أَلَمْ يَرَوَاكَمْ أَهْلَكْنـا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْن مَكّنّاهُمْ فى الاَْرْض مـا لَمْ نُمَكِّنْ لَكُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمـاءَ عَلَيْهِمْ مِدْراراً و جَعَلْنَا الاَْنهـارَ تَجْرى مِنْ تَحْتِهِمْ فَأَهْلَكْنـا هُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَنْشَأنا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً اخَرينَ^[159]» ; آيا نديديد كه ما پيش از اينها مردم بسيارى از قرن ها را هلاك گردانيديم؟ مردمى كه در زمين مكانتشان داده بوديم، آنچنان مكانتى كه به شما نداده ايم. و بر ايشان بارانهاى پى درپى از آسمان فرستاديم و رودها را از زير پايشان روان ساختيم.«با توجّه به اينكه بهره مند از نعمتها بودند» آنها را به كيفر گناهان (و عناد و نافرمانى كه) كردند، هلاك كرديم و بعد از آنها گروهى ديگر پديد آورديم.»

«وَتِلْكَ الْقُرى أَهْلَكْنـاهُمْ لَمّـا ظَلَمُوا وَجَعَلْنـا لِمَهْلِكِهِمْ مَوْعِداً^[160]; و اهل آن قريه ها را چون ظلم و ستم كردند هلاك ساختيم و براى هلاكتشان وعده اى (در اين دنيا) مقرّر گردانيديم.

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) فرمود: «تَوَقَّوُا الْذُّنُوبَ فَمـا مِنْ بَلِيّة وَ لا نَقْصِ رِزْق إلاّ بِذَنْب حَتَّى الْخَدْشِ وَالْنَّكَبَةِ وَالْمُصِيبَةِ فإنّ اللّهَ يقولُ: «وَمـا أصبَكُمْ مِنْ مُصيبَة فَبِمـا كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَيَعْفُوا عَنْ كَثير^[161]»^[162]; از گناهان بر حذر باشيد. هيچ بلا و حزن و غم نقص در روزى جز به سبب گناه به وجود نمى آيد. حتّى خراش و گرفتارى و معصيبتى كه بر انسان وارد مى شود. زيرا خداوند متعال مى فرمايد: آنچه از مصيبت به شما مى رسد به سبب اعمال بدى است كه با دست خود انجام مى دهيد و بسيارى را خداوند عفو مى كند (و بر آن مؤاخذه نمى كند).»

همان گونه كه گناه سبب نزول نقمت و مصيبت مى شود، انجام اعمال صالح درهاى رحمت الهى را به روى اهل زمين باز مى كند: «وَلَوْ أنَّ أهْلَ الْقُرى امَنُوا واتَّقَوْا لَفَتَحْنـا عَلَيْهِمْ بَرَكات مِنَ السَّمَاءِ وَالاَْرْضِ...^[163]» ; اگر اهل قريه ها ايمان آورده و پرهيزكار مى شدند، بركات آسمان و زمين را به رويشان مى گشوديم.»

آنچه تا اين جا بيان شد، خلاصه و فشرده اى از بهره گيرى معنوى طبيعت بود، و اين نوع رابطه كه با اختيار انسان انجام مى گيرد، وقتى از ارزش اخلاقى مثبت برخوردار است كه مقدّمه اى جهت رشد و تعالى انسان باشد و او را به مبدأ و معاد آشنا سازد. امّا رابطه اى كه سبب نقمت و بدبختى شود داراى ارزش اخلاقى منفى بوده و بر محور فضيلت و حق نيست.