انسان داراى وجودى است كه از جهات گوناگون، اضداد^[9] را در خود جمع كرده است. انسان برتر آن كسى است كه تزاحم و نزاع بين اين اضداد را حل كند و فروع از آنها را نشناخته و مقدمه و وسيله در راه رشد و كمال و ظهور فعلى اصل قرار دهد. بدون آنكه به سركوبى غريزه و يا استعدادى به نحو مطلق اقدام كرده باشد.

و فقط انسانى توانايى رفع تزاحم بين اين اضداد را دارد كه آنها را از تمام جهات به نحو بسيار عالى بشناسد و رابطه دقيق و صحيح را (در شعاع فهم درست از مسائل اخلاقى، فقهى، تربيتى و عقيدتى) با اضداد موجود داشته باشد. و يا اين كه تسليم مكتبى شود كه آگاهى و درك مطابق با واقع را از اضداد، تزاحم بين آنها و رفع تزاحم (به نحو ايده آل) دارد.

تفاوتى كه در هستى انسان بين مرتبه عالى و مرتبه نازل وجود دارد، اين است كه انسان در مرتبه عالى گرايش محض و خالص به هستى مطلق دارد و او را مى جويد و در اين مرتبه اگر نظرى به طبيعت داشته باشد نظر استكمالى و مقدّمى و ابزارى است. در اين مرتبه صفات هستى را طلب مى كند، در جستجوى كرامت، حكمت، عظمت، محبّت، و شرافت و... است در صورتى كه در مرتبه نازل وجودى، گرايش محض به طبيعت د ارد و قواى شهوانى و خواسته هاى مادّى در اين مرتبه گذاشته شده است. و در آن ميل و كشش به شرع و دين وجود ندارد. رهايى و آزادى خواسته هاى غريزى را طالب است و آدمى تا زمانى كه مقلوب و مقهور اين مرتبه از هستى خويش است، علاقه به پذيرش دين و ديندارى و عروج به سوى ملكوت را ندارد. انسان برتر، آن انسانى است كه تضادّ بين گرايش و كشش به مطلق را با ميل و گرايش به طبيعت حلّ كند. به صورتى كه مرتبه نازل هستى وسيله به كمال رساندن مرتبه عالى هستى انسان شود. و از گرايشهايى كه انسان در مرتبه عالى هستى خويش دارد گرايش به حقيقت هستى است، انسان درذات وجود خويش هستى و وجودى را مى جويد كه وابسته به غير نباشد، زيرا وابستگى، فقر، نقص، نيازمندى و محدوديت را به همراه دارد و حقيقت هستى منزّه از آنهاست. چنانكه در دعاى صباح منقول از اميرالمؤمنين(عليه السلام)در توصيف ذات خداوند متعال آمده است: