با اين مقدمات كه گذشت، روشن مى گردد كه «صراط» را مى توان بر صورت انسانى و صفات او، بر امام، بر هدايت امام، بر شريعت و بر پلِ دوزخ اطلاق كرد. همه اينها راهى به سوى بهشت و به عالم نور و قرب خداست. راه مستقيم براى هر مكلّف، نزديكترين راهى است كه به لحاظ خصوصيات و صفات ذاتى هر شخص، او را به مقام قرب مى رساند، يعنى حركات اختيارى او در رساندنش به رضاى حق، سودمندتر است. آنچه كه او را زودتر برساند، صراط مستقيم او همان است. فرض كنيد اگر براى كسى خواندن نماز خاص شبهاى ماه رجب، براى رسيدن به اين هدف سودمندتر از مطالعه كتابهاى علمى باشد، يا به عكس، يا اينكه براى كسى روزه نگرفتن و داشتن نيرو براى عبادت، مفيدتر از آن باشد كه روزه بگيرد ولى به خاطر ضعف، نتواند عبادت كند، نزديكترين راه او، سودمندترين راه است.
در روايت است كه گاهى بنده اى يكى دو شب از نماز شب محروم مى شود، تا گرفتار عُجب نشود، يا اينكه سر زدن خطا از يك مؤمن گاهى براى حفظ او از عُجب و غرورى است كه زيانبارتر از آن خطاست. پس صراط مستقيمِ هر كس در هر روز بلكه در هر نَفَس و حركت و سكون، آن است كه او را نسبت به حال حاضر و آينده اش در پيمودن راه خير و سعادت، مفيدتر باشد.
از حضرت امير(عليه السلام) روايت است كه مقصود از طلب هدايت در اين سوره، ثبات و پايدارى در هدايت سابق است. امثال ما از خدا مى خواهيم كه در آينده، ما را از هدايت بيشترى نسبت به گذشته برخوردار سازد، تا راه يابيم كه در بوستانهاى قدس و گلشنِ انس با پروردگار سير كنيم و با قطع وابستگيهاى جسمى و طبيعى، شاهد فروغِ تجليّات الهى و آشكار شدن اسرار غيبى باشيم.
حقيقت على(عليه السلام) و ائمّه ديگر، از اين جهت كه آنان نور خدا در جهان و ميان جهانيان اند، همان «صراط مستقيم» است و مردم از همين رهگذر به خدا مى رسند.
«صِراطَ الّذينَ اَنعمتَ عليهم»، اين شرح و توضيح همان صراط مستقيم است. صراط آنان كه بر آنان نعمت داده اى، يعنى شيعيان اميرالمؤمنين(عليه السلام) و صراط اينان همان اخلاق و اوصاف و اعمالشان است كه حضرت امير(عليه السلام) در پاسخ سؤال «همام» از اوصاف متّقين بيان فرمود. راهشان راهى است ميانه و دور از افراط و تفريط، چه در مسائل اعتقادى و چه اخلاقى و چه معيشتى.
