انسان، وجودش فقر و نيازمندى است و با حركت بر محور خود، خودش را نفى مى كند و موجب گمراهى خود مى شود; لذا بصيرت، عقل و شنوايى حق ـ كه از جمله قواى روح انسانى اند ـ در حدّ استعداد باقى مى مانند و به جهت سقوط در مرتبه حيوانى و حسّ و خيال، راه ظهور فعلى آنها گرفته مى شود و اين مهرى است كه بر اثر غفلت، بر دل آنها مى خورد.

«اولئكَ الَّذينَ طَبَعَ اللّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ و سَمْعِهِمْ وَأبْصارِهِمْ وَاوُلئكَ هُمُ الْغافِلُونَ لاجَرَمَ أنَّهُمْ فى الاْخِرَةِ هُمْ الْخاسِروُنَ»^[73]. برگزيدگان حيات دنيوى و كافران هستند كه خدا بر دلها و گوش و چشمهايشان مُهر قهر زده است و اينان همان كسانى هستند كه (از خدا و آخرت) غافلند. حقّا كه آنان در عالم آخرت از زيانكاران (و محروم از رحمت خاصّ الهى) مى باشند.

اين انسان، با برگزيدن نفسش به عنوان اله و معبود، ديگر رابطه تشريعى و ارادى با مبدأ كمال ندارد; به همين لحاظ، چه كسى پس از خدا او را هدايت خواهد كرد؟ قواى به فعليّت نرسيده اش؟! يا مرتبه حيوانى و حسّ و خيالش؟! در واقع، آنانى كه بر محور خويش مى چرخند; چرخشى بر محور طبيعت دارند. خود حيوانى خود طبيعى است و نهايتِ بُعد فكريشان را قرآن، چنين بيان مى فرمايد: «وَقالُوا ماهِىَ إلاّ حَياتُنَاَ الدُّنْيا نَمُوتُ وَنَحْيى وَما يُهْلِكُنا إلاَّ الْدَّهْرِ وَمالَهُمْ بِذالِكَ مِنْ عِلْم إنْ هُمْ إلاّ يَظُنَّونَ»^[74] و گفتند: «زندگى ما جز همين دنيا نيست; مرگ بر حيات ما در همين دنياست و جز دهر و طبيعت ما را نمى ميراند.» اين سخن را نه از روى علم و برهان بلكه از روى گمان و وهم و خيال مى گويند.

هواى نفس را إله قرار دادن; طبيعت گرايى است و طبيعت گرايى، هرچند عارضه اش دور شدن از خداست، لكن اين طرز تفكّر را هم به دنبال دارد كه مرگ وحيات، منحصر به دنياست و معاد و قيامتى وجود ندارد. قرآن به پرهيز مردم از اين طرز فكر پرداخته و مى فرمايد: «وَأنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إذْ قُضِيَ الاَْمْرُ وَهُمْ في غَفْلَة وَهُمْ لا يُؤمِنُونَ»^[75]. (اى رسول ما!) مردم را از روز غم و حسرت (روز مرگ و قيامت) بترسان كه آن روز ديگر كارشان گذشته است (و راهى جهت رهايى ندارند) و مردم، سخت از آن روز غافلند و اينان ايمان نمى آورند.