همانا از خصلت هاى ايمان، شرم و عفّت (بازايستادن از گناه) است و اين دو، خوى آزادگان و روش نيكوكاران است.»

با تمام اين توضيحات، سخن را در اين باره، با حكم قاطع بزرگ آزاده عالم، يعنى همان جمله كوتاه و پر معناى اميرالمؤمنين(عليه السلام) به پايان مى بريم: «من ترك الشهوات كان حرّاً».

حال، به دليل نفى آزادى هاى غريزى و استعدادى در راستاى آزادى انسانى و جهت تبيين بهتر حرّيّت راستين، لازم مى دانيم به طور كوتاه در يك بحث مقايسه اى، از واقعيّت آزادى دنياى موجود پرده برداشته و به آنانى كه طالب آزادى انسانى هستند، هشدار دهيم كه مراقب دام هايى باشند كه به رنگ آزادى، رنگ آميزى شده است.

* واقعيّت آزادى در دنياى معاصر

قرن حاضر زمان شگفتى و حيرت است. هيچ ايده، عقيده و فكرى، از نقد و شبهه سالم نمانده و بشر سرگردان در ميان اقوال، گفته ها و بافته هاى ذهنى و... براى رهايى از تحيّر، به جوّ حاكم و شرايط موجود، محيط، نظام و جامعه تن مى دهد.

دنياى معاصر، اعتماد انسان را از ايدئولوژى ها سلب كرده و ايده اى هماهنگ با شأن انسانى وى، جايگزين نكرده است. اين آزموده ترين راه و در واقع بهترين دامى است كه سردمداران استكبار در شعاع قلم و بيان عالمان دين و علم به دنيا فروخته، براى چرخاندن انديشه و اراده انسان ها به سمت دلخواه به وجود آورده اند.

شخصى كه بينشى ثابت درباره جهان، انسان و دنيا نداشته باشد، بدون شك طرحى ثابت و صحيح براى زندگى و كيفيّت آن نخواهد داشت; زندگى اش كاملا تابع جوّ موجود، شرايط، رويدادها و از هر نظر متغيّر خواهد بود و اين همان انسان همج الرعاع و افسار گسيخته اى است كه خودى خويش را در حاكميت وضع موجود مى بيند و تابع محض احساسات و مسايل خيالى و وهمى است كه فرهنگ هاى خالى از ارزش هاى انسانى براى او رقم مى زنند.