اگر چه اسلام، اخلاق نظرى را بيان داشته، و از اين كه چه انديشه و صفت و عملى نيكوست، در تمام ابعاد حيات بشرى (حقوق و اقتصاد، سياست، مسائل تربيتى، فرهنگ، عقايد، امور نظامى، اجتماعى، و خانواده اى و...) سخن گفته است، لكن هدف اصلى، اخلاق عملى بوده است. بنابراين، تمام اسلام، عمل است. اسلام داراى دو گونه عمل است: عمل جوانحى و قلبى، و عمل جوارحى.

ايمان آوردن به اصول عقايد(توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) و به فروع دين (نماز، روزه، خمس، زكات، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر، تولّى و تبرّى) عمل جوانحى است. قلب وقتى با اين انديشه كلّى و جزئى گِرِه خورد، عمل قلبى انجام مى گيرد. و آن گاه كه انسان با اعضا و جوارحش به آنچه اسلام نيكو دانسته و شرط كمال وجودى مى داند، عمل كند، عمل جوارحى صورت گرفته است. و اين، تمام اسلام است. اسلام، همان گونه كه اخلاق عملى است، تمامش حسن خلق و مكارم اخلاق است. پيامبر گرامى اسلام، حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) براى همين امر مبعوث شده است.

آن جا كه رسول گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «إنَّما بُعِثْتُ لاُِتِمَّمَ مَكارِمَ الاَْخْلاقِ»^[33]; جز اين نيست كه براى به اتمام رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام.

به راستى اسلام زيباست و با تفقُّه در آن مى توان متوجّه شد كه هيچ جهت نقصى در آن نيست. بيان اين نكته لازم است كه حسن خلق، مرتبه نازله اسلام و مكارم اخلاق مرتبه عاليه اسلام است. بنابراين، مكارم اخلاق اختصاص دارد به رسول گرامى اسلام و آنان كه پيرو خالص و صديق آن حضرت هستند.

«أنّ اللّهَ تَبارك و تعالى خَصَّ رسولَ اللّه(صلى الله عليه وآله وسلم) بِمَكارِمْ الاَْخْلاقِ فَامْتَحِنُوا أَنْفُسَكُمْ فَإنْ كانَتْ فيكُمْ فَاحْمَدُوا اللّهَ عَزَّوَجَلّ وَارْغِبُو إلَيْهُ فى الزِيادَةِ مِنْها....» براستى خداى تبارك و تعالى، رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) را به مكارم اخلاق اختصاص داد; خودتان را آزمايش كنيد. اگر مكارم اخلاق در شما بود، خداى عزّوجلّ را حمد و ستايش كنيد و به زياد كردن آن رغبت نماييد....