3.وجود ما داراى آثار روحانى و معنوى است. كارهاى عقل ـ كه حقّ و باطل را تشخيص مى دهدـ و فطرت عالمه ـ كه به جستجوى در كسب و دانش مى پردازد ـ آگاهانه، هدفدار، انتخابى و اختيارى است. اين آثار از حقيقتى فوق نبات و حيوان ناشى مى شود ـ كه به آن، روح انسانى گفته مى شود ـ مرتبه عالى و جودى نفس است كه از قوا و فطرتها و ميل هاى معنوى ـ كه نظر به فوق طبيعت دارند ـ برخوردار است. در اين مرحله است كه اخلاق مطرح مى شود و فضايل و رذايل اخلاقى الهام شده و موجب شكوفايى روح و شرط فلاح و رستگارى است.

بنابراين، رابطه اخلاق با روح انسانى، رابطه اى مستقيم است و ابتدا در اين بُعد عالى اثر مى گذارد و به لحاظ اين كه نفس، داراى يك وجود است و مراتب آن، به هم پيوسته و بر روى يكديگر تأثير مى گذارند، تأثير اخلاق بر بعد حيوانى و نباتى در مرحله بَعد از روح انسانى است. تأثير مثبت اخلاق بر روح انسانى و ظهور فعلى فضايل موجب مى گردد كه بُعد حيوانى به كنترل عقل در آيد و از حدود وظايف دينى و عقلى تجاوز نكند و رويش و رشد و نمو در بُعد نباتى از طريق غذاى حلال و... باشد.

به هر حال، اصل طرح اخلاق در مرتبه عالى نفس ذاتى و طرح آن در بُعد حيوانى عرضى، و به لحاظ و حدتش با روح انسانى مى باشد. لازم به ذكر است كه كمال نهايى نفس، كمال روح انسانى است نه كمال در مرتبه حيوانى.

 معناى كمال

آن گاه كه يك موجودى به تناسب وجود خود رشدى حاصل مى كند; مفهوم كمال را به كار مى برند. پس كمال عبارت از صفتى است كه بر رشد وجودى يك موجود يا پيدايش صفت مناسب در موجود، اطلاق مى شود. نطفه اى كه رشد كرده و روح حيوانى در او دميده شده و صفت احساس و اراده در او پديد آمده است، نطفه اى به كمال رسيده است.