زيارت قبوراولياء خدا و توسّل وشفاعت خواهى از آنان بدعت نيست

دوره يازدهم، شماره سه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام: زيارت قبور اولياء خدا و توسّل و شفاعت خواهى از آنان بدعت نيست.

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم ـ تلفن 2ـ7743221

تيراژ: 10000 جلد

قطع: جیبی

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

توحيد ابراهيمى كه اساس همه شرايع آسمانى را تشكيل مى دهد، درجات و مراتبى دارد كه متكلّمان اسلامى درباره آنها به صورت گسترده سخن گفته و كتاب ها و رساله هايى در اين مورد نوشته اند.

يكى از مراتب آن، «توحيد در تقنين و تشريع» است. يعنى «قانون گذارى» حق مختص خدا است و هيچ فردى حق ندارد درباره فرد يا جامعه اى قانون وضع كند و مردم را به عمل بر طبق آن، مجبور سازد و حُريّت و آزادى مردم را از اين طريق محدود نمايد. بلكه لازم است هر شخص موحّدى قلباً و عملا ملتزم شود كه قانون گذارى و محدود

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كردن آزادى افراد، حق ويژه الهى است و تنها او است كه مى تواند با تشريع خود، در نفوس و اموال مردم تصرف كند و به اصطلاح امر و نهى نمايد; و اين مطلب را از دو راه «عقل» و «نقل» مى توان تحليل كرد. نخست به بيان داورى عقل در اين مورد مى پردازيم.

قانون گذارى صحيح شروطى را مى طلبد، كه در غير خدا نمى توان سراغ گرفت و آن شروط عبارتند از:

1. قانون گذار بايد انسان شناسى كامل باشد;

2. قانون گذار بايد در وضع قانون، سودى نداشته باشد;

3. از ملاحظات خطى و حزبى و گروهى و هراس از صاحبان قدرت برى و منزّه باشد.

اين سه شرط به گواهى تحليل زير، تنها در آفريدگار جهان موجود است; و لاغير. زيرا:

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الف) قانون گذار بايد انسان شناس كامل باشد تا از غرايز و عواطف انسان ها آگاه باشد و نتيجه تمايلات و گرايش هاى او را به طور دقيق اندازه گيرى و هدايت كند.

قانون گذار بايد جامعه شناس باشد، تا از وظايف افراد در جامعه و مصالح و مفاسد اعمال آنان و واكنش هاى زندگى اجتماعى و عكس العمل روابط انسان ها به خوبى مطّلع باشد و چنين فردى، كسى جز خالق و آفريدگار انسان ها نيست. اوست كه انسان را آفريده و از رموز مصنوع خود آگاه است.

خداوند كه سازنده اتم ها و سلول هاى بى شمار و تركيب دهنده قطعات گوناگون وجود انسان است، قطعاً از نيازمنديهاى نهان و آشكار و مصالح و مفاسدِ مخلوق خويش از ديگران آگاه تر است.

او با علم گسترده خويش، از روابط افراد و واكنش اين

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيوندها و وظايفى كه مايه انسجام اجتماع مى گردد و حقوقى كه شايسته مقام هر انسانى است، آگاهى كامل دارد.

ب) واقع بينى و حفظ مصالح انسان ها ايجاب مى كند كه قانون گذار از هر نوع سودجويى در تدوين قانون، پيراسته باشد. زيرا غريزه «خودخواهى» و «منفعت طلبى»، حجاب غليظى ميان قانون گذار و واقع گرايى پديد مى آورد و قانون گذار هر چه هم دادخواه و واقع بين و منصف باشد بى اختيار تحت تأثير خودخواهى قرار مى گيرد.

ج) هراس و ملاحظه از اشخاص، گروه ها و جريان هاى پرنفوذ و قدرتمند اجتماعى، از ديگر عواملى است كه قانون گذار را از رعايت اصول قانون گذارى و تدوين قوانين بيطرفانه و در عين حال جامع الأطراف باز مى دارد و مانع آن مى شود كه در نگارش قانون، تنها به مصالح عمومى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بينديشد و صرفاً آنچه را كه خير عامّه در آن است به صورت مادّه و تبصره در كتاب قانون درج كند.

در اينجا نيز تنها ذات احديّت است كه ترس و هراس از گزند هيچ قدرتى، در حوزه كبريائيش راه ندارد و بى ملاحظه سود و زيان خود، قوانين مقتضى را براى بشر وضع مى كند.

قرآن نيز حكم عقل را در اين باره امضا كرده و هر نوع قانون گذارى را مخصوص خدا مى داند آيات متعددى در اين كتاب شريف به حقيقت ياد شده تصريح دارد كه براى اختصار، تنها به دو مورد از آنها اشاره مى كنيم:

إِن الحُكْمُ إِلاّللهِ اَمَرَ ألاّ تَعْبدوا إلاّ إِيّاهُ ذلِكَ الدِّينُ القَيِّم;(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره يوسف، آيه 40.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حكم و فرمان از آن خداست ـ لذا ـ فرمان داده است كه فقط او را بپرستيد اين است دين استوار.

جمله إِن الحُكْم إِلاّلله حاكى از آن است كه همه نوع حكم و فرمان از آن خداوندست و چون اين مقام از آن او مى باشد فرمان داده است كه فقط او را بپرستيد.

2. اتّخذوا أَحْبارهُمْ وَ رُهْبانهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللهِ وَ المَسيح ابْنَ مَريم;(1)

اهل كتاب، دانشمندان و رهبانان خويش و حضرت مسيح بن مريم را ربّ و اختياردار خودشان جز خدا اتخاذ كردند.

اين آيه مى رساند كه اهل كتاب، حق مختص به خدا را به دست دانشمندان و راهبان خود سپرده بودند; و به جاى اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره توبه، آيه 31.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كه در اخذ احكام الهى به كتاب هاى آسمانى خود مراجعه كنند به دانشمندان و راهبان غيرصالح خود مراجعه كرده و اين در حالى بود كه مى دانستند كه گاهى آنها به عللى حلال خدا را حرام و حرام او را حلال معرفى مى كردند و از اين جهت از نظر «توحيد در تشريع» موحّد، نبودند.

عدى بن حاتم مسيحى مى گويد: به محضر پيامبر گرامى وارد شدم و او اين آيه را تلاوت مى كرد، كه مضمون آن اين است كه يهوديان و مسيحيان علماى دين را «ربّ» و اختياردار خود اخذ كرده بودند. من به آن حضرت گفتم چنين چيزى صحت ندارد.

پيامبر فرمود: آنها حلال خدا را حرام مى كردند و در عين حال، شما از ايشان پيروى كرديد، غير از اين است؟!

گفتم: بله، همين طور است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرمود: همين كافى است كه گفته شود شما آنها را ربّ و اختياردار خود قرار داده ايد.(1)

از مبحث فوق، روشن شد كه دستگاه تشريع و تنظيم قانون، صِرفاً در دست خدا است و كار پيامبران و امامان، بيان تشريع و قانون الهى هست و آنان هرگز در قوانين الهى تصرف نمى كنند.(2)

در اينجا پاسخ يك سؤال باقى است و آن اين كه: اگر تقنين و تشريع حقى است مختص خداوند; در اين صورت،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اصول كافى.

2 ـ پذيرفته شدن «تشريع» پيامبر در موارد چهارگانه كه مرحوم كلينى از آن در اصول كافى، ج 1، صص 209 ـ 210 ياد كرده است براى خود تفسير علمى دارد كه با اصل «توحيد در تشريع» مخالف نمى باشد به كتاب مفاهيم القرآن، ج 1، صص 553 ـ 554 مراجعه بفرماييد.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قوّه مقنّنه در كشور كه تجلى گاه آن مجلس شوراى اسلامى است چه نقشى ايفا مى كند؟

پاسخ اين است كه كار نمايندگان مجلس ـ در چارچوب اصول و قوانين كلّى اسلام ـ برنامه ريزى است نه جعل قانون در برابر قوانين خدا هيچ كشورى هر چند هم قانون مترقى داشته باشد از برنامه ريزى بى نياز نيست و در حقيقت قوانين مجلس، راه كارهاى اجراى قوانين اسلام و تطبيق آن بر جزئيات و زندگى انسان، را تعيين مى كند.

 تصرّف در تشريع الهى يا «بدعت در دين»

همان طور كه وضع قانون، مختص خداست و كسى حق ندارد براى فرد يا جامعه قانون وضع كند، همچنين هيچ كسى حق ندارد در قوانين مصوّب الهى كه از طريق وحى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الهى به مردم مى رسد دخل و تصرف كند. تصرف در قانون الهى ـ خواه به صورت افزايش باشد و خواه به صورت كاهش ـ «بدعت» ناميده مى شود.

به علت مفاسدى كه دخل و تصرف در قوانين الهى دربر دارد «بدعت» از گناهان كبيره به شمار مى رود و هدف از مقاله حاضر ارائه تعريفى دقيق از معنى بدعت است تا روشن شود كه زيارت قبور انبياء و امامان و توسّل به آنان بدعت در دين نيست.

«بدعت» در لغت، به معنى عمل بى سابقه است. هر كار نوى كه بدون سابقه انجام بگيرد در لغت به آن «بدعت» مى گويند.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ترتيب العين خليل فراهيدى، ج 72; مقائيس ابن فارس، ج 1، ص 209; مفردات راغب، ص 28; قاموس فيروزآبادى، ج 7، ص 6.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روحيه نوآورى و نوخواهى بر اكثر انسان ها حكومت مى كند و آنان غالباً از زندگى يكنواخت به ستوه مى آيند. لذا طرّاحان و مهندسان هر روز تغييرات جديدى در نقشه و نماى ساختمان ها و كيفيّت لباس ها پديد مى آورند و عمل همه آنها در لغت «بدعت» يا «بديع» ناميده مى شود. به همين اعتبار است كه قرآن، خداوند را با صفت «بديع» معرّفى مى كند:

بَديعُ السَّموات وَ الأَرْض.(1)

زيرا او آسمان ها و زمين را بدون نقشه قبلى آفريده و آفرينش جهان، كارى كاملا بديع و بى سابقه بوده است.

ناگفته پيداست كه «بدعت» به اين معنا، مورد بحث ما

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره بقره، آيه 117.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نبوده و به اصطلاح، موضوعِ تحريم نيست. زيرا اسلام با نوآورى ها و نوپردازى ها در زندگى فردى و اجتماعى بشر مخالفت نداشته و ذوق نوخواهى را سركوب نكرده است. امروزه بشر در شيوه زندگى خود از نظر مسكن و پوشاك، نوآورى هايى دارد كه كاملا بى سابقه است و اين گونه امور، هر چند از نظر لغت «بديع» و بى سابقه به شمار مى رود، هيچ يك «بدعت» اصطلاحى كه از گناهان كبيره است، نيست.

در تاريخ مى نويسند: نخستين بدعتى كه در زندگى صحابه پس از درگذشت رسول خدا پديد آمد الك كردن آرد بود كه سبوس آن را از آرد جدا مى كرد. اين پديده فنّى، مسلّماً بديع و بى سابقه بود، ولى بدعتى كه از سوى فقهاى اسلام حرام شمرده مى شود نيست.

بنابراين، بدعتى كه موضوع حكم شرعى است بايستى به

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دقت شناسايى و تعريف شود.

در اصطلاح متكلّمان و فقيهان، بدعتى كه جزو گناهان بزرگ به شمار مى رود، آن عمل نوظهورى است كه در دين خدا فزونى يا كاستى هايى پديد آورد. مثلا وقت روزه را، كه از نظر اسلام از طلوع فجر آغاز شده و تا غروب خورشيد ادامه مى يابد، كم و زياد كند.

محققان در تعريف بدعت چنين مى گويند:

الف) بدعت، آن است كه چيزى بر دين افزوده يا از آن كاسته گردد و اين عمل، به حساب دين گذاشته شود.(1)

ب) بدعت، نوآورى در دين است در حالى كه دليلى بر جواز آن در شرع نباشد; و چنانچه اين نوآورى ريشه اى در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ البدعة، الزيادة فى الدين أو النقصان منه، مع اسناد إلى الدين. شريف مرتضى، الرسائل، ج 3، ص 83.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شرع داشته باشد، «بدعت» نيست.(1)

ج) بدعت، ايجاد امر جديد در دين است، مشروط بر آنكه در دين، اصل و دليلى بر جواز آن وجود نداشته باشد. به چنين چيزى در عرف شريعت، بدعت مى گويند.(2)

ما به همين سه تعريف بسنده كرده و از ذكر ديگر تعريف ها كه تفاوت چندانى با تعاريف فوق ندارند، مى گذريم.

بنابر تعريف هاى فوق، «بدعت» داراى عناصر سه گانه است كه «بدعت» را از «سنّت» جدا مى سازد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ و المراد بالبدعة، ما أحدث و ليس له أصل فى الشرع، و ما كان له أصل يدل عليه الشرع فليس ببدعة. ابن حجر عسقلانى فتح البارى، ج 5، ص 156، ج 17، ص 9.

2 ـ البدعة، ما أحدث و ليس له أصل فى الشرع و يسمى في عرف الشرع بدعة ابن حجر هيثمى، التبيين بشرح الأربعة، ص 221.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1. تصرف در دين

تصرف در دين، افزودن چيزى بر دين يا كاستن چيزى از آن است و به عبارت ديگر هر نوع تصرفى كه در دين دگرگونى ايجاد كند و عامل اين تصرف نيز، عمل خود را به خدا و پيغمبر نسبت دهد، بدعت است. ولى آن نوآورى هايى كه حالت پاسخگويى به روح تنوّع خواهى و نوآورى انسان باشد، بدعت نخواهد بود. البته ممكن است چنين نوآورى جايز نباشد ولى در عين حال اصطلاحاً «بدعت» ناميده نمى شود.

از اين بيان نتيجه مى گيريم كه يك قسمت از كارهاى ما را، اعم از جايز و حرام، نمى توان اصطلاح «بدعت» بر آنها گذارد، مانند فوتبال و بسكتبال و واليبال و امثال آنها. اين گونه پديده هاى نو در زندگى، آن هم به صورت فراگير، چون

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جنبه تصرف در دين را ندارد، بدعت اصطلاحى نخواهد بود.

نتيجه مى گيريم كه در بدعت، «تصرف در دين» نهفته است. بر اين اساس، اگر نوآوران كار خود را حكم خدا و پيامبر نشمارند، كار آنان بدعت نخواهد بود.

2. ريشه در كتاب و سنّت نداشته باشد.

شرط دوم براى صدق عنوان اصطلاحى بدعت، اين است كه براى نوآورى مزبور، دليلى در مصادر و منابع اسلامى وجود نداشته باشد تا سند كار نوآوران بشمار رود، زيرا در اين صورت تصرف در دين نخواهد بود بلكه تجسم بخشيدن به اصلى خواهد بود كه مورد غفلت بوده و فرد نوآور آن را كشف و به منصه ظهور رسانده است.

شرط فوق، صراحتاً در تعريف بدعت، لحاظ شده و علما نيز بر آن تأكيد كرده اند. چه، به گفته آنان: «بدعت چيزى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است كه براى آن در شرع، اصل و دليلى يافت نشود و در غير اين صورت بدعت نخواهد بود».

بر اساس اين شرط، بسيارى از نوآورى ها كه امروزه در زندگى ما پيدا شده، بدعت نيست. هر چند آنها را به دين نسبت بدهيم. زيرا اين نوع نوآورى ها ريشه در دين دارند و مى توان مشروعيّت آنها را به نحو خاص يا كلّى، از متن كتاب و سنّت استنباط كرد.

فى المثل، امروزه ارتش هاى جهان و ارتش نظام جمهورى اسلامى مجهز به تكنيك روز و سلاح هاى پيشرفته مى باشند. اين عمل، گذشته از اين كه نيروى دفاعى كشور را در برابر دشمن بالا مى برد، مى توان گفت جزو دستورات آيين مقدس اسلام است آنجا كه مى فرمايد:

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة وَ مِنْ رباطِ الخَيل

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوّ الله وَ عَدُوّكُمْ;(1)

در برابر دشمنان آنچه توانايى داريد از نيرو آماده سازيد و همچنين اسب هاى ورزيده تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خويش را بترسانيد.

در اين آيه دو دستور وارد شده است كه يكى از آن دو، جنبه خصوصى و ديگرى جنبه عمومى دارد:

1. دستور عمومى

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة; تا مى توانيد نيرو تهيه كنيد.

2. دستور خصوصى

وَ مِنْ رباطِ الخَيل;

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره انفال، آيه 60.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اسب هاى ورزيده براى ميدان نبرد.

بنابراين ساختن يا خريدن ادوات جنگى پيشرفته روز، پاسخ به مفاد دستور نخست: لزوم تهيه نيروست و تجهيزات ارتش با سلاح هاى روز، در فرمان:

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة

داخل مى باشد. بر پايه اين آيه ما بالا بردن قدرت رزمى را به شرع نسبت مى دهيم و اين كار، مصداق «بدعت» نخواهد بود. زيرا درست است كه از اين گونه ادوات جنگى در شرع به طور خاص، ذكرى به ميان نيامده ولى فرمان مذكور در بخش نخست آيه، كسب اين گونه ادوات را در برمى گيرد و وجود يك چنين اصل كلّى، در اثبات مشروعيت آن كافى است.

با توجّه به توضيحى كه داده شد مى توانيم نيمرخى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روشن از بدعت، ترسيم و مرز بندى كنيم.

 تحريم بدعت در كتاب و سنّت

بدعت نوعى دخالت در شئون ربوبى است. زيرا كار «تقنين»، حق ويژه خداوند بوده و هر نوع مداخله در شئون ربوبى، در حكم تعدّى به حق الهى به شمار مى رود. گذشته از اين، نسبت دادن «عملى كه ريشه دينى ندارد» به خدا و پيام آورانش نوعى «افترا» است.

به خاطر همين دو جهت، قرآن بدعت را نكوهش مى كند. مثلا; در مورد مشركان كه روزى هاى الهى را بدون دليل به دو نيم تقسيم كرده، بخشى را حلال و بخشى را حرام معرفى كرده و هر دو را به خداى بزرگ نسبت مى دادند، قرآن چنين مى فرمايد:

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

...قل ألله أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلى اللهِ تَفْتَرون...;(1)

بگو آيا خدا به شما اذن داده يا بر خدا افترا مى بنديد.

نيز مى فرمايد:

وَ لا تَقُولُوا لما تَصِفُ أَلسنتكُمُ الكَذبَ هذا حَلالٌ وَ هذا حَرامٌ لتَفْتَروا عَلى الله الكَذِبَ إِنَّ الَّذين يَفترون على الله الكذب لا يُفْلِحون;(2)

به خاطر آنچه كه ـ زبان شما ـ به دروغ بيان مى كند، نه گوييد اين حلال است و اين حرام، تا بر خدا دروغ ببنديد. به يقين كسانى كه بر خدا دروغ مى بندند رستگار نخواهند بود.

نكوهش بدعت گذار در اين آيه به علت مداخله گرى او در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره يونس، آيه 59.

2 ـ سوره نحل، آيه 116.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تشريع و قانون گذارى و افترا بستن بر خداست، بدين معنا كه، چيزى را بدون اذن خداوند حلال يا حرام معرفى كرده و آن را به خدا نسبت دهند.

قرآن يهود و نصارى را به اين جرم كه به كتاب آسمانى دستبرد زده و سپس آن دستكارى ها را به خداوند نسبت مى دهند تا به مطامع مادّى برسند، نكوهش مى كند:

فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الكِتاب بِأَيديِهمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ الله لِيَشْتَروا بِهِ ثَمَناً قَليلا فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمّا كَتَبَتْ أَيديهِمْ وَ ويْلٌ لَهُمْ مِمّا يَكْسِبُون;(1)

پس واى بر آنها كه نوشته اى به دست خود مى نويسند، سپس ـ به دروغ ـ مى گويند اين از جانب خداست، تا آن را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره بقره، آيه 79.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به بهاى كمى بفروشند. پس واى بر آنها از آنچه كه با دست خود نوشتند و واى بر آنان از آنچه كه از اين راه به دست مى آورند!

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)در يكى از خطبه هاى خود چنين مى فرمايد:

أمّا بعد، فإنّ خيرَ الأُمور كتابُ الله و خيرَ الهُدي هُدى محمّد و شرُّ الأُمور محدثاتُها و كلُّ بدعة ضلالة;(1)

بهترين چيزها كتاب خدا و بهترين رهنمون، هدايت و راهنمايى محمد است و بدترين امور، نوآوريها(ى بى ريشه در كتاب و سنّت) و هر بدعتى گمراهى است.

علاوه بر آيات و احاديث اسلامى، عقل و خرد نيز به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 17، ب 7، ح 45.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نكوهش بدعت و مذمت بدعت گذار حكم مى كند، زيرا تصرّف در دين، نوعى تعدّى به حقوق ويژه الهى است آن هم توأم با افترا و دروغ و زشتى و تحريم آن روشن است و نياز به بيان بيشترى ندارد.

   ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خـلاصه

از بحث گذشته، نتيجه مى گيريم:

1. قانون گذارى، حق ويژه خداوند است و هر نوع مداخله جويى در اين امر، از ديدگاه عقل، كارى قبيح و زشت بوده و شرعاً ممنوع و حرام است.

قوه مقنّنه در نظام اسلامى نيز، در پرتو اصول و كليات مستخرج از شرع، در حقيقت، برنامه ريزى مى كند نه قانون گذارى.

2. هر نوع تعدّى به قلمرو تقنين، ممنوع است، هر چند به صورت تحريف صورت بگيرد.

بنابراين افزودن يا كاستن چيزى از دين خدا، حرام بوده و بدعت شمرده مى شود.

3. مطالبى كه ريشه قرآنى و حديثى دارد، به هيچ وجه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بدعت بشمار نمى آيد. با اين توضيحات، روشن است كه چون جواز و استحباب شفاعت خواهى از اول به خدا و زيارت قبور آنان و توسّل به آنان، دليل قرآنى و حديثى دارد بدعت نيست.

آيا تقسيم بدعت (در امور شرعى) به زيبا و نازيبا صحيح است؟!

يكى از تقسيم هاى رايج در برخى از نوشته ها، تقسيم بدعت به «زيبا» و «نازيبا» و به تعبير آنها، تقسيم بدعت به «حَسَن» و «سَيِّىء» است.

گفتيم كه بدعت به مفهوم اصطلاحى آن، عبارت از آن گونه نوآورى است كه اسلام آن را تشريع نكرده است و براى آن هيچ گونه دليل و ريشه اى در كتاب و سنّت يافت نمى شود و به دين نسبت داده شود، در اين صورت، بدعت

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى تواند جز گونه «زشت»، نوع ديگرى داشته باشد.

بنابراين تقسيم بدعت به زشت و زيبا، تقسيمى ناروا و بدون موضوع است.

البته اگر مردم در زندگى روزمرّه خويش، دست به نوآورى هايى زده و آن را به خدا و پيامبر نيز نسبت ندهند، اين كار به مفهوم لغوى لفظ، «بدعت» بوده و مى تواند به دوگونه زشت و زيبا تقسيم شود. اصولا آداب و رسوم نو كه در ميان ملل پديد مى آيد به زشت و زيبا تقسيم مى شود. زيرا چه بسا ممكن است برخى از آنها مفيد و برخى ديگر غيرمفيد باشد. امّا بدعت در اصطلاح شرعى آن، يك قسم بيشتر ندارد و آن هم حرام و نامشروع است.

مانند اينكه مالك ـ پيشواى فرقه مالكيه ـ نقل مى كند: مؤذن نزد عمر بن الخطاب آمد، تا او را از (دخول وقت) نماز

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

صبح آگاه سازد چون وى را در خواب يافت براى بيدار كردن او گفت:

الصلاة خير من النوم;

نماز بهتر از خواب است.

او از اين جمله خوشش آمد و گفت: آن را در بانگ اذان صبح قرار دهيد.(1)

پاسدارى دين از ظهور بدعت

عالمان، فقيهان و متكلّمان، موظف به پاسدارى از مرزهاى دين و جلوگيرى از هر نوع ظهور بدعت بوده و بر آنان فرض است كه پيوسته مراقب سخنان گويندگان و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ موطأ مالك، ص 78، رقم 8.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نويسندگان غيرمتعهد باشند تا با بيانات به ظاهر فريبنده و زيبا، انديشه هاى مسموم را در لعاب شيرين به خورد مردم ندهند. مصونيّت هر فرد مسلمان نيز از لغزش در پرتگاه بدعت، در گرو آن است كه دين خود را از سرچشمه زلال آن يعنى كتاب و عترت بگيرد. طبق نقل متواتر شيعه و اهل سنّت، پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)امّت اسلام را به كتاب خدا و تعليمات اهل بيت(عليهم السلام) ارجاع داده و يادآور شده است كه تمسّك به اين دو، تا روز قيامت، امّت را از گمراهى و ضلالت باز مى دارد:

انّى تارك فيكم الثقلين:

كتاب الله و أهل بيتى و انّهما لن يفترقا حتّى يردا علىّ

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الحوض;(1)

مردم، من در ميان شما دو چيز گرانبها به يادگار مى گذارم:

كتاب خدا و اهل بيتم و اين دو از هم جدا نمى شوند تا در حوض كوثر به من ملحق بشوند.

در حديث ديگر، خاندان رسالت را به كشتى نوح تشبيه كرده كه هر كس بدان سوار شد نجات خواهد يافت و هر كس از آن باز ماند غرق مى گردد.(2)

امّت اسلامى هرگاه اصول و فروع دين خود را از خاندان رسالت(عليهم السلام)بگيرند، طبعاً از هدايت هاى الهى به نحو كامل و صحيح بهره مند شده و از هر نوع بدعت يا پيروى از بدعت گذاران در امان خواهند بود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مسند احمد، ج 5، ص 148، و اين حديث، به صورت متواتر نقل شده است.

2 ـ مستدرك حاكم، ج 3، ص 51.