در مقام عمل، تزاحم پديد آمده و در مقام تزاحم، انجام هر دو غير ممكن بوده و از توانايى انسان خارج است. لذا عقل قدم به ميدان نهاده و به انسان، راه حل نشان مى دهد و آن، اين كه: فكر كن و بينديش، ببين كداميك أرجح و كدام يك راجح است. ارجح و اهمّ را بر راجح و مهم، مقدّم بدار، و در واقع تقدّم اهم بر مهم، حسن ذاتى داشته و فطرى است. چنانكه تقدّم مهم بر اهم، قبح ذاتى دارد. يك نكته در اينجا باقى است و آن، اين كه: آيا دروغ گفتن در اين جا داراى مصلحت شده ـ چنانكه در بيان بسيارى از افراد است كه مى گويند: دروغ مصلحت آميز ـ يا اين كه مصلحت چيز ديگرى است; ولى رسيدن به آن، از طريق ارتكاب قبح است؟ چنانكه مى خواهيم به يك چمن زار و بوستان پرگل برسيم، چاره اى نداريم كه از خارستان گذر كنيم. در اين جا هم براى رسيدن به آن مصلحت، چاره اى نداريم كه از زشتى دروغ بگذريم؟

آنچه به نظر مى رسد اين است كه آنچه داراى قبح ذاتى است، داراى مصلحت نبوده و مصلحت در غرض اصلى شخص كه پيروزى جبهه اسلام است، نهفته است; مثلاً: نفس محترمه بايد حفظ گردد; اين غرض داراى مصلحت است. راه رسيدن به چنين مصلحتى در برخى از مواقع ارتكاب قبح است. در اينجا اگر مى گوييم دروغ مصلحت آميز، بدان جهت است كه به غرض داراى مصلحت منتهى مى شود. به عبارت ديگر، مسامحه در تعبير است.

اگر به گونه اى ديگر به مطلب نظر كنيم; اصلاً كذب در اين جا يك مطلب بى رنگى خواهد بود كه مورد توجّه نيست و آن، اين كه ما در واقع، از طريق ترك أقبح كه داراى حسن ذاتى است به واقع رسيده ايم و چون ترك نكردن أقبح، خود، ارتكاب قبح است و رذيلت محسوب مى شود; مرتكب فضيلت شده ايم، كه ترك اقبح باشد; يا مرتكب أحسن شده ايم كه نجات نفس محترمه باشد. به هر حال در دنياى تزاحمات، اين فطرت و عقل و دين است كه پا در ميان گذاشته و ما را هدايت مى كند.