خدمت انسانى و الهى در سايه چنين ديد و نظرى است كه انسان را عايله خدا بداند. در هر بعدى كه توانايى داشته باشد، به آنها يارى رساند و از عمل و كارش ـ كه بسيار زيبا و از جمله مكارم اخلاق با مردم است ـ لذّت ببرد.

اگر خدمت اين گونه انسانها را خوب تحليل كنيم، مى بينيم لذّتشان از خدمت به مردم در حقيقت تابع لذّتشان از رضايت خوشنودى خالقشان است. امّا اگر نظر به مردم، نظر ابزارى و اين كه مى توان با خدمت به آنها، به خواسته هاى نفسانى در اجتماع رسيد، چنين خدمتى دور از شؤون انسانى بوده و روح انسانى از آن لذّت نمى برد ـ هرچند نفس در بعد حيوانى به لحاظ رسيدن به آمالش به لذّات شهوانى نايل مى شود ـ طبيعى است كه در اين جا از خدمت به ديگران لذّت نمى برد; بلكه خدمت به آنها مقدّمه رسيدن به لذّات شهوانى و نفسانى در بعد حيوانى است. لذا در ديدگاه اين گونه افراد، خدمت به مؤمن و غير مؤمن يكسان است بلكه در آن جا كه يارى رساندن به فاسق او را زودتر به آمال و آرزوهاى دنيوى اش برساند، فاسق را بر مؤمن ترجيح خواهد داد.

* لذّت از پرستش و ياد خدا

اميرالمؤمنين(عليه السلام) فرمود: «دنيا مسجد دوستان خدا... و تجارتجاى اولياى اوست.»

عاقل كسى است كه در اين منزلگاه موقت و زودگذر به تجارتى روى آورد كه بسان اولياى خدا از سود دايمى آن بهره مند شود. كالايى كه در اين سراى تجارتى عرضه مى شود، نفس و وجود انسان است.

در تجارت، مالكيت شرط است و شخص تا مالك و صاحب كالا نباشد، تصرّف در آن عدوانى خواهد بود; مگر در صورتى كه مالك، آن را ببخشد و چنانچه شرط كند كه اين متاع تجارتى را كه به تو بخشيدم، در صورت عرضه براى فروش، بايد به خودم بفروشى، تخلّف از اين شرط حرام است، مسلّم است كه غرض از چنين تجارتى اينست كه بى سرمايه اى، سرمايه دار شود و بى چيزى، ثروتمند گردد; و إلاّ خود مالك هيچ بهره اى نمى برد.