جوانى، بينش و انديشه

دوره سـيزدهم، شماره شش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام: جوانى، بينـش و انديشـه

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم ـ تلفن 2ـ7743221

تيراژ: 10000 جلد

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جوانى، بينـش و انديشه

هم اكنون بروز و ظهور محصـولات جديد هنرى و توسعه رسانه هاى تبليغاتى و پيچيدگى مسايل ارتباطى و تنوع خواسته ها و نيازهاى جوانان و حجم گسترده برنامه هاى خبرى و تجارت جهانى فرآورده هاى فرهنگى، رفتار، خواسته ها و نيازهاى جوانان عصر ما را به شكلى مشخص، نسبت به گذشته، متفاوت ساخته است. درگذشته مواد تخدير كننده فقط در هنگام بيمارى و براى درمان به كار مى رفت، در حالى كه امروزه بسيارى از جوانان از آن براى سرپوش گذاردن بر آلام و دردهاى درونى و براى بى حس كردن خود استفاده مى كنند. در گذشته كوچك ترها براى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بزرگ ترها احترام بيشترى قايل بودند و بزرگى و كوچكى مطرح بود; اما الان جوانان ما اغلب تفاوتى بين خود و بزرگسالان نمى بينند. آن وقت ها جوانان در كنار خانواده ها احساس آرامش و امنيت مى كردند، در حالى كه امروزه به خاطر مشكلات زيادى كه براى خانواده به وجود آمده است و نيز نبود زبان و درك مشترك، چنين احساسى را ندارند. در گذشته دسترستى جوانان به مواد تخديرى و محصولات مبتذل فرهنگى با كندى و دشوارى صورت مى گرفت و متضمن گذشت از موانع مختلف و پيمودن مراحل بسيارى بود و فساد در جاهاى ناپيدايى انجام مى گرفت; امّا امروزه به راحتى ابزار فساد در همه جا حتى در كوچه و خانه و بازار، دست به دست مى چرخد و در عرض چند لحظه جوانان عزيز ما را گرفتار و از درس و كار و خانواده بيزار مى كند. متأسفانه اين، روند تهاجم فرهنگى در جامعه امروز ما و بلكه در همه جهان معاصر است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تنها كارى كه جوانان ما براى مقابله با اين تهاجم مى توانند بكنند، مجهز كردن خودشان به سلاح ايمان و تفكّر است. حتى ايمان هم زمانى براى آنان سودمند است كه همگام و همراه با تعقّل و تفكّر منطقى باشد. بنابراين، جوانان ما زمانى مى توانند به مبارزه با مشكلات و دشوارى ها و تهاجم فرهنگى بروند كه خودشان را مجهز به سلاح ايمان و تعقّل و تفكّر منطقى كرده باشند. امام على(عليه السلام)مى فرمايد:

لا يُستَعانُ عَلَى الدّهْرِ إلاّ بالعقلِ;(1)

بر زمان، پيروز نمى توان شد، مگر با تعقّل و تفكّر.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار، ج 1، ص 82.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هيجانات جوان

منشأ بيشتر عصبانيت ها، نارضايتى ها و هيجانات جوانان، طرز تفكر و نحوه بينش و نگرش آن ها در برخـورد با مسايل و رويدادهاست.

وقتى به هيجانات و عصبانيت ها و برانگيختگى هاى خود در مواجهه با رويدادها و حوادث در طول روز بينديشيم و عاقلانه درباره آن ها به تفكر بنشينيم، مى بينيم كه با برخورد صحيح و درست با آن ها، مى توانيم از تجارب و حوادث به نحو خوبى بهره بردارى كنيم. رويدادها و اتفاقات ناخوشايند (مثل طرد شدن از طرف ديگران، شكست خوردن، موفق نشدن در كارها و روبرو شدن با دشوارى ها) كه معمولا موجب تأسف و ناراحتى ما مى شوند، اگر عاقلانه درباره آن ها بينديشيم و آن ها را درست علّت يابى كنيم، نه تنها سبب عصبانيت ما نمى شوند، بلكه موجب رشد و بالندگى در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برخورد با مسايل و يافتن مهارت در حل مسئله نيز خواهند شد. در نتيجه، با روحيه اى شاد و حالتى نشاط انگيز، با شوق تمام، به فعاليت روزانه خود مى پردازيم و به صورتى روزافزون در كارها روندى موفقيت آميز و پويا و حالتى شوق آميز خواهيم داشت:

أصلُ العقلِ الفكرُ و ثَمَرتُه السَّلامة;(1)

ريشه و اساس عقل، انديشيدن است و نتيجه اش سلامتى (آرامـش روانى) است.

تعقل و تفكر در مسايل جارى زندگى، به جوان كمك مى كند تا خود را از شرّ هيجانات و احساسات آنى و عصبانيت هاى لحظه اى و زودگذر برهانَد و از وحشت و خشم آزار دهنده و پريشانى هاى نگران كننده و دائمى و مستمر

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نهج البلاغه، ميزان الحكمة، ج 3، ص 2462.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خلاص كند; زيرا با تفكر، نقاط مبهم و پنهان امور و حوادث، روشن و قابل تحليل مى گردد:

بِالفكْر تَنْجَلى غَياهِبُ الأمور;(1)

در نتيجه تفكّر، پنهانى هاى كارها آشكارا مى شود.

از آنجا كه ديدگاه و طرز بينش و تلقّى هر انسانى نسبت به مسايل و رويدادها، موجب بروز احساسات و هيجانات و بعضى اوقات هم عصبانيت هاى شديد در اوست، هرچه بينش و نگرش افراد متعادل تر، منطقى تر، روشن تر و حتى منصفانه تر(2) شود، هيجانات و عصبانيت هاى نامتعادل كاهش يافته، رفتار طبيعى تر، متعادل تر و منطقى تر خواهد شد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ همان.

2 ـ يا بُنَىَّ اجْعلْ نفسَكَ ميزاناً فيما بَينَكَ و بينَ غيرِك; اى پسرم (در خواسته ها و انتظارات از ديگران)، نفس خود را ميزان قرار بده (نهج البلاغه، خطبه 51).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ساز و كار درون

اگر جوان در عمق وجود و وجدان و فطرت خويش خوب بنگرد، درخواهد يافت كه معمولا پذيرش استدلال هاى منطقى و آگاهى يافتن از علّت كارها و انصاف دادن در برخوردها و واقع بينى و واقع انديشى در موضوعات، او را در تشخيص و ارزيابى صحيح از امور و حوادث، بسيار كمك مى كند. مهم، فهم صحيح مسايل و دريافت درست موضوعات است و تعقّل و تفكّر درباره علّت حوادث و رويدادها مانع بروز هيجانات افراطى، عصبانيت هاى نابجا و يا رفتارهاى خشـونت آميـز مى شود; چرا كه تفكر صحيح در امور خود به خود، انسان را به طرف كارهاى خوب و شايسته و انجام دادن آن ها به پيش مى برد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

التفكّرُ يَدعوا إلى البِرِّ والعملِ بِهِ;(1)

تفكر، انسان را به سوى نيكى و نيك رفتارى فرا مى خواند.

ديدگاه ها و قضاوت هاى يك جانبه و يك بُعدى جوان درباره رفتار ديگران (رفتارى كه مورد نقد و ارزيابى قرار نگرفته) و همچنين داشتن انتظارات ثابت و كليشه اى از افراد (به علت كم تجربگى) و حتم دانستن بايدها و نبايدهاى سليقه اى درباره رفتار ديگر انسان ها و داشتن توقعات زورمدارانه (بدون مشورت و نظرخواهى از آنان) و نداشتن روحيه انعطاف پذيرى، ريشه و اساس بروز هيجانات و رفتار و حالت هاى نامتعادل روحى و روانى جوان را تشكيل مى دهند.

برخى احساسات و هيجانات، با اهداف و مقاصد ما

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غررالحكم و شرح اصول الكافى، ج 8، ص 177.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هماهنگى دارند و موجب نشاط و افزايش انگيزه ما در كارها مى شوند، به طورى كه كمك مى كنند تا به اهداف و مقاصد ارزشمند خود دست يابيم. اينگونه احساسات و عواطف را «هيجانات مثبت» نام مى نهند.

گاهى احساسات و هيجاناتى ظهور مى يابند كه مانع دستيابى ما به اهداف و مقاصد ارزشمند مى شوند; يعنى بروز آن ها همراه با حالت افسردگى، عصبانيت، نارضايتى، تأسف و فشار و خشونت است كه عملا انسان را از رسيدن به اهداف و مقاصد متعالى باز مى دارند. اينگونه هيجانات را «هيجانات منفى» نام نهاده اند.

منشأ احساسات و هيجانات

حال ببينيم كه: منشأ اين هيجانات و احسـاسات در كجاست؟

حقيقت اين است كه; بينش و نگرش عاقلانه منجر به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

احساسات و هيجانات مناسب مى شود و در مقابل، بينش و نگرش غيرعاقلانه و نادرست و غيرواقعى موجب احساسات و هيجانات نامناسب مى شوند. به طور كلى بينش و نگرش جوان در برخورد با مسايل و رويدادها موجب بروز هيجانات و احساسات مناسب و يا نامناسب مى شود. نگرش ها و بينش هاى انسان، معمولا پايه و اساس ارزيابى ها و قضاوت هاى او را در ارتباط با خود و ديگران تشكيل مى دهند. نگرش ها در برخورد با مسايل و اتفاقات، دائماً واكنش هاى هيجانى و احساسات جديدى را خلق مى كنند.

اگر ارزيابى هاى ما همواره منفى بوده و از سوءظنْ(1)سرچشمه گرفته باشد، هيجانات و احساسات ما منفى و عصبى خواهد بود كه به طبع، موجب افسردگى، اضطراب،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ امام على(عليه السلام): سُوءُ الظَّنِّ يُفْسِدُ الاُمورَ و يَبْعَثُ على الشُّرورِ.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگرانى و بى رغبتى است و كسالت در انجام دادن كارها و تكاليف را به دنبال خواهد داشت كه در نتيجه منجر به رفتار غير عاقلانه و نامناسب مى شود.

اگر ارزيابى و قضاوت ما مثبت بوده و از حسن ظنْ(1)سرچشمه گرفته باشد و با تحقيق و اطلاع و انديشه منصفانه صورت پذيرد، هيجانات و احساسات مثبت و خوبى را درپى خواهد داشت. در نتيجه، با صبر و حوصله و عشق و علاقه و دلگرمى، به كار و فعاليت مى پردازيم و وظايف خود را با شور و نشاط تمام انجام مى دهيم كه اين، طبعاً منجر به رفتارى عاقلانه و متعادل خواهد شد.

بنابراين تفكر عاقلانه،(2) سبب تعديل هيجانات، و حفظ و بقاى ارزش انسان مى شود و او را براى يك زندگى سعادتمند

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ امام على(عليه السلام): حُسنُ الظَّنِّ راحَةُ القَلبِ و سَلامَةُ الدِّينِ.

2 ـ امام على(عليه السلام): ظَّنُّ الرجُلِ على قَدْرِ عَقْلِهِ.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و با نشاط مهيا مى سازد.

بينش عاقلانه

مشخصه هاى فردِ برخوردار از بينش عاقلانه در برخورد با مسايل و رويدادها:

1. تفكر او بر واقعيات و حقايق عينى استوار است، نه بر اساس گفته هاى مجهول و توهمات نامعلوم;

2. مقاصد و اهداف خود را شفاف و صريح و بدون ابهام بيان مى كند;

3. با حلم و بردبارى و صبر و حوصله تصميم گيرى مى كند;

4. نسبت به افراد و مسايل، سوء ظن ندارد و از اطلاعات واقعى كمك مى گيرد و كارها را با مشـورت انجام مى دهد;

5. در مقابل عكس العمل ها سكون و آرامش دارد و در كار و تصميم گيرى عجول نيست;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

6. با واقع بينى، تعارضات و آشفتگى هاى درونى را به حد اقل مى رسانَد;

7. با تفكر، تعقل، تأمّل و نظرخواهى در كارها، قدرت و مهارت در حلّ مسئله دارد.

بينش غير عاقلانه

مشخصه هاى فرد داراى بينش غير عاقلانه در برخورد با مسايل و رويدادها:

1. از نوعى نگاه زورمدارانه و غيرقابل انعطاف، تبعيت مى كند;

2. هيچ گونه نظر و سليقه اى را نمى پذيرد;

3. با ديد منفى و سوء ظن به همه نگاه مى كند;

4. بدون محاسبه و تفكر، و عجولانه اقدام مى كند;

5. تصميم گيرى هاى او از يافته هاى نامعقول و تعصب آميز سرچشمه مى گيرد;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

6. مدام از خود و ديگران، ارزيابى و انتقاد نادرست دارد;

7. پيش داورى هاى سطحى و ناآگاهانه دارد;

8. اهداف و مقاصد خود را مبهم و پيچيده بيان مى كند و تصـوير روشنى از خود در آينده ندارد;

9. اغلب بدون مشورت و نظرخواهى كارها را انجام مى دهد.

منطقى براى رفتار

معمولا ما در مواجهه با رويدادها و حوادث و اتفاقات، از خود، عكس العمل ها و رفتارهايى نشان مى دهيم كه ناشى از جريان تفكر و استدلالى است كه در ذهن ما صورت مى پذيرد و به طور خودآگاه يا ناخودآگاه، همراه با يك ارزيابى از واقعه است. اگر خوب دقت كنيم، مى بينيم كه در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين قضاوت، يك «مقدّمه اول»(1) يك «مقدّمه دوم»(2) و يك «نتيجه» نهفته است. در حقيقت، تصديق يا عدم تصديق هر موضوعى، با تشكيل يك قياس در ذهن، صورت مى پذيرد. حوادث، رويدادها و اتفاقات در ذهن ما يا موجب شادمانى ما مى شوند و يا موجب افسردگى، دلسردى و بى علاقگى ما نسبت به كارها و انجام دادن وظايف. با توجه به بينش و تلقّى ما در برخورد با واقعه، حداقل دو برداشت در ذهن ما مى تواند ايجاد شود. مثلا وقتى در انجام دادن كارى كه با شكست روبرو شويم، ممكن است دو نوع برداشت داشته باشيم كه هر كدام، بستگى به طرز نگرش و تلقى ما از واقعه دارد: يا اين كه بگوييم: «شكست خوردم. خيلى بد شد. افتضاح شد. من ديگر نمى توانم پيروز شوم. من ديگر به درد

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به اصطلاح منطق صُغرا گفته مى شود.

2 ـ به اصطلاح منطق كُبرا گفته مى شود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى خورم». يا اينكه بگوييم: «شكست خوردم. خيلى بد شد; ولى شكست، مى تواند مقدمه پيروزى باشد و هر كارى ممكن است منجر به شكست يا پيروزى شود. پس من مى توانم پيروز شوم; زيرا امكان جبران هست. من مى توانم با تلاش و پشتكار در كار، موفق شوم».

در حقيقت در برابر يك واقعه، با توجه به نگرش فرد، ممكن است دو تلقى و تفكر در ذهن، شكل بگيرد، در نتيجه موجب بروز دو نوع رفتار و عكس العمل متفاوت بشود، كه اين امر، بستگى به محاوره اى كه ما به طور خودآگاه و يا ناخودآگاه در ذهن خودمان در برخورد با واقعه انجام مى دهيم دارد. ما در حقيقت، دو نوع استدلال انجام مى دهيم كه منجر به دو نوع رفتار مى شود. حال، كدام استدلالْ صحيح است؟ و كدام منجر به رفتار درست و عاقلانه مى شود؟ طبعاً استدلال و قياسى كه از تفكر و انديشه صحيح برخوردار باشد.

همه ما اگر خوب بينديشيم، خوب هم استدلال مى كنيم و اگر دقت، تفكر و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انديشه صحيح در كارهاى روزانه ما نباشد، منجر به تفكر غيرعاقلانه و در نتيجه رفتار غير منطقى خواهد شد و اين امر، زندگى را برايمان بسيار دشوار و ناگوار مى كند. به همين دليل است كه قرآن مى فرمايد:

ويَجعَلُ الرِّجسَ عَلَى الَّذينَ لا يعقلون;(1)

و پليدى و ناگوارى از آنِ كسانى است، كه (در زندگى) نمى انديشند.

جوان بايد بداند كه هيجانات و عصبانيت هاى شديد و نابهنجار، ريشه در بينش و طرز تلقّى او از هر واقعه و حادثه اى دارد كه در اثر عدم تفكر صحيح حاصل مى شوند و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره يونس، آيه 100.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از نظر روانى آثار و مشخّصه هايى همچون: افسردگى، اضطراب، خشم، احساس ناامنى، احساس گناه، احساس ترس و ... دارند.

اگر ما بينش و طرز تفكر خود را اصلاح كنيم و در برخورد با مسايل و رويدادها و بروز هيجانات و احساسات، راه و روش منطقى و تفكر عاقلانه را در پيش بگيريم، دچار رفتار نامتعادل و نابهنجار نخواهيم شد و اگر به محض بروز علايم اين هيجانات، به تفكر و تعقل منطقى بپردازيم، شيوه برخورد صحيح را از ناصحيح، تشخيص خواهيم داد و تنها در اين صورت است كه راه و روش دين را پيموده ايم و در زندگى موفق خواهيم شد; زيرا: تمام خوبى ها و ارزش ها فقط با تفكـر و تعقل به دست مى آيند اِنّما يُدرَكُ الخَير كُله بِالعَقلِ،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وَلا دينَ لِمَن لا عَقْلَ لَه.(1)

حكمت وجودى احساسات و هيجانات

خداوند متعال، احساسات و عواطف و هيجانات را از روى حكمت و مصلحت در انسان قرار داده است، به طورى كه اگر اينها نبودند، ما در صدد جلوگيرى از خطرات و حوادث برنمى آمديم; چرا كه ترس، اضطراب، گرسنگى و ... باعث جلوگيرى از خطر و دفع آن و ادامه حيات و سلامتى در زندگى خواهند شد.

ندامت، آزردگى، برانگيختگى، خشم، ناكامى، نااميدى و... عارضه هايى هستند كه براى جلوگيرى از خطر و براى اينكه صدمه اى به انسان وارد نشود، در وجود انسان قرار داده شده اند; امّا اگر به طور عاقلانه و منطقى با آن ها

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غررالحكم و بحارالانوار، ج 74، ص 158.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برخورد نكنيم، سلامتى جسمى و روانى ما در معرض خطر واقع مى شود.

جوان بايد بداند كه تسلط هميشگى اين حالت ها بر روح و رفتار او، سبب اختلال جسمى و روانى در او مى شود.

تفكّر صحيح، رفتار صحيح

مهم ترين راه حل در هر مسئله و يا اتفاقى كه براى جوان پديد مى آيد، تفكر و تعقل صحيح است كه خود به خود، موجب به دست آوردن مهارت در حل مسئله خواهد شد:

التفكرُ يَدعوا الى البِرّ و العملِ بِهِ;(1)

تفكر، انسان را به سوى نيكى و عمل كردن به آن، فرا مى خواند.

تفكر و تعقل عاقلانه به جوانان كمك مى كند تا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الكافى، ج 2، ص 24.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

احساسات خود را صادقانه تر و صميمى تر ابراز كنند و با هيجانات نيز، برخوردى سازنده تر داشته باشند. تجارب هيجانى خوب است، ولى هيجان زدگىِ منفى و مخرّب و مبالغه آميز، به نشاط و شادكامى جوان لطمه مى زند.

جايگاه تفكر منطقى

طرز تفكر عاقلانه بر «كرامت نفس» انسان تأكيد دارد و ارزشمند بودن انسان را در گرو تعقل و تفكر و منطقى فكر كردن مى داند و بس. جوان مؤمن، در بينش خود، بين «خوب بودن» يا «بد بودنِ» احساسات و عملكردها با «خوب بودن» يا «بد بودن» شخصيت خود، فرق مى گذارد. گاه ممكن است انسان، احساسات و عملكردهاى بدى داشته باشد; ولى اين دليل نمى شود كه فرد فكر كند كه براى هميشه آدم بدى است; چرا كه مى تواند به وسيله توبه جبران كند و خود را با تلاش و كوشش، از مهلكه هيجان زدگى و عملكرد بد نجات دهد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بنابراين، تفكر و تعقل منطقى ـ كه بسيار در قرآن بر آن تأكيد شده است به ما كمك مى كند كه هر تصور و تفكرى كه درباره خود و ديگران انجام مى دهيم، عاقلانه، منطقى و همه جانبه باشد و از ارزيابى غلط و مقايسه هاى نابجا و غيرعلمى درباره خود با ديگران پرهيز كنيم; با ديد مثبت و حُسن ظن به همه نگاه كنيم و همه را مخلوق خوب خدا بدانيم و به خاطر «داشتن» يا «نداشتنِ» امكانات يا توانايى ها و يا ضعف ها و كمبودها و كردارها و رفتارهاى مختلف افراد، نبايد خود يا ديگران را دائم سرزنش كرد. بايد عاقلانه و آرام و با تدبير، اشكال ها، ضعف ها و نقص ها را برطرف كرد. بهتر است ابتدا احساسات و هيجانات خود را صادقانه بپذيريم و سپس فكر كنيم، كنجكاوى كنيم و علت هر رفتار و حادثه را كشف كنيم، تا برخوردى منطقى و مناسب با آن داشته باشيم.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اگر كسى در خيابان به ما تنه اى زد، بلافاصله به او پرخاش نكنيم. احتمال اين را بدهيم كه او ممكن است دنبال كارى باشد كه اگر به آن نرسد، موجب وارد آمدن صدمه جانى يا مالى به انسانى بشود. نبايد بلافاصله عصبى شويم و به او پرخاش كنيم. دنيا كه به آخر نرسيده! بايد احساسات و هيجانات عصبى خود را كنترل كنيم و بدانيم كه با بد خُلقى و عصبيت، كارها درست پيش نمى رود; بلكه فقط وقت را ضايع مى گرداند و موجب گناه و آزار ديگران مى شود.

اگر در برابر هر حادثه اى كه در زندگى برايمان اتفاق مى افتد، پاسخى منطقى و عاقلانه ندهيم و درباره آن فكر نكنيم و آن را درست تحليل و ارزيابى نكنيم، عوارض ناشى از آن رويداد، ممكن است موجب بروز علايم اختلال روانى مثل: افسردگى، دلسردى، بى رغبتى، عدم احساس موفقيت در كارها بشود و اين امر اگر طولانى و مستمر شود، منجر به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

افسردگى هاى شديد و اختلالات روانى در ما خواهد شد. وجود هيجانات و احساسات در جوان، لازمه زندگى اوست. مهم، چگونگى برخورد با آن هاست; چرا كه گاه، عدم تفكر عاقلانه و منطقى و نيز طولانى شدن عوارض هيجانات و عصبانيت ها سبب تضعيف روحيه و تخريب شخصيت جوان مى شود و تنها راه علاج آن و مقابله با آن، بازگشت به تفكر منطقى است كه در دين مبين اسلام، بسيار نسبت به آن تأكيد و سفارش شده است.

اگر مسايل و رويدادها را علت يابى بكنيم، خواهيم فهميد كه اكثر هيجانات و احساسات و عصبانيت هاى ناراحت كننده، به علت عدم آگاهى و يا به خاطر توهّمات و بدبينى هاى نابجا و تصميمات عجولانه در كارها و يا وسوسه ها و القائات شيطانى در آدمى صورت مى پذيرد كه موجب دردسرهاى فراوانى براى افراد مى شود. به طورى كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرد به علت عدم تفكر و تحليل و عدم واقع نگرى نسبت به موضوع و حادثه ايجاد شده، تصوراتى نادرست و يا اغراق آميز از مسئله پيدا مى كند كه موجب تداوم و افزايش حالت عصبيت او مى شود. همين امر، به نوبه خود، مانع انجام يافتن كارهاى مفيد فرد شده، وحدت و هماهنگى شخصيت افراد را دچار آسيب روانى مى كند. بنابراين بايد توجه داشت كه بسيارى از احساسات و هيجانات و حتى عصبانيت هاى افراد ريشه درست و منطقى ندارد.

دو استدلال درباره يك حادثه

جوان، قبل از هر عمل و يا تصميمى بايد به بررسى و ارزيابى منطقى آن بپردازد و قبل از هر اقدامى كه ممكن است موجب ندامت و يا پشيمانى شود، موضوع را عاقلانه و آگاهانه بررسى نمايد; چرا كه رويدادها نيستند كه جوان ها را آزرده خاطر مى كنند; بلكه ديدگاه ها و بينش هاى آنان در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برخورد با مسايل است كه موجب رنجش و ناراحتى و عصبانيت شان مى شود. تصميم هاى افراطى و غير واقع بينانه، تحقير اطرافيان، نگرش هاى منفى نسبت به قضايا، ارزيابى هاى نادرست از مسايل، همه، موجب بروز احساسات منفى و عصبانيت هاى شديد مى شود، به اين دليل كه ممكن است در ارتباط با يك رويداد، دو نفر به خاطر دو نوع بينش و دو طرز تفكر، دو برخورد متفاوت داشته باشند: يكى منطقى و عاقلانه برخورد كند و ديگرى غيرمنطقى و غير عاقلانه، در اينجا به تحليل مكانيسم (ساز و كار) فكرى و ذهنى دو بينش كه موجب دو نوع رفتار و عكس العمل متفاوت مى شود، مى پردازيم.

يك حادثه، دو نوع تحليل

تحليل ذهن در ارتباط با يك حادثه، بر اساس دو بينشى كه ذكر كرديم، موجب دو نوع رفتار و دو نوع عكس العمل مى شود:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بينش اول;

مقدمه اوّل) من در اين كار، شكست خوردم و ضرر كردم.

مقدمه دوم) هر كس شكست بخورد، نمى تواند پيروز شود. (تحليل پنهان ذهن)

نتيجه: پس من نمى توانم پيروز شوم.

بينش دوم;

مقدمه اوّل) من در اين كار، شكست خوردم و ضرر كردم.

مقدمه دوم) هر كس شكست بخورد امكان دارد پيروز شود; زيرا شكست مى تواند مقدمه پيروزى باشد. (تحليل پنهان ذهن)

نتيجه: پس من مى توانم پيروز شوم.

در بالا دو طرز بينش و نگرش در رابطه با يك واقعه بيان شده است. در بينش اوّل، ابتدا گزاره اى در قالب يك فرضيه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مطرح شده كه از نظر تجربى قابل اثبات است; چون فرد، آن را حس كرده است. اما در مقدمه دوم، گزاره و يا فرضيه اى مطرح شده كه از نظر منطقى قابل اثبات نيست.

بنابراين، نتيجه به دست آمده، صحيح و منطقى نيست; چرا كه معناى آن «نتيجه» اين است كه: هر كس كه شكست بخورد، نمى تواند پيروز شود. پس نبايد شكست بخورم!». اين غلط است; زيرا در عالم واقع و خارج اين طور نيست. در حالى كه شما مى توانيد در مقابل شكست ها مقاومت كنيد، دوباره تلاش كنيد و در زمان ديگرى پيروز شويد و هيچ كس نمى تواند بگويد كه شكست پايان راه است. تجربه نشان داده كه خيلى ها پس از شكست در كارها با تلاش، پيروز شده اند. بنابراين، تعميم دادن اين مطلب، غيرمنطقى و غير علمى است و از اينگونه استدلال هاى غير منطقى در زندگى ما به وفور ديده مى شود كه موجب دلسردى و يأس و افسردگى و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عدم رغبت ما به انجام دادن كار و تكليف و اجراى وظيفه مى گردد; حال آن كه ديدگاه واقع بينانه و عاقلانه مى گويد: واقعيت زندگى، پيروزى و شكست است.

نتيجه اى كه شما بر اساس بينش اول گرفته ايد، يك تصور غيرمنطقى است كه عملا تمام رفتارها و عملكردهاى بعدى تان را تحت الشعاع قرار داده است و براساس آن به دلسردى و بى رغبتى رسيده ايد. در حالى كه در اسلام و در نزد عُقلا، تنها استدلال منطقى و عاقلانه، قابل قبول است.

خيلى از جوانان، اين گونه (بدون استدلال صحيح) فكر مى كنند و اين، حاكى از بينش و نگرش غلط نسبت به مسئله است. بيشتر نتيجه گيرى ها هيچ پايه و اساس عقلانى و علمى ندارد. در ديدگاه و بينش و فرهنگ اسلامى، اين كه گفته شده: «يك ساعت تفكر، بالاتر از هفتاد سال عبادت

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است»،(1) مقصود، همين نوع تفكر (استدلالى و منطقى) است و قرآن با تأكيدى كه بر تفكّر و تعقّل دارد، مى خواهد انسان را وادار به تعقل منطقى در كارها بنمايد. حال اگر جوان، هر روز با تفكر و تعقل منطقى، انديشه خود را مورد نقد و بررسى قرار دهد، به گفتگوها و وسوسه هاى درونى و ذهنى اى كه هيچ پايگاه و مبناى منطقى ندارند، پى مى بَرد و با تفكر و استدلال صحيح، آن ها را تغيير مى دهد و عصبى نمى شود و خشم آنى خود را فرو مى برد و مفروضات ناصحيح نهفته در ذهن خود را كه موجب عصبانيتى نابجا گرديده اند، كشف مى كند و به رفتارى صحيح و عاقلانه و منطقى مى رسد و زندگى خود را بر اساس نتيجه گيرى هاى غلط و استدلال هاى نادرست پايه ريزى نمى كند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ عوالى اللئالى، ج 2، ص 57.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بنابراين، پى بردن به علت هيجانات و عصبانيت ها و همچنين پى بردن به علت مسايل و حوادث، امر مهمى در زندگى جوان است كه در اثر تعقل و تفكر صحيح در امور، براى او حاصل مى شود و وى را از ارزيابى هاى تكرارى و افراطى و بدون منطق درست از خود و ديگران باز مى دارد; حال آن كه عدم تعقل و تفكر، مخرّب بوده، راه تلاش، موفقيت و پيروزى را بر انسان مى بندد:

قَوامُ المَرْءِ عَقْلُه وَ لا دينَ لِمَن لا عَقْلَ لَه;(1)

اساس شخصيت انسان انديشه اوست و كسى كه نمى انديشد، دينى هم ندارد.

اصول استفاده از تفكر و تغيير نگرش

بايد به اين مسئله توجه كنيم كه ما هميشه بر اساس

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل، ج 11، ص 208.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آنچه كه مى انديشيم، عمل مى كنيم(1) و اين تفكر، ارتباط مستقيم با نحوه احساس و عواطف و هيجانات ما دارد. بنابر اين اصل، مسايل و رويدادها باعث بروز اضطراب و نگرانى عاطفى نمى شوند; چون ممكن است دو نفر با حادثه مشابهى مواجه شوند، ولى دو عكس العمل متفاوت نسبت به آن نشان دهند; زيرا بينش و نگرش ما در عكس العمل ها و رفتارها و هيجاناتمان تأثيرگذار است. بنابراين، عواطف و احساس هاى آشفته و منفى، نتيجه بينش خشك، متوقّعانه و انعطاف ناپذيرند و در واقع، يك نوع نگرش غير منطقى و غير واقع گرايانه نسبت به مسئله شمرده مى شوند; اجبارها و الزام هاى نادرست و حساب نشده اى كه نشان دهنده توقعات و انتظارات غيرمنطقى ما از خود و يا اطرافيان اند. اين

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ على(عليه السلام): التفكر يدعو الى البرّ و العمل به; انديشيدن (صحيح)، انسان را به سوى نيكى و عمل به آن دعوت مى كند (بحارالأنوار، ج 1، ص 322).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگرش، در حقيقت، يك نوع ارزشگذارى و قضاوت غير منطقى درباره كارهاى خود و ديگران محسوب مى شود.

بررسى نيازها و خواسته هاى اينگونه جوانان نشان مى دهد كه آنچه بِدان مى انديشند، بايد به دور از رنجش و ناخرسندى و تلخى باشد و هميشه بايد رضايت آنان حاصل شود. از نظر بيشتر جوانان، بايدهاى مختلف، چنين گزاره هايى هستند: «من بايد حتماً كارى را كه مى خواهم، انجام دهم»، «ديگران بايد دقيقاً همان رفتارى را كه انتظار دارم، با من داشته باشند» و «من مى خواهم همه چيز در زندگى ام خوب و به جا باشد».

در واقع، «ارزش»ها از نظر آنان، اينها هستند: «من بايد عالى باشم»، «هيچ اشتباهى نبايد بكنم»، «اگر ديگران با من همكارى نكنند يا كارم را به طور كاملا درست انجام ندهم، فرد بى ارزشى خواهم بود» و «من نبايد در كارها شكست بخورم»،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«شناختى كه من در مورد آقاى ... دارم صددرصد درست است».

وجود اين نوع نگرش ها نيز نشان دهنده اعتقاد غيرمنطقى فرد، نسبت به مسايل است: «همه چيز در زندگى بايد آسان انجام بگيرد!»، «من نبايد براى چيزى زياد خودم را خسته كنم!»، «من نمى توانم كارهايى را كه حوصله ام را سر مى برند، انجام دهم»، «من نمى توانم ناراحتى را تحمّل كنم!» و «من نمى توانم شكست را تحمل كنم!».

نتيجه چنين بينش خشك و انعطاف ناپذير و غير منطقى اى: عصبيت ها، جوش زدن ها، كم تحمّلى ها و هيجانات شديدى است كه مانع از برخورد صحيح جوانان با مسايل زندگى مى شوند و از اينكه جوانان با مهارت هاى واقعى زندگى آشنا شوند، جلوگيرى مى كنند.

تحوّل در نگرش، تحوّل در رفتار

جوان براى حفظ سلامت روانىِ خود، بايد نگرش و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بينش منطقى را جايگزين تفكرات غير منطقى بنمايد. بينش منطقى با الهام از ارزش هاى دينى به شكل هيجاناتى معقول تر و متعادل تر با فراز و نشيب هاى كم تر، بروز مى كند و مبتنى بر درك درست واقعيت است و به فرد كمك مى كند تا به اهداف خود به طور صحيحى دست يابد.

بينش و نگرش منطقى، به تدريج و از طريق بحث و تبادل نظر و گفتگو(1) به دست مى آيد:

...و لايُستَعانُ عَلى الدَّهر إلا بِالْعَقلِ وَلاعَلى الأدَبِ إلاّ بِالْبَحث...;(2)

بر زمان، پيروز نمى توان شد مگر با تفكر و به ادب و رفتار نظام مند نمى توان رسيد مگر با بحث و گفتگو.

طرح سؤالات و بحث هاى مناسب، زمينه ظهور انواع

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- Disputing.

2 ـ بحارالانوار، ج 75، ص 7; ج 78، چاپ تهران، از اميرالمؤمنين(عليه السلام).

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مختلفى از روش ها و شيوه ها براى تغيير بينش ها و احساس ها و رفتارهاست. بحث درباره موضوعات اصلى زندگى و تبادل نظر همسالان با يكديگر از طريق پرسش و پاسخ و ميزگردها، سبب تغيير نگرش هاى غير منطقى و غير واقعى و گزينش نظراتِ برتر مى شود و به طور ضمنى به خودكاوى و خودشناسى جوان مى انجامد. به علاوه، خودشناسى و آگاهى يافتن از وضعيت خود نيز موجب پالايش هيجانات و عواطف به طور منطقى مى شود. نتيجه تفكر، محاسبه نفس و تغيير نگرش غيرعقلانى و كاهش هيجانات ناراحت كننده است:

أصلُ الْعَقْلِ الفِكْر و ثَمَرَتهُ السَّلامَة;(1)

اساس تعقل، انديشيدن و نتيجه اش سلامت (روانى) است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ميزان الحكمة، ج 3، ص 2462.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نگرش يك جوان به زندگى و هستى و افراد و رويدادها، به تدريج، با مشاركت در اجتماع واقع بينانه تر مى شود و پاسخگويى به پرسش ها و گفتگوها و آزاد شدن از هيجانات افراطى و شناخت استعدادها و ضعف هاى خود، ديدگاه انسان عينى تر و ملموس تر مى شود. براى مثال، جوانى كه از طرف همسالان خود به يك جشنْ دعوت نشده است، ممكن است به گونه اى غيرمنطقى پيش خود فكر كند كه: «هيچ كس او را دوست ندارد; كسى به او احترام نمى گذارد; هيچ وقت نخواهد توانست دوستانى پيدا كند; وجودش بى ارزش است، چون همه او را طرد كرده اند». همين جوان مى تواند از طريق تفكر و تجزيه و تحليل درست بفهمد كه هنوز فردى است با ارزش (حتى اگر از طرف جوانان ديگر هم دعوت نشود); چون هيچ دليل منطقى اى در دست نيست كه به استناد آن بخواهد گمان كند كه هيچ كس او را دوست ندارد و كسى به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

او احترام نمى گذارد و هيچگاه نخواهد توانست دوباره دوستانى بيابد! بنابراين، غمگين و عصبانى نمى شود و به جاى اينكه چندين روز را در حالت افسردگى و كسالت و بيهودگى وقت بگذراند و روحيه اش ضعيف گردد و اعتماد به نفس خود را از دست بدهد، مى تواند به طرق مختلف، خود را سرگرم كند و با انجام دادن كارهاى مفيد ديگر، انسجام روحى خود را باز يابد; چرا كه تفكر و تعقل، او را به اين نتيجه مى رسانَد كه راه صحيح و منطقى كدام است.(1)

«و قالوا لَوْ كُنّا نَسمعُ أو نَعقلُ ما كُنّا فى أصحابِ السَّعير;(2)

و ]دوزخيان[ گفتند: اگر (سخن حق) را مى شنيديم و يا (درباره آن) مى انديشيديم، هم اكنون از اهل آتش نبوديم.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ أيُّهَا النّاسُ لا تَسْتَوْحِشُوا فِى طَرِيقِ الْهُدى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ; اى مردم! در راه صحيح، از كمىِ رهروان آن نهراسيد. (نهج البلاغه، خ 1 و 2).

2 ـ الملك، آيه 10.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يادآورى

1ـ بعضى از ما انسان ها فقط در اوقات فراغت خود از «تنبلى» خوشحال مى شويم و احساس نشـاط مى كنيم. اگر چه وقتى بىوقفه فعاليت مى كنيم نيز خسته مى شويم. امّا لذت ها هم مثل مطالعه، استراحت در خانه، تماشاى برنامه هاى ورزشى و يا تلويزيون وقتى سرگرم كننده و آرامش بخش هستند كه هميشگى نباشند. اما وقتى گذراندن اين سرگرمى ها هميشگى مى شوند ما را كسل و بى حوصله مى كنند; اين مطلب نشانگر اين حقيقت است كه آرامش و آسايش در كنار فعاليت و تلاش و كوشش و سختى است. (ان مع العسريسرا).(1)

2ـ افراد مؤمن و باهوش معمولا براى شاداب بودن و

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قرآن كريم.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سرزنده بودن نياز به فعاليت دارند. شايد افرادى كه هوش كمترى دارند، بتوانند روزها در زير آفتاب يكجا يله بدهند و بنشينند. و براى لذت بردن از زندگى نيازى به كار نداشته باشند، اما انسانهاى باهوش و پرانرژى نمى توانند براى مدتى طولانى شاداب و مشتاق و كامروا بمانند مگر آن كه درگير كارهاى پيچيده، جذاب و چالش انگيز و مطالعه هاى مفيد و سودمند شوند تا براى رسيدن به ايده آل ها و آرمان هاى متعالى خود همواره تلاش كنند.

3ـ رضايت انسانى تا حدودى منـوط است با مجذوب ديگران و اتفاقات شدن، يعنى انگيزه داشتن و هدف گرايى و هدفى در زندگى داشتن. برخى با هيجانات منفى نامناسب (اضطراب و دلهره) و نيز برخى با هيجانات مثبت نامناسب (غرق خود شدن، غرق لذت شدن، و اشباع شهوات) زندگى خود را سپرى مى كنند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تفكر و ادراك، با تمايلات و حركت رابطه تنگاتنگى دارند و از يكديگر مستقل نيستند البته شما نمى توانيد افكار خود را به طور كامل كنترل كنيد، اما مى توانيد با مشاهده، تحليل، پرس و جو، و تفسير و بحث و گفتگو تا حد زيادى فرآيند تفكر خود و ديگران را اصلاح كنيد. در عين حال با كنترل شديد افكارتان مى توانيد بسيارى از هيجانات منفى خويش را نيز مهار و تنظيم كنيد.

برخى از عقايد غير عاقلانه كه مى توان با آن بشدت مبارزه كرد چون غير عاقلانه و غير منطقى اند و عبارتند از:

1ـ «ديگران بايد كارهاى مرا دوست بدارند و مرا بپذيرند.»

2ـ «هميشه بايد عملكرد كامل و موفقيت آميزى داشته باشم.»

3ـ «اگر كارها درست پيش نروند، وحشتناك، هولناك و خيلى بد خواهد شد.»

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

منشأ بدبختى هاى انسان در بيرون او نيست: در درون و در طرز تفكر خود فرد نهفته است و بس. انسان بجاى پيدا كردن راه حل هاى كامل، عملكرد كامل و بى اشكال بايد دنبال راه حل هاى عاقلانه و معقول بگردد. عمل فرد بايد اصلاح شود.

مبارزه و ستيز با تفكر مطلق گرايانه سليقه اى;

1ـ اگر با جزم انديشى بگوييد: همه كارهايم بايد بى نقص باشد وگرنه افتضاح خواهد شد، مشكلات هيجانى شديد و اضطراب شديدى پيدا مى كنيد; بنابراين در عمل و در واقع عملكردتان ضعيف خواهد شد.

اختلالات هيجانى ما از «بايد سازيها» نشأت مى گيرد و به عنوان نمونه به سه نوع بايدى كه انسان ها براى خود اختراع مى كنند و سپس خودشان را مطيع آن ها مى سازند اشاره مى كنيم;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  45  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1ـ «من بايد بى نقص باشم وگرنه آدم موفقّى نخواهم بود»; اين نگرش در ما احساس بى كفايتى، بى ارزشى، ناامنى، خودخورى، اضطراب و افسردگى ايجاد مى كند.

2ـ «همه بايد با من مهربانانه، عادلانه و باملاحظه رفتار كنند وگرنه آدم «بدى» خواهند بود!»; در ما احساس عصبانيت، نفرت، خصومت، طغيان، بدخلقى و استرس ايجاد مى كند.

3ـ (دست اندركاران جامعه، زمان، موقعيت، اطرافيان) بايد اسباب راحتى مرا فراهم كنند و بدون هر گونه زحمت و سختى خواسته هايم را برآورده سازند، و من نمى توانم بيش از اين را تحمل كنم»; «دنيا بايد بر وفق مراد من باشد.»

اين نگرش ها موجب مى شود ظرفيت جوان براى تحمل ناكامى ها، كاهش يابد، از زندگى رنج ببرد، به حال خود تأسف بخورد و بى حال و سست و بى انگيزه باشد. هيچ يك، از اين

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  46  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اعتقاداتِ بايدى به نظر مى رسد از لحاظ تجربى قابل اثبات و منطقى نيستند.

اين جملات همگى جزم انديشانه و مطلق گرايانه اند و هميشه موجب بد خُلقى و ناراحتى هاى هيجانى و روانى جوان شده و منجر به رفتارى مخرب مى شوند.

آزردگى روانى، كمبودهاى خودمان، رفتار ديگران، سه عنصر اصلىِ آن چيزى است كه معمولا موجب سوء تعبير و اختلالات هيجانى حاد يا مزمن در جوان مى شوند.

با نقد و بررسى و يافتن بينش صحيح و متعادل انسان هر چه زودتر از بايدهاى سليقه اى خود دست بكشد و در عين حال افكار غيرمنطقى و نامعقول خويش را كشف و ريشه كن مى كند، در هر صورت; مراقب بايدها باشيد! منشأ فلسفى مشكلات «هيجانى» خود را بيابيد و آن را در خود و ديگران ريشه كن كنيد، مهم ترين كار;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  47  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1ـ دست كشيدن از ارزيابى و قضاوت عجولانه خود و ديگران!

2ـ هيچگاه خود يا ديگران را براساس نتيجه كارها ارزيابى نكنيد.

مثال: چـون ديگران من را تحويل مى گيرند، پس مطلقاً آدم خوبى هستم.

مبنا و اساس «خوب بودن» يا «بد بودن» را نتيجه كارها ندانيم، تلاش كردن، سعى كردن يا نكردن بدانيم! چيزى بايد انتظار داشته باشيم كه در اختيار فرد باشد. آگاهى، سعى و تلاش كردن، تقوا داشتن، پشتكار داشتن مى تواند ملاك و معيار منطقى باشد و از لحاظ منطقى و تجربى قابل اثبات است.

3ـ ديگران را سرزنش نكنيد، عمل را مورد نقد و بررسى قرار دهيد نه شخصيت ديگران را. زيرا اشتباه قابل جبران

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  48  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است، عمل غير صالح است نه خود فرد، در غير اين صورت به شخصيت و كرامت فرد صدمه وارد مى شود زيرا امكان دارد شخص از روى غفلت عمل غير صالح را انجام داده باشد.

وقتى شما با نتايج بايدهاى غير منطقى مواجه مى شويد و عصبانى و ناراحت مى شويد، چنين احساسى شما را محاصره كرده و نااميد مى شويد و از كارها سستى مىورزيد و بى حال و بى انگيزه، شوق كار را از دست مى دهيد. بايد توجه داشت كه عقايد مذهبى پشتوانه عقلى دارد و آنچه كه مذموم است عقايدى است كه پشتوانه عقلى و منطقى ندارد و صرفاً تصورات و تخيلات و وسوسه ها و خطورات قلبى است كه ريشه غيرعقلى و غيرمنطقى داشته است.