«ألْعَقْلُ وَالشَّهٌْوَةُ ضِدّانِ وَمُؤَيِّدُ الْعَقْلِ اَلْعِلْمُ وَمُزَيِّنُ الْشَّهْوَةِ اَلْهَوى وَالْنّفْسُ مُتَنـازِعَةٌ بَيْنَهُمـا فَأيُّهُمـا قَهَرَ كـانَتْ فى جـانِبِهِ^[308]» ; عقل و شهوت (خواسته هاى نفسانى كه خارج از حدود شرع و عقل باشند) در مقابل هم قرار دارند. علم، پشتيبان عقل و هواى نفس پشتيبان شهوت است. و نفس، محل نزاع آنهاست، هر كدام غلبه پيدا كند، نفس به جانب او مايل خواهد شد.

وَمَلَكَةِ الْحَمِيَّةِ

«ملكه» عبارت از صفت راسخ و ثابت در نفس است; ولى در اين جا به «غلبه» معنا شده است و «حميّت» به عنوان صفت موجود در نفس، دو قسم است:

الف:صفت مذموم (عصبيّت)          ب:صفت پسنديده (غيرت)

حميّت، آن جا كه از كبر و نخوت و طرفدارى باطل ناشى شود، و روى گرداندن از حق را به دنبال داشته باشد مذموم است; چنانكه قرآن راجع به دوران جاهليت بيان مى دارد:

«إذْ جَعَلَ الَّذينَ كَفَروُا فى قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيّةَ الْجـاهِليَّةِ^[309]» ; هنگامى كه كافران در دلهايشان حميت و تعصّب ] از نوع[ تعصّب جاهلى قرار دادند، در تعصّب جاهلى حق را انكار كرده و در برابر رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) تكبّر نمودند.

در صلح حديبيّه، وقتى رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) به امير مؤمنان(عليه السلام)فرمود: بنويس; «بسم اللّه الرحمن الرحيم» سهيل بن عمرو ـ كه مأمور صلح از جانب مشركين قريش بود ـ گفت: من با اين جمله آشنايى ندارم و «رحمان و رحيم» را نمى شناسم; بنويس: باسمك اللّهمّ (به نام تو اى خداوند)... سپس پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: بنويس; «هذا مـاصـالَحَ عَلَيْهِ مُحمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله عليه وآله وسلم)» ; اين پيمانى است كه محمد رسول خدا، با سهيل نماينده قريش بست. سهيل گفت: ما رسالت تو را به رسميت نمى شناسيم و اگر معترف به رسالت و نبوت تو بوديم، هرگز با تو از در جنگ وارد نمى شديم^[310].