر چه شنيده اند خدايى پر پيرايه و غيرواقعى بوده است، به انكار خدا برخاسته اند. 

ــــــــــــ  دانشى بى آغاز و بى انجام  ــــــــــــ

از ناكجا تا هرجا

دانش بيشتر- محصول عالى تر

بولدوزرهاى بزرگ و قوى كه در راه سازى مورد استفاده قرار مى گيرد و كارهاى مختلف و مهمى انجام مى دهد، گواه بزرگ بر علم و دانش مهندس آن است. و بايد گفت: سازنده ى آن بخوبى از قوانين مكانيك، نسبت آلياژها(1)و فرمولهاى فيزيكى باخبر بوده است.

تمام ساخته هاى بشر نيز از هوش و استعداد

_____________________

1. مخلوط ذوب شده دو فلز غير همجنس.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سازنده ى آن حكايت مى كند و هرچه محصول، عالى تر و دقيق تر باشد نشان مى دهد كه: دانش سازنده ى آن بيشتر و كامل تر است.

قابل مقايسه نيست

عظمت و اسرار جهان آفرينش با ساختمان يك بولدوزر، و يا با ساير ساخته هاى بشر، قابل مقايسه نيست. دقائق بيشمارى كه در موجودات جهان بكار رفته است; علم بى پايان خدا را در نظرها مجسم مى سازد.

اكنون در مثالهاى زير دقت فرمائيد: 

1- نيوتن مى گويد: ما با مطالعه ى ساختمان گوش و چشم مى فهميم كه سازنده ى گوش، قوانين مربوط به «صوت» را كاملا مى دانسته است و سازنده ى چشم از قوانين پيچيده ى مربوط به « نور » و رؤيت باخبر بوده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است. و از مطالعه در نظام آسمانها به حقيقت بزرگى كه آنها رابا نظم مخصوصى اداره مى كند; پى مى بريم.(1) 

2- ساختمان و سازمان حياتى يك خفّاش انباشته از شگفتى ها است. اين حيوان براى اين كه در تاريكى بتواند راه را بيابد و به مانعى برخورد نكند; مانند دستگاه «رادار» امواجى(2)در فضا پخش مى كند. در صورتى كه مانعى سر راه باشد; امواج بدان برخورد مى كند و باز مى گردد و بدين ترتيب خفّاش راه را باز مى يابد.

3 - پوسته ياقشر مغز وسيع ترين قسمت دستگاه عصبى است و به طور كلى از لايه هاى سلولى بسيار نازك به قطر تقريبى 5/1 تا 4 ميلى متر كه سراسر چينهاى آن را

_____________________

1. دايرة المعارف فريدوجدى، ج 10، ص 448 .

2. ازنوع امواج اولتراسوند (مافوق صوت) .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پوشانده، تشكيل شده و وسعتش به طور تقريب 23000 سانتى متر مربع است. در قشر تقريباً 3/9 ميليارد سلول عصبى وجود دارد كه در طبقاتى روى هم قرار گرفته اند.(1)

4- حشرات با اين كه كوچك هستند; ريزه كاريهاى شگرفى در آنها بكار رفته است. مثلا به جاى چشم ساده داراى چشم مركب هستند.چشم مركب از واحدهاى بينايى بنام اماتيدى(2)درست شده است. هر يك از واحدهاى بينايى مانند يك چشم ساده- ازخارج به طرف داخل- از قسمتهاى قرنيه، عدسيّه و شبكيّه تشكيل يافته است.

تعداد اماتيدى در حشرات متفاوت است; در «كرم

_____________________

1. فيزيولژى گايتون، ج 2، ص 957 .

2. ommatidie

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شب تاب» 2500 عدد و «آسيابك» از 10000 تا 28000 مى باشد.(1)حشرات چون قادر نيستند سر خود راحركت دهند; به وسيله ى اين چشم ها مى توانند اشيايى را كه در پشت ياكنار آنها قرارگرفته است; مشاهده كنند.

نمونه هاى فوق روشن مى سازند كه: سازنده ى جهان با بينايى كامل و دانش بى پايان، دست به خلقت و آفرينش جهان زده است. اكنون اين سؤال پيش مى آيد كه: آيا خدا پس از آفرينش جهان بر همه چيز آن، دانا است؟  آرى 

خدا از همه چيز در هر جا وتا هر كجا، خبر دارد: 

از: درخشش دورترين تك ستاره، بر پيشانى بلند آسمان...

___________________

1. حشره شناسى دكتر محمود شجاعى، ص 248 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از: تلاطم سبزگون وبى آرام موجها، در دورترين كرانه ى اقيانوسها... 

از: غريبترين ژرفناى دره هاى دور، بردامان كوهستانها... 

از: جنبش برگى به نوازش نسيم، در انبوه برگها... 

از: ناله ى مغموم مرغ شباهنگ در سكوت و همگون جنگلها... 

از: سوسوى فانوسهاى سبز كرمهاى شب تاب، در لابلاى شاخ و برگ بوته هاى تمشك... 

از: شمار بى شمار ماهيان و گونه گون رنگهاى آنها وبسيار انواع آنان، در سراسر آبهاى جهان... 

از: زايش برّه غزالان عنبرين موى در فشرده ى درختان جنگلهاى دور دست... 

از: لغزش مرواريد شفاف شبنم، بر گلبرگ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نيم شكفته ى غنچه ى شقايقى در سايبان سنگها.... و: 

بارى، او از: بلندكوه، خميده ى آسمان، گسترده ى دشت ودريا، فشرده ى معدن، پنهان غار... همه و همه خبر دارد، و به همه چيز داناست. 

چه زيباست كلام خدا

«خدا از آنچه در - سينه هاى دشت و ژرفاى - درياست - آگاه است. و هر برگى كه از درختى مى افتد و هر دانه يى كه درنهان زمين پنهان است و هر ترو خشكى، در پيشگاه او روشن است(1). 

چرا خدا داناست؟ 

چون: هستى بخش خالق از آفريده ى خود كاملا آگاه است و

____________________

1. سوره ى انعام، آيه ى 59 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هميشه به آن توجه دارد. چنان كه ما از صورتهاى ذهنى خود غافل نيستيم و هر گاه و تا مدّتى كه بخواهيم موجود باشند، در ذهن، هستند و به آنها توجّه داريم ولى اگر توجه خود را از آنها برداريم ناپديد مى شوند. 

شما اگر در ذهن خود انسانى راتصوّر كنيد حتماً به تمام جنبش ها و آرامش هاى او آگاهى داريد و هيچ گاه كارهاى وى از نظر شما پنهان نيست; بدين جهت كه آن آدمك ذهنى، آفريده ى ذهن شماست. به اين معنى كه قبل از تصورش اصلاً وجودى نداشت و شما با تعقل و تصور خود آن را به وجود آورديد. 

خدا هم كه جهان و جهانيان را به وجود آورده و هستى آنها از اوست به همه ى آنها درمى نگرد و از آنها غافل نيست البته فرق ما كه مى توانيم صورتهاى ذهنى خود را ايجاد كنيم و خدا كه جهان را به وجودآورده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اينست كه ما خود نيز، در اصل هستى در او نيازمنديم و هستى ما از اوست. اما خدا از هر نظر و هركس بى نياز و هستى بخش همه ى موجودات مى باشد و بدينجهت او را منحصراً، خالق حقيقى مى ناميم. 

فرق خالق و سازنده

سازنده ى مغز الكترونيك چون خالق و به وجود آورنده ى آن نيست و تنها با اسلوب فنّى چيزى را كه موجود بوده به صورتى ويژه در آورده است; از محاسبات و بايگانى آن در آينده خبر ندارد; همچنين ساير مخترعين، مكتشفين و صنعتگران از تمام جزئيات، جنبشها و آرامشهاى مصنوعات خود اطلاع ندارند، چون آنها ساخته هاى خود را ايجاد نكرده اند و از نيستى به هستى نياورده اند، بلكه مواد مصنوعاتشان در خارج

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آماده بوده و فقط آنان با تجزيه و تركيب، شكل آنها را عوض كرده اند. مثلاً هواپيما از موادى درست شده است كه همه به صورت خام در معادن وجود دارد و پس از استخراج، ذوب و قالب گيرى به شكل هواپيما در آمده است. 

بنابراين سازندگان، ساخته هاى خود را نيافريده اند بلكه شكل مواد تغيير داده اند و لذا براى هميشه از آنها آگاهى ندارند و از اين جهت آنها را نمى توان خالق و آفريدگار ناميد و چنانچه در بعضى موارد بدانها خالق اطلاق شده باشد، به طور مجاز و غيرحقيقى است. 

اما خدا كه به وجود آورنده ى همه چيز است، هميشه به كارهاى آنها آگاه و دانا است: چون خالق حقيقى واقعى است. 

قرآن كريم مى فرمايد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ   

آيا آنكه آفريده است از اسرار آفريده هاى خويش باخبر نيست؟(1) 

اينك مى دانيم كه: ما و تمام مخلوقات جهان از پيشگاه شكوهمند و پرعظمت پروردگار دور نيستيم. هر جا باشيم و به هر سرزمينى مسافرت كنيم: به قعر درياها، قلب آسمانها و تنگناى درهّ ها باز از نظر او پنهان نخواهيم بود. كوچك ترين كار پسنديده و يا كار خلاف را مى نگرد و پاداش و يا كيفر مى دهد. 

آيا كسى كه چنين خدايى دارد و به او ايمان آورده است: 

هرگز، گرد گناه وزشتيها مى گردد؟.... 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره ى ملك، آيه ى 14 .