به هر حال، اخلاص مراتبى دارد. آخرين درجه والاى آن، خلوص از همه تمنيّات و علاقه هاى حتّى اخروى و انجام عبادت تنها براى حبّ خدا و شايسته ديدن او براى پرستش است. از اين رو در حقيقت اخلاص گفته اند آن است كه كار را براى خدا انجام دهى و دوست نداشته باشى كه به خاطر آن از تو تعريف كنند.

به گفته پيشينيان: همه در هلاكتند، مگر عابدان. عابدان در هلاكتند مگر عالمان. عالِمان در هلاكتند مگر صادقان. صادقان در هلاكتند مگر مخلصان، مخلصان در هلاكتند مگر اهل تقوا. اهل تقوا در هلاكتند مگر اهل يقين. اهل يقين نيز در خطرى عظيم قرار دارند. پايين ترين حدّ اخلاص آن است كه بنده، همه توان خود را در پرستش به كار گيرد و كار خود را نزد خدا چندان ارزشمند نداند كه خواستار پاداش و مزد عمل باشد، چرا كه اگر خداوند از او بندگى كامل و شايسته بخواهد، او ناتوان است. مخلصان در دنيا از گناهان دورند و در آخرت نيز از عذاب رسته، به بهشت مى رسند.^[30]

آنكه در پى اخلاص است، بايد همه حركات و سكنات خود را مراقب باشد تا از هر نوع بدعت يا خلاف رضاى پروردگار يا خودپسندى دور باشد، چرا كه دامنه غرور در عمل بسيار گسترده است و جز آنان كه از عنايت خدا برخوردارند، از آن مصون نيستند. اينكه مى بينى مردم كارِ مقرّبان را انجام مى دهند، ولى به قرب و بهره نمى رسند، چون اعمالشان آفت دارد. وگرنه، اگر عمل، عمل باشد، بايد دل را روشن و با معرفت سازد و پيوسته بر نورانيّت قلب بيفزايد. چگونه ممكن است نماز، معراج و ديدار خدا باشد، ولى دل را روشن و باصفا نكند و از دنيا به خدا نكشاند؟ در حديث است كه: هر كس را نمازش از فحشا و منكر باز ندارد، در نمازش پيوسته از خدا دورتر مى شود.^[31] كسى كه بيشتر وقت خويش را به عبادت بگذارند ولى در دلش نورانيت و صفا نبيند، يقين بداند كه كار او عيب دارد و از زيانكاران است و عمرى كار اهل خدا مى كند و ميان مردم به تقدّس و تقوا مشهور مى شود، امّا در آخرت، نامش در زمره اهل ريا به شمار مى آيد. هيچ دردى براى قلب سالك، بدتر از غرور نيست. چه زشت و حسرت بار است كه انسان به پرونده خود وقتى بنگرد، آنچه را خدا پرستى مى پنداشت، شيطان پرستى بيابد و آنچه را نور مى دانست، ظلمت ببيند.