اينكه نماز بازدارنده از فحشا و منكر است، از همين جاست كه نمازگزار، توجه به معانىِ كلمات و حركات نماز داشته باشد و به عظمت نماز، حساسيّت موقعيت نمازگزار، بهره هاى فراوان آن، تقرّب به خدا و مراقبت از قلب كه به امور ديگر مشغول نباشد، زمينه ساز پيدايش تفهّم است. بازگشت همه اين موانع حضور و توجّه نيز به حبّ دنياست كه سبب مى شود محبت به خدا و عشق به نماز لذّت بردن از اين عبادت از او سلب شود. آنكه شيفته دنيا باشد، دلش تاريك و غافل از خداست و چشمش هم با همان دنيا روشن مى شود. علاج اصلى هم كندن محبت دنيا از دل است. نگاهِ پيوسته به محلّ سجود و پرهيز از نماز در جاهاى مشغول كننده، براى ايجاد حضور قلب بسيار مؤثر است. براى پيدايش حالت تفهّم و حضور، خوب است كه قبل از گفتن هر ذكر و قبل از انجام هر عمل در نماز، لحظه اى در معنا و مفهوم آن بينديشد و از دل بگذراند، آنگاه بگويد و اين حالت و مراقبت را تاپايان نماز حفظ كند.

امّا «تعظيم»، كه از حالات قلب است و خشوع و انكسار^[34] در پيشگاه خدا مى آورد، ريشه در معرفت عظمت و جلال خدا دارد. بنده، هرگاه عظمت فرمانروايى خدا و وسعتِ قلمرو حكومتش و عظمت قدرتش را بشناسد و بداند كه از خودش هيچ قدرتى براى جلب نفع يا دفع ضرر ندارد و مالك مرگ و حيات خويش نيست، عقل و دلش در برابر عظمت خدا خاضع خواهد گشت و هنگام نماز، جز به خدا، به چيزى ديگر نخواهد انديشيد. يكى از همسران پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)گفته است: «چون هنگام نماز فرا مى رسيد، پيامبر خدا چنان مى شد كه گويا ما را نمى شناسد، يا ما او را نمى شناسيم.» اميرالمؤمنين(عليه السلام) نيز هنگام وضو گرفتن، از خوف خدا رنگ از چهره اش مى پريد و هنگام نماز مى لرزيد و چون علّت آن را مى پرسيدند، مى فرمود: وقت آن رسيده كه امانتى را به خدا باز پس بدهم كه چون به آسمانها و زمين و كوهها عرضه كردند، آنها از پذيرش آنها سر باز زدند و هراسيدند. امام سجاد(عليه السلام) چون وضو مى گرفت، رنگ سيمايش عوض مى شد. وقتى مى گفتند كه اين چه حالتى است كه هنگام وضو در شما پيش مى آيد؟ مى فرمود: آيا مى دانيد در پيشگاه چه كسى مى خواهم بايستم؟!

امّا «هيبت» نيز از شناخت صفات جلال خدا پديد مى آيد. كسى كه قدرت انتقام گيرى خدا را بداند و رفتارى را كه با معاندان^[35] و منكران امتهاى پيشين داشته است بداند و حالاتِ روحى پيامبران و اولياء خدا را بشناسد كه چگونه در عبادت، مى ناليدند و غش مى كردند و قصور كوتاهيهاى خودش را يادآور شود و از عذاب الهى بيمناك باشد، اينها در تغيير حالتش هنگام ايستادن به نماز مؤثر است. برخى از اولياء خدا هنگام نماز، چنان غرق در مهابت خدا مى شدند كه غير او را از ياد مى بردند و حتّى از بدن خود غافل مى شدند. اينكه از پاى حضرت على(عليه السلام)در حال نماز تير را بيرون مى كشند و او متأثّر نمى شود يا در نمازهايش از خود بيخود مى شود، از همين باب است.