آيا فردى از انسان را مى توانيد معرّفى كنيد كه با برتر قرار دادن مرتبه دانى نفس، به كمال انسانى رسيده باشد؟ هرگز; زيرا اين سنّت قطعى الهى است كه: «آنان مانند حيوانات بلكه گمراهترند; چون غافلند».

پس به خود آييم و از خودفراموشى به خدا پناه بريم، و بخواهيم كه ما را از خواب غفلت بيدار گرداند.

«ونَبِّهنى مِن رَقْدَةِ الْغافِلِينَ وَسِنَةِ المُسْرِفينَ ونَفْسَةِ الْمَخْذُولينَ» خدايا!) مرا از خواب اهل غفلت و از خواب آلودگى اسرافكاران و از غنودگى مخذولان و شكست خورده ها(ى اخلاقى) بيدار و هشيار كن.^[71]

خدا فراموشى

اثر ديگر غفلت، خدا فراموشى است. خدا ـ و به طور كلّى دين ـ در مرحله انسانى و دستگاه عقلانى بشر قابل توجيه و اثبات بوده و دستگاه حسّى و خيالى به تنهايى از يافتن او عاجز است. آن گاه كه انسان در مرتبه حسّ و خيال سقوط كند، از درك رابطه وجودى خود با خدا عاجز مى ماند. از اين كه داراى وجودى وابسته به بى نياز مطلق است، غافل مى ماند. فطرت انسانى و خواسته معنوى به فراموشى سپرده مى شود و... غفلت است كه چنين حالتى را در انسان ايجاد مى كند. در اين حالت، يا انسان به خود، نظر استقلالى دارد و خود محور مى شود و يا به خود، نظر آلى دارد و طبيعت يا اجتماع را محور اصلى و جايگاه برآوردن نيازها قرار مى دهد.

«أَفرَأيْتَ مَنِ اتَّخذَ إلهَهُ هَواه وَأَضَلَّهُ اللّهُ على عِلْم وَخَتَمَ على سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِه غِشاوَةً فمَنْ يَهْديهِ مِنْ بَعْدِ اللّهِ أفَلا تذكَّروُنَ»^[72] (اى رسول ما!) آيا مى نگرى كسى را كه هواى نفسش را خداى خود قرار داده و خدا او را دانسته (وبا اتمام حجّت) گمراه ساخته و مهر بر گوش و دل او نهاده و بر چشم وى پرده ظلمت كشيده (با حق بيگانه مى شود و بيگانگى با حق، بيگانگى از خود را به دنبال دارد) پس چه كسى بعد از خدا هدايتش خواهد كرد؟ آيا متذكّر نمى شويد؟