پس بايد با ركوع، خضوع قلبى و اندامى در پيشگاه خداوند داشت، هر كس تكيه بر اسباب كند و در كارها بر تدبير خود اعتماد كند و بنگرد و نيروى خودش را به حساب آورد و بر آن تكيه كند، او ركوع حقيقى به جا نياورده است. حقيقت ركوع و روح آن، وقتى است كه قلب عبد، برخوردار از «توكّل» باشد و عملش همچون عمل اهل توكّل گردد و جز خدا، كسى را مدبّر و فاعل مستقل نبيند. چنين كسى ممكن نيست كه در كسب خود حريص باشد يا در پى حرام و اموال شبهه ناك برود، بلكه هر چه مى گيرد و مى دهد براى خدا و به دستور او مى شود و خرج كردن و نگه داشتن در نظر او يكسان مى گردد.
وقتى سر از ركوع بر مى دارد، نيّت او اين باشد كه پس از تواضع براى خدا، با نيروى الهى بر دشمنان خدا خود را بالا بگيرد و وقتى دست را براى تكبير بالا مى برد، از تواضع براى دشمنان خدا بيزارى بجويد. مستحب است كه در ركوع، پشت خود را صاف نگهدارد، گردن خود را بكشد، به اين قصد كه خدايا، هر چند گردن مرا بزنى، به تو ايمان آورده ام. و چون سر بلند مى كند، اميدوار باشد كه خضوعش پذيرفته شده و تسبيح و حمدش مورد قبول الهى قرار گرفته است. خدا را تكبير گويد، يعنى اينكه او را در كمال، بى شريك مى داند.
سجود
پس از ركوع، به سجده مى رود و در برابر عظمت خدا به خاك مى افتد و از هر چيز، پوشيده و پنهان مى شود و خدا را در سجود، از هر عيب و نقصى منزّه مى شمارد، حتّى از داشتن شريك. گويا در هستى جز خدا را نمى بيند و همه ممكنات را همچون سرابى در صحرايى خشك و سوزان مى بيند كه تشنه، آن را آب مى پندارد و وجود حقيقى را تنها از آنِ خدا مى داند.
امام صادق(عليه السلام) فرموده است: به خدا سوگند، هر كس حقيقت سجود را انجام دهد، هرگز زيان نكرده است، هر چند يك سجده در همه عمر باشد![43]
در مصباح الشريعه آمده است: «كسى كه در سجود، تقرب خويش را به خدا نيكو سازد، هرگز از خدا دور نمى شود و هر كه ادب سجود را مراعات نكند و با دلبستگى به غير خدا در حال سجود، حرمت سجود را تباه سازد، هرگز به قرب خدا نمى رسد. پس سجده كن، متواضعانه و با فروتنى، همچون كسى كه مى داند از خاك آفريده شده و مردم بر او پاى مى گذارند، آيا نمى بينى كه در حالت ظاهرى، سجود كامل نمى شود مگر آنكه انسان از اشياء ديگر و از چشم و ديد ديگران پنهان شود؟ باطن سجود نيز چنين است. كسى كه در نماز، جز به خدا به چيز ديگرى دلبسته باشد همين حالت را دارد و از حقيقت سجود و نماز دور است.»
