يكى ديگر از بهره گيرى هاى معنوى انسان در رابطه ادراكى با پديده هاى طبيعت، شناخت معاد است. از تحوّلات موجود در طبيعت و از عامل مرگ و حيات در پديده ها مى توان به وجود قيامت آگاه شد. برخى از آيات قرآن به اين مطلب اشاره كرده و انسان را دعوت به تعقّل در آن فرموده است:

«وَهُوَالَّذى ذَرَأكُمْ فى الاَْرْضِ وَاِلَيْه تُحْشَرُونَ; وَهُوَ الَّذى يُحْيى وَيُميتُ وَلَهُ اخْتِلافُ اللَّيلِ وَالْنَّهارِ أَفَلا تَعْقِلُون^[152]; و اوست خدايى كه شما را در زمين بيافريد (از خاك خلق كرد) و به سوى او گرد آورده مى شويد. و اوست خدايى كه زنده مى كند و مى ميراند و آمد و شد شب و روز به (اراده) اوست; چرا تعقّل نمى كنيد؟»

آفرينش انسان از مادّه جامد بى روح به نام خاك، نشانه و آيه اى است كه حكايت از خالق مدبّر دارد. خوب و با دقّت در اجزاى طبيعت و مادّه و عناصر آن نظر كنيد. آيا چه كسى مادّه بى جان خاك را متحوّل ساخت؟ اين حركت را چه كسى پديد آورد؟ قطعاً با تعقّل در اين امور به وجود خدا آشنا خواهيد شد. امّا اين تحول و حركت نمى تواند پايانى نداشته باشد. اگر او مبدأ و فاعل اين تحول و حركت است غايت و نهايت آن هم اوست. پس، «إليه تحشرون»، حشر شما به جانب اوست.

مرگ و زندگى در دست اوست و رفت و آمد شب و روز، آيه و نشانه مرگ و حياتند. كيست كه با اختلاف شب و روز فصول را پديد مى آورد و در هنگام بهار به تن بى جان طبيعت حيات مى دهد؟ تعقل كنيد; آن كس كه به مادّه خاكى حيات بخشيد و انسان را در آن بيافريد; همان كس، پس از مرگ در عالم ديگر او را محشور خواهد ساخت، زيرا حيات و مرگ در يد قدرت اوست. پس، در تحوّلات طبيعى تعقّل كنيد تا به اين حقيقت كه معادى در پيش داريد، واقف شويد.^[153]