در زمان مأمون علم و دانش به ظاهر ترويج مى شد، و دانشمندان به مركز خلافت دعوت مى شدند، و تشويق هايى كه مأمون براى دانشمندان و دانش پژوهان فراهم مى آورد زمينه جذب اهل دانش به سوى او گرديد، و مجالس درس و بحث و مناظره ترتيب مى يافت، و بحث و گفتگوى علمى بازارى پر رونق داشت.
علاوه بر اين مأمون مى كوشيد با برخى كارها شيعيان و طرفداران امام را نيز به خود علاقمند سازد; مثلا از شايسته تر بودن امير مؤمنان على(عليه السلام) براى جانشينى پيامبر سخن مى گفت، و دشنام و لعن به معاويه را رسمى كرد و فدك را كه از فاطمه زهرا(عليها السلام) غصب شده بود به علويان بازگرداند، و با علويان در ظاهر انعطاف و علاقه نشان مى داد.[21]
اصولا مأمون با توجه به رفتار هارون و جنايات او و اثر سوء آن در روحيه مردم مى خواست زمينه هاى انقلاب و شورش را از بين ببرد، و آنها را راضى نگهدارد تا بتواند بر مركب خلافت سوار باشد، از اين رو بايد گفت وضع زمان ايجاب مى كرد كه به جبران كمبودها و نارضايتى ها بپردازد، و وانمود كند كه در صدد اصلاح امور است و با خلفاى ديگر تفاوت دارد...
ولايتعهدى امام رضا(عليه السلام)
مأمون پس از آنكه برادرش امين را نابود كرد و بر مسند حكومت تكيه زد، در شرايط حساسى قرار گرفت; زيرا موقعيت او به ويژه در بغداد كه مركز حكومت عباسى بود و در ميان طرفداران عباسيان كه خواستار «امين» بودند و حكومت مأمون را در مرو با مصالح خود منطبق نمى ديدند، سخت متزلزل بود. از سوى ديگر شورش علويان تهديدى جدى براى حكومت مأمون محسوب مى شد، چرا كه در سال 199 هجرى، محمد بن ابراهيم طباطبا از علويان محبوب و بزرگوار به دستيارى ابوالسرايا قيام كرد، گروهى ديگر از علويان هم در عراق و حجاز قيام هايى داشتند و از ضعف بنى عباس كه در درگيرى مأمون و امين نظام امورشان از هم پاشيده بود استفاده كردند، و بر بعضى از شهرها مسلط شدند، و تقريباً از كوفه تا يمن در آشوب و اغتشاش بود، و مأمون با كوشش بسيار توانست بر اين آشوبها چيره شود.[22]
