احكام جـــهاد

دوره هفتم، شماره پانزده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: احــكام جـهاد

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيش گفتار

پس از ساليان دراز ذلت و اختناق و شكنجه در سياه چال هاى زندان ها، و با انحراف كشيده شدن مسير اجتماعى و به يغما رفتن ثروت هاى مادّى و معنوى و مخالفت و نقص صريح احكام اسلام به دست عمّال آمريكا و ساير ابرقدرت ها در ايران، و در رأس آن ها عروسك دست نشانده و غلام حلقه به گوش امــريكا محمدرضا پهلوى.

و پس از توجّه حق تعالى به اين امّت مظلوم و ستمديده برانگيختن انسانى وارسته و رهبرى شايسته از

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تبار ابراهيم و از سلاله نبوّت حضرت آية الله العظمى امام خمينى(رحمه الله); و پس از نهضت اسلامى همه اقشار ملّت به ويژه روحانيّت آگاه و مسؤول، به رهبرى فقيهانه رهبر كبير انقلاب و نهراسيدن ملّت مسلمان ايران از زندان، شكنجه و مرگ و مصادره اموال، و آرزوى شهادت و قربانى شدن هزاران زن و مرد و كوچك و بزرگ و جوان و پير; اين انقلاب به پيروزى رسيد و رژيم پنجاه ساله دودمان كثيف پهلوى سقوط كرد و دست آمريكا و ساير ابرقدرت ها از ايران كوتاه شد.

ولى دشمن اصلى و زخم خورده، كه تاب تحمّل و از دست دادن آن همه نفوذ و قدرت و منافع سرشار مادّى خود را ندارد دست از توطئه و طرح عليه اين انقلاب بر نمى دارد، و هر روز از راهى سعى و تلاش مى كند تا شايد بتواند جاى پاى پيدا كند و بار ديگر آبِ رفته را به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جوى خويش باز گرداند.

طرح ها و توطئه هاى خائنانه آمريكا در راه تحقّق بخشيدن به هدف پليد خود يكى پس از ديگرى به مرحله اجرا در مى آيد و دشمن هميشه در تلاش است; در روزهاى اوّل انقلاب، دشمن به بعضى از افراد دل بست كه در رأس امور قرار گرفته بودند و از خود تمايل به آمريكا را بروز مى دادند، ولى امواج خروشان انقلاب اين گونه افراد را از صحنه قدرت و سياست بيرون راند و اميد آنان را به يأس و نااميدى تبديل كرد، از اين رو، دشمن براى ضربه زدن به اين انقلاب دست به تحريم اقتصادى و حمله نظامى و تحريك عناصر منافق داخلى زد و اقدام به كودتا و به راه انداختن تبليغات دامنه دار رژيم جمهورى اسلامى ايران نمود، و از هيچ يك از اين اقدامات نيز بارى نبست و با شكست مواجه گرديد;

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تنها راهى كه براى دشمن باقى مانده بود تحريك كشورهاى همجوار براى ابراز خصومت و دشمنى و وارد شدن در درگيرى مرزى و جنگ با ايران بود كه براى اين كار كسى را شايسته تر از صدام عفلقى، ديكتاتور بغداد نديد; چون هم احمق و نادان بود و هم مغرور و خودخواه و متكبّر و جاه طلب، به خصوص وقتى كه از بودجه كلان نفت، مهمّات زيادى اندوخته، آمادگى نظامى و رزمى ديده بود و ارتش ايران را از هم پاشيده و متلاشى و در نهايت ضعف مى انگاشت و از طرف ديگر از قيام مجاهدين اسلامى عراق به رهبرى آيت الله صدر و ديگر روحانيون مبارز به هراس افتاده بود و مى ترسيد و سرنوشتى، چون سرنوشت شاه ايران مبتلا شود صدام به خيال اين كه در مدّت يك هفته كار اين جنگ را تمام مى كند و به صورت ژاندارم آمريكا در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خاورميانه در مى آيد، خود را درگير اين جنگ نمود و در باطلاق هاى خوزستان فرو رفت، و پس از آن بيرون رانده شد و اكنون فرياد عجز و استمدادش بلند است و افرادى چون شاه حسين اردنى و ملك خالد و فهد در كشور سعودى و حسنى مبارك در مصر و بعضى از حكّام مرتجع خليج باو كمك مى كردند، ولى اين كمك ها به حالش فايده نكرد و هر روز كه از جنگ مى گذشت سقوط و نابودى او نزديك تر مى شد، و امروز همه ى دست اندركاران جنگ تحميلى از تحميل جنگ پشيمانند و مى ترسند اين جنگ به قيمت نابودى آنان در منطقه تمام شود.

اين جنگ تحميلى رژيم جمهورى اسلامى ايران را مستحكم تر و استوارتر نمود و اسلام را به عنوان يك نيروى مافوق تمام نيروهاى مادّى معرّفى كرد، و اگر چه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خسارت هاى مادّى براى ايران به همراه داشت.

چندين سال است. كه از اين جنگ مى گذرد و هر روز درس هاى جديدى در ميدان علم و عمل به مسلمانان مى آموزد و مجاهدان را با مسائل تازه اى روبرو مى سازد; قسمتى از اين مسائل كه در ابعاد و جهات گوناگونى قرار داشت مربوط به احكام فقهى جهاد است; و مؤسسه در راه حق از نظر ضرورى بودن اين مسائل قسمت عمده اى از آن را به خوانندگان محترم عرضه مى نمايد تا قدمى در راه آگاهى و بينش اسلامى هر چه بيشتر باشد.

1 - جهاد در ماه هاى حرام.   2 - شركت افراد نا بالغ در جنگ.   3 - تعليمات نظامى براى زن ها.

4 - جهاد با نهى پدر و مادر.5 - جهاد در برابر مطالبه طلبكار.6 - جهاد و حقوق همسر.7 - جهاد در مقابل فريضه حج.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جـهاد در ماه هاى حرام

سوأل 1: اصولا جنگ در ماه هاى چهارگانه ذى القعده، ذى الحجّة، محـرّم و رجب حرام است، بنابراين چرا وقتى حاكم بغداد تقاضاى صلح و متاركه جنگ را مخصوصاً در ماه هاى حرام مى كند، رژيم جمهورى اسلامى اين تقاضا را نمى پذيرد و به جنگ ادامه مى دهد.

جـواب: در پاسخ اين سؤال بايد گفت: اگر چه اصل مطلب يعنى حرمت جنگ در ماه هاى حرام با توّجه به موازين اسلامى ثابت و جاى هيچ گونه ترديد و ابهام نيست، ولى اين حرمت مربوط به كسانى است كه جنگ را در ماه هاى حرام آغاز مى كنند امّا آنان كه بعنوان دفاع و جلوگيرى از تجاوز در ماه هاى حرام برمى خيزند

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شامل آنان نمى شود، همان طور كه قرآن كريم اين مطلب را به روشنى بازگو كرده و مى فرمايد:

«اَلشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتِ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاَعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُواللهَ وَ اعْلَمُوا اَنَّ اللهَ مَعَ الْمُتَّقينَ(1)»

ماه حرام در برابر ماه حرام(اگر دشمنى در ماه هاى حرام بر شما تجاوز كرد مى توانيد مقابله كنيد) و براى شكستن حرمت ها قصاص است، پس هر كس بر شما تجاوز كرد شما نيز مانند او بر او بتازيد و پرهيزكار باشيد و بدانيد كه خداوند با پرهيزكاران است».

در روايات نيز پاسخ اين اشكال ذكر شده، در روايتى چنين آمده است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره بقره، آيه 194.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«عَن الْعَلاءِ بْنِ الفُضَيْلِ قالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُشْركينَ اَيَبْتَدابِهِمُ الْمُسْلِمُونَ بِالْقِتال فىِ الشَّهْرِ الْحَرامِ؟ فَقالَ اِذا كانَ الْمُشْرِكُونَ يَبْتَدِؤُنَهُمْ بِاسْتِحْلاله ثُمَّ رَأَى الْمُسْلِمُونَ اَنَّهُمْ يُظْهِرُونَ عَلَيْهِمْ فيه وَ ذلِكَ قَوْلُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ «اَلشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ» وَ الّرُومُ فى هذا بِمَنْزِلَةِ الْمُشْرِكينَ لاََنَّهُمْ لَمْ يَعْرِفوُا لِلشَّهْرِ الْحَرامِ حُرْمَةً وَ لاَحقّاً، فَهُمْ يَبْدَؤُنَ بِالْقِتالِ فيهِ وَ كانَ الْمُشرِكُونَ يَرَوْنَ لَهُ حَقّاً وَ حُرْمَةًّ فَاسْتَحَلوُّهُ فَاسْتُحِلَّ مِنْهُمْ، وَ اَهْلُ الْبَغْىِ يَبْتَدِؤُنَ بِالْقِتالِ»(1)

شخصى به نام علاءبن الفضيل مى گويد: درباره مشركان سؤال كردم كه آيا مسلمانان در ماه هاى حرام جنگ را عليه آنان آغاز كنند؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 52.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فرمود: «زمانى كه مشركان حرمت ماه هاى حرام را رعايت نكنند و دست به جنگ بزنند و مسلمانان ببينند كه آنان غلبه پيدا مى كنند مانعى ندارد و اين مطابق قول خداى متعال است كه فرمود: «اَلشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ»،و مردم روم در اين جا به منزله مشركانند، زيرا آنان حرمت ماه هاى حرام و حق آن ها را نشناختند و آنان در ماه حرام شروع به جنگ كردند و با آن كه مشركين براى ماه هاى حرام حق و حرمتى قائلند، پس چون آنان جنگ را عملا روا داشتند جنگ با ايشان جايز گرديد و اهل فساد و تجاوز به غير حق در ماه هاى حرام جنگ را آغاز مى كنند.

بنابراين معيارى كه در آيه و روايت گذشته براى تجويز جنگ بيان گرديد شروع و آغاز جنگ از طرف دشمن است، و هيچ كس در اين زمينه شك ندارد كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سپاه مزدور بعث عراق به دستور صدام عفلقى جنگ تمام عيار را در 31/6/59 مطابق با 13/ ذى القعدة كه ماه حرام است عليه ايران آغاز كرد، و هواپيماهاى عراق ناگهان به حدود فضائى ايران تجاوز كردند و فرودگاه مهرآباد را بمب باران نمودند و خسارت هايى را وارد ساختند.

در اين صورت، آن كس حرمت ماه هاى حرام را نقض كرده است كه اين جنگ را آغاز كرده و در مورد دفاع از حمله دشمن هيچ دليلى بر حرمت نيست، بلكه به اقتضاى ادلّه وجوب دفاع، دفاع واجب و لازم است.

مـوارد اسـتثنا

توضيح پاسخ گذشته را به طور مشروح تر مى توان تحت عنوان موارد استثناى جنگ در ماه هاى حرام بيان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

داشت; و آن اين كه فقهاى عظام مانند صاحب شرايع و جواهر بدون هيچ اختلافى در اين زمينه از آيات و رواياتى چون روايت گذشته استفاده كرده اند كه جنگ در ماه هاى حرام در موارد استثنائى زير جايز است:

1 - وقتى جنگ از ناحيه دشمن آغاز شود; خواه طرف مقابل مسلمان باشد و يا مشرك، و در اين صورت جهاد به عنوان دفاع انجام مى گيرد و اين عملى است كه بارها بوسيله پيامبر اسلام و مسلمانان صدر اسلام انجام شده و علاوه بر دليل عقلى و آيات و روايات، تاريخ و سيره پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيز آن را اثبات كرده است.

2 - مسلمانان پس از پايان يافتن جنگ به عنوان قصاص، در شكستن حرمت ماه حرام مى توانند يك بار در ماه هاى حرام ناگهان بر آنان يورش برند و آنان را مورد تجاوز، همانند تجاوز آنان قرار دهند; و اين مطابق آيه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شريفه گذشته است كه فرموده: «وَ الْحُرُماتِ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ» براى حرمت ها قصاص است، پس كسى كه بر شما تجاوز كرد شما نيز مقابله به مثل كنيد. در سال ششم هجرى از ورود پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و مسلمانان به مكّه جلوگيرى به عمل آوردند و براى اين كار اقدام به جنگ و خونريزى نمودند در مقابل اين نقص حرمت، خداوند در سال نهم هجرى به پيامبر(صلى الله عليه وآله) اجازه داد كه در ذى القعده براى انجام مراسم عمرة وارد مكّه شوند و اجازه داد كه براى رفع ممانعت از آنان، اقدام به جنگ و مبارزه مسلّحانه شود، و در اين مطلب نيز هيچ گونه اختلافى بين فقهاى اسلام نيست.

3 - افراد و گروه هائى كه براى ماه هاى حرام حرمتى قائل نيستند و فرقى بين ماه هاى حرام و غير

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حرام نمى گذارند جنگ با آنان در ماه هاى حرام هيچ اشكال ندارد، بنابراين حرمت ماه هاى حرام و امنيّت در آن ها مخصوص كسانى است كه براى ماه هاى حرام حرمت قائل باشند، صاحب جواهر در اين باره فرموده است:

«وَيَحْرُمُ الْغَزْوُفِى اَشْهُرِ اْلحَرامِ وَ هِىَ رَجَبٌ وَ ذُوا الْقَعْدَةِ وَ ذُوالْحَجَّةِ وَالْمحَرَّمُ اِلاّ اَنْ يَبْدَأَ الْخَصْمُ اَوْيَكُونَ مِمَّنْ لايَرى لِلاَْشْهُرِ حُرْمَةً بِلا خِلاف اَجِدْهُ فى شَىْء مِنْ ذلِكَ...(1)»

جنگ در ماه هاى حرام است و ماه هاى حرام عبارت است از رجب و ذى القعده و ذى الحجّه و محرم، مگر آن كه دشمن شروع به جنگ كند يا آن كه دشمن از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جـواهر، ج 21، ص 32.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كسانى باشد كه براى ماه هاى حرام احترامى قائل نباشد، و در اين مطلب هيچ اختلافى من نيافتم.

چنان كه در روايت «علاءبن الفضيل» آمده بود «وَالرُّومُ فى هذا بِمَنْزِلَةِ الْمُشْرِكينَ، لاَِنَّهُمْ لَمْ يَعْرِفُوا للِشَّهْرِ الْحَرامِ حُرْمَةً وَلا حَقّاً فَهُمْ يَبْتَدِؤُونَ بِالقِتالِ فيهِ» مردم روم در اين حكم مانند مشركان هستند، چون براى ماه حرام احترامى و حقى قائل نيستند، از اين جهت در ماه حرام شروع به جنگ مى كنند.

عذر بدتر از گناه

با توجّه به توضيحات گذشته روشن شد كه در دفاع مقدّس سربازان اسلام در برابر تجاوزات وحشيانه صدام آمريكائى به حريم مقدّس اسلام، قرآن، مال، جان و ناموس مسلمانان جاى هيچ گونه شبهه و ترديدى نيست، امّا تعجب آور است كه حاكم بغداد و سپاهيان وى از هيچ جنايتى فروگذار نمى كنند; افراد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

غير نظامى از زن و مرد و كودك خردسال را مورد حملات وحشيانه قرار مى دهند و بر سر آنان بمب هاى آتش زا فرو مى ريزند و آنان را به فجيع ترين وجهى مى كشند و خانه هاى آنان را خراب مى كنند و آنان را از وطن خود آواره مى سازند و يا آنان را به اسيرى مى گيرند و به نواميس مردم تجاوز مى كنند، با اين همه جنايت، حال كه در ورطه هلاكت و سقوط قرار گرفته اند دست به هر حيله و نيرنگى مى زنند تا خود را از اين جهنّمى كه به دست خود براى خود به وجود آورده اند برهانند! مثل آنان درست مثل كفّار و بت پرستان صدر اسلام است كه براى خاموش كردن فروغ اسلام دست به هر جنايتى مى زدند و سعى مى كردند بر سپاهيان اسلام خورده گيرى كنند كه اينان حرمت ماه هاى حرام را رعايت نمى كنند، قرآن كريم درباره آنان مى فرمايد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى گويد: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتال فيهِ قُلْ: قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ وَ صدٌّ عَنْ سَبيلِ اللهِ وَ كُفْرٌ به وَ الْمَسْجِدِالْحرامِ وَ اِخْراجُ اَهْلِه مِنْهُ اَكْبَرُ عِنْدَاللهِ والْفِتْنَةُ اَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلايَزالُونَ يُقاتِلُونَكُمْ حَتّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دينِكُمْ اِنِ اسْتَطاعُوا...(1)»

(اى پيامبر، مشركان) درباره حرمت ماه حرام از تو سؤال مى كنند، بگو: كشتار در آن «گناه بزرگى است ولى جلوگيرى از راه خداو كفر او و مسجد الحرام و بيرون راندن اهل آن از آنجاگناهش در نزد خدا بزرگتر است و فتنه بزرگتر است از كشتن ( كه از مسلمانان اشتباهاً در ماه حرام بوقوع پيوسته) و آنان پيوسته با شما كشتار مى كنند تا اگر بتوانند شما را از دين و آئينتان برگردانند.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره بقره2، آيه 217.

2 - تفسير شبرّ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شركت افراد نابالغ در جنگ

سوأل 2: جهاد تنها بر مكلّفين واجب است و يكى از شرايط تكليف بلوغ است، بنابراين چرا اجازه داده مى شود كه نوجوانان نا بالغ در سن دوازده و يا سيزده سال در اين جنگ شركت كنند تا جايى كه تا آخرين مرحله ايثار و فداكارى قدم گذارده و با بستن نارنجك به خود و رفتن زير تانك دشمن، بزرگ ترين ضربه را به دشمن وارد آورند.

جـواب: در پاسخ اين ايراد بايد بگوييم درست است كه تمام تكاليف شرعى متوجّه كسانى است كه به حدّ بلوغ رسيده باشند و افراد نا بالغ اعم از خردسالان و يا ديوانگان، مكلّف به هيچ تكليفى از جانب شرع مقدّس اسلام نيستند و اين منّتى است كه قانون گذار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مقدّس اسلام بر آن ها نهاده و سخت گيرى و الزام را از آنان برداشته است.

و اين مطلب علاوه بر آن كه مورد اتّفاق جميع علماء اسلام است، طبق حديث معروفى است كه از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده است كه فرمود: «رُفِعَ الْقَلَمُ عَنِ الصِّبِىِّ حَتّى يَحْتَلِمَ وَ عَنِ الَْمجْنُونِ حَتّى يَفيقَ» قلم تكليف از نا بالغ برداشته شده تا وقتى كه بالغ شود و هم چنين از ديوانه تا وقتى كه بيمارى جنون وى بر طرف و عاقل شود.

امّا در عين حال كه الزام و تكليفى بر افراد نا بالغ نيست، اعم از آن كه تكليف، دستور جهاد باشد يا دستور دفاع ولى نوجوانانى كه به حدّ تميز رسيده اند و خوب و بد و مفاهيم اسلامى را تشخيص مى دهند حق دارند كه در صحنه جهاد و دفاع شركت كنند و از اين

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فيض عظيم الهى بهره برند.

مخصوصاً وقتى كه صحنه، صحنه دفاع باشد، و هر موجودى فطرتاً براى خود حق دفاع قائل است و شارع مقدّس اسلام نيز از اين حكم عقل فطرى جلوگيرى نكرده است.

علاوه بر اين كه روش عمل اباعبدالله الحسين(عليه السلام)در نبرد كربلا روشنگر جواز اين مطلب است، بنابراين، اطفال را نمى توان اجبار كرد كه در ميدان جهاد شركت كنند، امّا اگر خود آنان داوطلب باشند دليلى براى ممانعت از آنان وجود ندارد، مگر اين كه شركت آنان در جهاد اخلالى در نبرد سربازان اسلام وارد آورد كه در اين صورت مى توان از آن جلوگير به عمل آورد.

چنان كه اگر دفاع از حريم مقدّس اسلام و قرآن و حفظ حوزه اسلام و مجتمع اسلامى متوقّف بر وجود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

افراد نابالغ در صحنه باشد بايد از سوى افراد مكلّف، به جنگ و دفاع ترغيب شوند; هر چند مورد خطاب هيچ يك از قوانين الزامى اسلام نيستند.

تعليمات نظامى براى زن ها

سوأل 3: سؤال ديگرى كه در رابطه با جنگ تحميلى عراق و ايران به وجود آمده بود مسئله تعليمات نظامى براى زن ها است، و اين سؤال براى بعضى به وجود آمده كه جهاد در اسلام مخصوص مردان است و بر زن ها جهاد واجب نيست بنابراين چگونه نظام جمهورى اسلامى ايران سعى دارد كه حتّى زن ها نيز با تعليمات نظامى آشنا باشند و بتوانند سلاح هاى روز را به كار ببرند و آمادگى رزمى داشته باشند؟

جـواب: در جواب اين ايراد بايد گفت: آن چه مسلّم

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است اين است كه جهاد بر زن ها واجب نيست، جهاد مسلّحانه كارى سخت و دشوار است و با ظرافت و لطافتى كه در ساختمان زن در دستگاه آفرينش به كار رفته مغاير است، امّا مسأله دفاع بر اضطرار و ناچارى استوار است و بايد از هر وسيله ممكن براى ادامه و حفظ حيات استفاده شود، علاوه بر اين، زن ها حق دارند از خود دفاع كنند و در صورتى كه حمله عمومى به طور ناگهانى از هر جانب عليه اسلام و مسلمانان آغاز شود و طبقه مردان نتوانند به تنهايى شرّ دشمن را دفع كنند زن ها نيز به خود حق مى دهند كه از خود دفاع كنند امام خمينى(قدس سره) مى فرمايد: جهاد بر زن ها واجب نيست، ولى دفاع بر هر شخصى، چه مرد و چه زن در حدّ توانايى و امكانات واجب است و چون حمله دشمن طبق تاكتيك نظامى و توأم با سلاح هاى روز است،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مدافع بايد آمادگى قبلى و آشنايى با فنون نظامى و انواع سلاح ها داشته باشد، از اين نظر شركت زن ها در يادگيرى تعليمات نظامى بلااشكال است و طبق عموم مفاد آيه شريفه: «وَاَعِدُّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة» هر چه مى توانيد در برابر دشمن نيرو تهيّه كنيد; آمادگى رزمى زن ها براى تهيّه نيروى دفاعى مطلوب و مرغوب شرع مقدّس اسلام است.

امّا اصل عدم وجوب جهاد بر زن و شرط ذكوريّت براى تكليف جهاد مطابق ضرورت دين واتّفاق علما و دانشمندان اسلامى و سيره عملى پيامبر اسلام و پيشوايان دين است، پيامبر اسلام هيچ گاه زن ها را در جنگ ها شركت نمى داد و بعد از پيامبر نيز زن ها در جنگ ها شركت نداشتند، اضافه بر اين در روايات و احاديث نيز اين مطلب بيان گرديده است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«عَن اْلاَصْبَغِ بْن نَباتَه قالَ: قالَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ(عليه السلام): كَتَبَ اللهُ الْجِهادَ عَلَى الرِّجالِ وَ النِّساءِ فَجِهادُ الرَّجُلِ بَذْلُ مالِه وَ نَفْسِه حَتّى فى سَبيلِ اللهِ وَ جِهادُ الْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبَرَ عَلى ماتَرى مِنْ اَذى زَوْجِها وَغيْرَتِه «عِشْرَتِه»(1)و فى حَديث آخَرَ: و جِهادُ المَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ» از اصبغ بن نباته از امير مؤمنان نقل شده است كه فرمود: خداوند جهاد را بر مردان و زنان نوشته است، پس جهاد مرد بذل مال و جان است تا در راه خدا كشته شود، و جهاد زن آن است كه بر آزار و غيرت شوهرش يا معاشرت او صبر كند. و در حديث ديگر جمله آخر حديث چنين است: و جهاد زن خوش رفتارى با شوهر است.

قالَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله): كَتَبَ اللهُ الْجِهادَ عَلى رِجالِ اُمَّتى وَالْغيرَةَ عَلى نِساءِ اُمَّتى فَمَنْ صَبَرَ مِنْهُنَّ وَاحْتَسَبَ اَعْطاهَا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 وسائل الشيعه، ج 11، ص 15 نقل از كافى.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اللهُ اَجْرَ شَهيد(1).

رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: خداوند جهاد را بر مردان امّت من و صبر و تحمّل بر غيرت مرد را بر زنان امّت من نوشته است، پس زنهائى كه صبر كنند و در حساب خدا بگذارند، خداوند اجر شهيد به آنان اعطا مى فرمايد.

در اين روايات(چنان كه ملاحظه مى شود) در مسأله جهاد، تفاوت ميان مردان و زنان قائل شده و جهاد مردان را در ميدان رزم و جهاد زن را صبر و تحمّل در مقابل ناملايماتى كه از شوهر مى بيند قرار داده است. بنابراين، معلوم مى شود كه جهاد مسلّحانه تنها وظيفه مردان است، چنان كه در حديث ديگرى على بن طاووس در لهوف نقل كرده كه «مادر وهب» در صحنه كارزار ظاهر شد و اباعبدالله الحسين(عليه السلام)به او فرمود: (اى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مستدرك الوسائل، ج 2، ص 245.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مادر وهب برگرد، جهاد از زن ها برداشته شده و تو و فرزندت با رسول خدا هستى)(1).

جهاد با نهى پدر و مادر

سوأل 4: آيا فرزند در رفتن به جبهه هاى جنگ بايد از پدر و مادر اجازه بگيرد؟ آيا پدر و مادر مى توانند فرزند را از جهاد منع كنند؟ و اگر نهى كردند اطاعت آنان واجب است؟

اينها سؤالهايى است كه در زمان ما مورد ابتلاى بسيارى از جوانان است كه مى خواهند براى دفاع از كيان اسلام و مسلمين به ميدان هاى نبرد عليه دشمن متجاوز مشتاقانه بشتابند، امّا مهر و عطوفت پدرى و مادرى گاهى سد راه اين حركت مى گردد و عاشقان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مستدرك الوسائل، ج 2، ص 246.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شهادت و لقاءالله را مواجه با افسردگى و رنجيدگى خاطر مى سازد.

در مقابل اين سؤال فتوا و پاسخ رهبر كبير انقلاب امام خمينى(قدس سره) واضح و روشن است; معظّم له فرموده اند: افرادى كه موظّفند تحت عنوان خدمت نظام وظيفه و يا تعيّن ديگر به صحنه هاى جنگ بروند و تكليف جهاد تعيّن پيدا كرده، درباره اين گونه افراد ممانعت و نهى پدر و مادر و يا عدم رضايت آنان و يا اذيّت شدن آنان تأثيرى ندارد و اين گونه افراد موظّفند، حتّى در صورت عدم رضايت و يا ممانعت پدر و مادر نيز به تكليف خود عمل كنند و از وظيفه سربازى سرباز نزنند.

امّا افرادى كه مايلند به طور داوطلب در جنگ شركت كنند، مسئله اذن پدر و مادر اگر چه در رفتن به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهاد و دفاع شرط نيست، ولى اين گونه افراد لازم است وسيله ايذاء و ناراحتى پدران و مادران خود را فراهم نكنند بنابراين مى توانيم در مسأله اوّل، يعنى در صورت معين بودن تكليف جهاد درباره آنان بگوييم ممانعت پدر و مادر اثرى در وجوب انجام وظيفه ندارد، چنان كه فقهاى عظام ديگر نيز چنين گفته اند; صاحب جواهر در كتاب خود مى نويسد:

«وَلَوْكانَ الْجِهادُ مُتِعَيِّناً عَلَيْهِ وَجَبَ عَلَيْهِ الْخُروُجُ لَهُ مِنْ غَيْرِ اسْتيذان بَلْ وَمَعَ اْلمُخالَفَةِ بِلا خِلاف اَجِدُهُ فيهِ كَمَا اعْتَرَفَ بِهِ الْفاضِلُ اِذْلاطاعَةَ لَِمخْلُوق فِى مَعْصِيَةِ الْخالِقِ، و كَذا فى جَميعِ الْواجِباتِ»(1)

اگر جهاد بر او معيّن شده باشد واجب است بر او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جواهر، ج 21، ص 25.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بدون اجازه گرفتن(از پدر و مادر) به جهاد برود، بلكه حتّى در صورت مخالفت آنان بايد اين وظيفه را انجام دهد; و در اين حكم هيچ اختلافى وجود ندارد، همان طور كه فاضل (علاّمه حلّى(رحمه الله)) بدان اعتراف نموده است، زيرا طاعتى براى مخلوق در معصيّت خالق نيست و هم چنين است در تمام واجبات.

امّا در مسأله دوّم، يعنى در صورتى كه رفتن به جهاد واجب عينى درباره شخص نباشد به طورى كه يا اصلا براى او مستحب باشد و تكليفى درباره جهاد نداشته باشد، و يا واجب كفائى باشد كه به حدّ كفايت افرادى به پا خواسته باشند; در اين صورت نبايد كارى كه موجب اذيّت والدين شود انجام دهد گرچه اذن و اجازه لزومى ندارد. و چون مسأله حرمت عقوق والدين از نظر قرآن و احاديث روشن است، بلكه جزء ضروريّات

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

احكام اسلام شمرده مى شود، نيازى به بحث در اطراف آن نيست و حرمت عقوق در موردى است كه جهاد واجب عينى نشده باشد. از اين نظر امام امت بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى(رحمه الله) فرموده اند كه رضايت پدر و مادر در جهاد شرط نيست ولى اگر اذيت مى شوند تحصيل رضايت آنان را بنمايد.

 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رفتن به جبهه جنگ با وجود بدهكارى

سوأل 5: يكى از سؤال هاى كه براى رزمندگان ما پيش مى آيد اين است كه افراد، مخصوصاً طبقه مستضعف معمولا بدهكارى دارند، و غالباً همين ها هستند كه به جبهه هاى جنگ مى شتابند، در اين صورت در مقابل بدهكارى ها چه وظيفه اى دارند؟ آيا با داشتن بدهكارى نمى توانند به جبهه ها روانه شوند و يا بدهكارى سد راه آنان نيست؟

در پاسخ اين سؤال بايد گفت: اگر مسأله به اين صورت طرح شود كه نداشتن قرض يكى از شرايط وجوب رفتن به جهاد است، همان طور كه بلوغ و قدرت از شرايط است، پاسخ سؤال در اين صورت منفى است، يعنى نداشتن بدهكارى مسلّماً از شرايط وجوب

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهاد نيست، زيرا دليلى بر اين مطلب وجود ندارد، بلكه با داشتن قرض نيز تكليف جهاد متوجّه انسان مى شود و بايد عمل شود، نهايت در صورتى كه شخص مى تواند هم به جهاد برود و هم دين خود را ادا كند بايد هم هر دو كار را انجام دهد و مسلماً رفتن به جنگ باعث برى شدن ذمّه بدهكار نيست، و اين مطلب مقتضاى قواعد اوّليه فقه است، چون اشتغال ذمّه مبرء ذمّه مى خواهد، و مبرء ذمّه يا پرداخت دين است و يا ابراء و اسقاط طلبكار، يعنى طلبكار ذمّه او را برى كند و راجع به آن اعلام رضايت نمايد. و در صورتى كه هيچ يك از اين دو در كار نباشد عهده دارى بدهكار به حال خود باقى است. در روايت مرسله اى چنين آمده است:

«اِنَّ رَجُلا جاءَ اِلَى النَّبِىّ(صلى الله عليه وآله) فَقالَ يا رَسُولَ اللهِ اِنْ قُتِلْتُ فى سَبيلِ اللهِ صابِراً مُحْتَسِباً تُكَفَّرُ عَنّى خَطَأى؟ قالَ: نَعَمْ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اِلاَّ الدَّيْنَ فَاِنَّ جِبْرَئيلَ(عليه السلام) قالَ لى ذلِكَ»(1)

مردى خدمت پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد و گفت: يا رسول الله اگر من در راه خدا با صبر و شكيبايى كشته شوم و اجر خود را از خدا بخواهم، آيا گناهانم جبران مى شود؟ پيامبر فرمود: آرى، مگر بدهكارى، زيرا جبرئيل به من اين را گفته است.

بنابراين، در صورت امكان و قدرت هم پرداخت قرض واجب است و هم رفتن به جهاد، آرى اگر قرض مدّتى دارد كه هنوز مدّت آن نرسيده است، در اين صورت اگر كسى ضمانت پرداخت آن را نموده و يا طلبكار راضى است كه مجاهد به جنگ برود ولو اين كه موفّق به برگشت از جهاد و پرداخت وام نشود، در اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سنن بيهقى، ج 9، ص 25.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

صورت نيز بحثى نيست كه مى تواند به جهاد برود و قرض مانع رفتن به جبهه نيست.

چنان كه اگر وام داراى مدّت است و بدهكار توانايى پرداخت آن را داشته باشد و نسبت به آن وصيّت كند كه از اموالش پس از كشته شدن پرداخت شود، و يا شاهدى براى آن اتّخاذ كند كه حق طلبكار از بين نرود، در اين صورت نيز مزاحمتى بين جهاد و دَيْن نيست، حتّى اگر جهاد درباره او معيّن نشده باشد مى تواند به جهاد برود.

امّا در صورتى كه وام داراى مدّت است و هنگام پرداخت آن نرسيده و يا رسيده، ولى مجاهد، قدرت پرداخت آن را ندارد و نتواند در آينده نيز آن را فراهم كند، قهراً از پرداخت وام معذور است و مانعى در اين صورت نيز براى رفتن به جبهه نيست; صاحب جواهر

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اين مورد مى گويد:

«اگر زمان پرداخت وام رسيده باشد و بدهكار از پرداخت آن ناتوان باشد، بعضى گفته اند كه طلبكار مى تواند بدهكار را از رفتن به جبهه ممانعت كند، و ما اين قائل را به دست نياورده ايم... و اين قول جدّاً بعيد است، زيرا مقتضى دستورهاى عمومى جهاد آن است كه به جهاد برود و فرض اين است كه حق مطالبه با عدم توانايى بدهكار ساقط مى شود و حقّى براى او در ذات شخص وجود ندارد(كه بتواند او رانگه دارد)(1)... .

بنابراين، وجهى در اين صورت براى ممانعت از جهاد وجود ندارد.

امّا اگر مجاهد، قدرت پرداخت وام را فعلا و يا در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - جواهر، ج 21، ص 21.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آينده دارد و رفتن به جنگ باعث تضييع حق طلبكار است، و وضع او طورى است كه بايد يا به جهاد برود و يا بماند و دَيْن خود را ادا نمايد; در اين صورت اگر جهاد بر او معيّن شده باشد بايد به جهاد برود، زيرا جهاد از اهميّت ويژه اى برخوردار است و عزّت و شرف و سربلندى اسلام و مسلمانان و امنيّت و دفاع از نواميس اسلام به آن بستگى دارد، از اين رو، بايد جهاد را انتخاب كند، همان طور كه در تزاحم بين دو واجب عقل مى گويد بايد آن چه اهميّت بيش ترى دارد انتخاب شود.

چنان كه حضرت امام خمينى(رحمه الله) مى فرمايند: در حال حاضر تمام افراد كه قدرت دارند به جبهه بروند بايد به مقامات مسؤول مراجعه نمايند و چنانچه تشخيص دادند كه جبهه به آنها نياز دارد واجب است به جبهه بروند و بر هر كار ديگرى مقدّم است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و امّا اگر جهاد بر شخص تعيّن پيدا نكرده و درباره او مستحب و يا واجب كفايى است كه عده اى به مقدار كفايت به منظور آن قيام كرده اند، در اين صورت بايد مكلّف سعى كند دَين خود را پرداخت كند و طلبكار به استناد حقّى كه بر گردن او دارد و او نيز تكليفى به رفتن ندارد مى تواند از رفتن او ممانعت كند، چون در اين صورت هيچ مانعى در مقابل پرداخت دَين كه واجب معين و حق النّاس است وجود ندارد.

حتّى اگر بدهى داراى مدّتى است كه هنوز سرنيامده و با رفتن او به جنگ حق طلبكار از بين مى رود و يا در معرض از بين رفتن است بايد طبق حكم عقل قدرت خود را براى انجام وظيفه حفظ نمايد، و اگر به دست خود، خود را ناتوان ساخت و در وقت عمل عاجز شد هيچ گونه عذرى در برابر آن ندارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جـهاد و حقوق همسر

از توضيحات و فروعى كه درباره جهاد و بدهكارى مطرح شد، مسأله جهاد و حقوق همسر از قبيل مهر و نفقه و حق مضاجعت نيز روشن مى شود، زيرا مهر و نفقه در حقيقت يك بدهكارى است كه بايد شوهر آن ها را بپردازد. بنابراين، اگر توانايى مالى دارد و آنها را در عين رفتن به جهاد پرداخت مى كند، ديگر تزاحمى از اين جهت بين جهاد و اين حقوق به عمل نمى آيد.

چنان كه اگر توانايى مالى ندارد و قدرت به پرداختن آنها به هيچ وجه ندارد، خواه به جهاد برود يا نرود باز مانعى از رفتن به جهاد پيش نمى آيد، تنها صورت تزاحم در جايى است كه شوهر از قبيل كارگر است كه بايد روزانه تلاش كند و مخارج خانواده خود و مهر زن را تأمين نمايد در اين صورت بايد گفت در صورتى كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جهاد و دفاع بر او واجب معيّن شده باشد بنابراين، هم جهاد بر او واجب است و هم تأمين هزينه زندگى خانواده، و از نظر اين كه جهاد از اهمّ واجبات اسلامى است بايد رفتن به جهاد را مقدّم بردارد; امّا اگر رفتن به جهاد درباره او واجب معيّن نباشد در اين صورت بايد حقوق همسر و فرزندان را محافظت كند و آن ها را مقدّم بدارد.

وظيفه حج و جهاد

هنگامى كه از بحث هاى گذشته معيار و قانون كلّى داير شدن امر بين دو واجب روشن شد، نيازى به طرح اين مسأله به طور جداگانه به نظر نمى رسد، ولى براى روشن شدن ذهن خوانندگان بايد گفت در مورد حج و جهاد نيز، اگر جهاد واجب كفايى باشد مكلّف بايد به حج برود، چون حج واجب عينى است، و واجب كفايى نمى تواند با واجب عينى مزاحمت كند.

اشتراک نشریات رایگان

سامانه پاسخگویی