آنكه دلبسته دنياست، از مناجات با خدا لذّت نمى برد. اگر ريشه كن كردن كلّى اين حبّ دنيا ممكن نباشد، به هر مقدار كه مى توان بايد آن را كاست و از عوامل مشغول كننده دل پرهيز كرد. هر كس عظمت خدا و حقارت دنيا را بشناسد، به همان اندازه همتش والا مى شود و خدا را بزرگ مى دارد و نتيجه اين معرفت، حالاتى چون خشيت، حضور قلب و شرم از خداست.

خصلتهاى ششگانه ياد شده، در اصل نماز لازم است، گرچه برخى از آنها با بعضى از بخشهاى نماز تناسب بيشترى دارد. در حال تشهد و سلام، حالت حيا و اميد مناسبتر است و حال قيام و ركوع و سجود، با تعظيم و خشيت بيشتر تناسب دارد و براى كسى كه مى گويد «ايّاك نعبد» اخلاص مناسبتر است. دل بايد با زبان هماهنگ باشد. وقتى كسى مى گويد «الحمدللّه»، بايد همه نعمتها را از سوى خدا بشناسد و براى جلب نعمت، به مخلوقهاى خدا تملّق نگويد.

قبله

در نماز بايد رو به قبله بود. مؤمن مى داند كه همه جا نسبت به خدا يكسان است و او بر همه جا احاطه يكسان دارد. ولى لطف خدا ايجاب كرده كه بدنهاى ما نيز از شرافتِ توجّه به سوى او برخوردار باشد. از اين رو خانه خويش (كعبه) را در زمين به ما شناسانده تا همانگونه كه در نماز، دلهايمان متوجّه خداست، ظاهرمان نيز به سوى خانه او باشد. دستور رو به قبله بودن عمدتاً براى همسو ساختن اعضاى بدن با قبله است تا بدن بر دل غلبه نكند، چرا كه اگر بدن و اعضا به جهات مختلف روى كند، دل را هم از توجّه به خدا روى گردان مى كند.

همچنانكه رو به قبله داشتن جز با روى گرداندن از سمت هاى مختلف به سوى خانه خدا فراهم نمى شود، اقبال قلب نيز جز با فارغ ساختن دل از غير خدا به دست نمى آيد. امام صادق(عليه السلام) فرمود: وقتى رو به قبله ايستادى، از دنيا و آنچه در آن است دل بكن و قلبت را از هرچه جز خدا بزداى و به ياد آور كه در پيشگاه خداى متعال ايستاده اى و بر روى دو پاى بيم و اميد بايست.^[20]

البته مؤمن پيوسته بايد ميان بيم و اميد باشد و اين حالت جز در سايه محبّت الهى به دست نمى آيد. محبّت نيز زاييده معرفت است، معرفت هم محصول انديشه مداوم و ياد است. خوف الهى در سايه علم به خدا فراهم مى آيد. از اين رو رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: من از همه شما خداترس ترم.^[21] در آيات قرآن و روايات، از لزوم «خوف خدا» سخن فراوان است. از جمله در حديث است: مؤمن ميان دو بيم است، يكى گناهان گذشته كه نمى داند خداوند با آنها چه خواهد كرد و ديگرى عمر باقى مانده كه نمى داند در آن چه به دست خواهد آورد.