انسان وآزادى

دوره دهم، شماره هشت

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: انسان و آزادى

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

نوبت چاپ: اوّل

تيراژ: 10000 جلد

تاريخ چاپ: 1379 هـ ش

قطع: جیبی

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*انسان و آزادى

آزادى واژه دلنواز و شوق انگيزى است كه هماره بشر را مفتون خويش ساخته است. ميل انسان به رها بودن و آزادى، ريشه غريزى دارد.

بر پايه اين آرمان غريزى، بشر در همه روزگاران خويش، حتى هنگامى كه از تن دادن به فشارها و تنگناهاى زندگى فردى و اجتماعى ناگزير بوده، در آرزوى رهايى مطلق به سر برده است.

در اين مقال، هدف، بررسى مفهوم آزادى است. آيا آزادى يك مفهوم ارزشى مطلق است؟ يا على رغم گرايش مطلق انسان به آن، داراى ارزش نسبى است؟

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*زاويه ها

مسلّماً نگرش اقوام و فرهنگ ها به آزادى، متفاوت است. و هر كس با ديدگاه ويژه خويش در تفسير انسان، همانند ديگر مفاهيم انسانى، به آن مى نگرد.

به طور كلى، مى توان نگرش به آزادى را تابعى از نگرش هر فرد يا جامعه به انسان دانست. اگر ديدگاه هاى انسان شناسانه را در يك تقسيم بندى فراگير، به سه دسته آسمانى (مبتنى بر وحى)، خرافى (اساطيرى) و انسان محورى (مبتنى بر امانيسم) تقسيم كنيم، به تبع آن، مفهوم آزادى نيز دگرگون مى شود.

از ديدگاه نخست (آسمانى) چون انسان، خدا محور است (... اِنّا لِلّه و انّا اليه راجعون)(1) مفهوم حريّت را بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بقره، 56.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به عبوديت انحصارى و فراگير انسان در برابر خداوند و پاى بندى مطلق، به شريعت از يكسو، و گسستن حتى نامرئى ترين رگه هاى وابستگى به غير حق (پرهيز از شرك خفى و جلّى) از ديگر سو، تفسير كرد; كه ميوه هاى شيرين آن در زندگى فردى و اجتماعى دين باوران، به شكل خشيت راستين از خداوند و دل مشغولى هماره به پرستش الهى (وهب لى الجدّ فى خشيتك و الدّوام فى الاتّصال بخدمتك) و وارستگى از دنيا، ستيز با ستمگران و رهايى از بردگى ذهنى و اطاعت كور از ديگران و... تبلور مى يابد.

در نگاه دوم (خرافى) آدمى در حصار ذهنيت كور خويش و زنجير اسارت پندارهاى پوشالى و تارهاى عنكبوتى و بند رقيّت طاغوت، زندانى است و به خيال خام خويش، به دليل بريدن از وحى، در پندارِ آزادى، روزگار مى گذراند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در نگرش انسان مدار (ديدگاه سوم يا امانيسم) آدمى خوشبختى خويش را در رهايى مطلق و آزادى افراطى، حتّى از قوانين الهى مى پندارد و هيچ بايد و نبايدى را به رسميّت نمى شناسد. كه در بُعد اخلاقى و اجتماعى، به اباحيّت و آزادى انگارى بى مرز و مهار گسيخته (ليبراليسم اخلاقى، اجتماعى) مى انجامد.

نقطه مشترك دو ديدگاه اخير، انسان شناسى علل برخاسته از انديشه محض انسانى بريده از وحى و نيز منش رفتارى متضاد با شريعت آنهاست.

در اين مجال، در صدد بررسى و نقد ديدگاه هاى متفاوت، در اين باره نيستيم، بل، آزادى و حريّت انسانى را از ديدگاه فرهنگ اسلامى مى كاويم و جهت تبيين بهتر اين ديدگاه، تنها در يك بحث مقايسه اى، به مفهوم آزادى در آينه ذهنيّت انسان معاصر مى نگريم.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*تفسير مفهوم حريّت

براى شناخت موضوعات و شؤون وابسته به يك موجود، دو راه وجود دارد; نخست: اين كه آن ها را به شكلى مستقل و بريده از ذات آن موجود، تبيين و تفسير كنيم; ديگر: آن كه با نگرش به ذات آن موجود و در ارتباط با آن، به تبيين آنها بپردازيم.

*تفسير نخست

شيوه نخست، كاملا ناصواب است; زيرا چگونه مى توان شأن يك موجود (آنچه از او ريشه گرفته) را به گونه اى مستقل و بريده از ذات آن بررسى كرد؟

به ديگر سخن: حريّت از ويژگى هاى ذاتى انسان است و منشأ تكوينى دارد، حال اگر به گونه اى بريده از وى و ساختارش در محدوده شرائط و واقعيّات بيرون از

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ذات انسان، تفسير شود، اوّلا : حريّت انسانى برخاسته از ساختار وجودى او را نتيجه نمى دهد; ثانياً : به تبع شرائط و واقعيّت هاى گونه گون، داراى تفسير نسبى خواهد بود. چه اين كه: شرائط خارج از ذات انسان ها بر پايه موقعيّت افراد و جوامع مختلف، دگرگون مى گردد و از رهگذر گذشت زمان، دچار نوسان مى شود. در نتيجه، بدون هيچ اعتراضى بايد هرگونه برداشتى را از آزادى پذيرفت. ثمره چنين تفسيرى در قلمرو اخلاق اجتماعى، رهايى بشر در دايره ارضاء خواسته هاى طبيعى و مادّى (با توجه به شرايط زمانى و مكانى) حاكم بر اوست، كه بازگشت به رقيّت دارد.

انشاءاللّه در همين نوشته، توضيح اين بخش را خواهيد خواند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*تفسير دوم

امّا تفسير و بررسى حريّت باتوجه به ذات و حقيقت وجودى و درونى انسان، وحدت كلمه را در تعريف آزادى به همراه دارد; مشروط به اين كه تفسير واحدى از حقيقت و ذات انسان داشته و در آن اختلاف نظر نباشد; زيرا با وجود اختلاف در تفسير انسان، مفهوم حريّت حتى در اين شيوه نيز، مختلف خواهد بود.

آنان كه نگرشى كاملا مادّى به انسان دارند و ذات انسانى را در بُعد طبيعى محصور مى دانند، تحليلشان از حريّت انسانى، غير از تحليل كسانى است كه براى انسان، ذاتى الهى معتقدند.

آرى، اگر انسان ها اعتقادات سنّتى و برگرفته از پيشينيان و نيز ديگر ديدگاه هاى فرهنگى خاص متأثر از جامعه خويش را كنار گذارند و با ديد فطرى به ذات

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خويش بنگرند، حقيقت خويش را وجودى والاتر از طبيعت و هر پديده مادّى خواهند يافت و آن را خلق وجود ديگرى خواهند دانست.(1)

تفسير شؤون وجودى انسان، گرچه بر اساس شناخت اجمالى حقيقت و ذات انسانى باشد، به مراتب ما را به واقع نزديك تر مى كند تا تفسيرى بر اساس قسم اول (خارج از ذات انسانى و با توجه به شرايط بيرونى) باشد.

حرّيّت رهايى از هر قيد و شرطى است كه مانع ظهور فعلى و خودنمايى ذات موجود باشد و با توجّه به اين كه حريّت از شؤون انسان به عنوان انسان است، آزادى انسان، رهايى او از هر قيد و بند و شرطى است كه مانع ظهور فعلى حقيقت انسانى او باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ انشأناه خلقاً آخر... مؤمنون، آيه 12.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*توضيح اين كه:

انسان به لحاظ غرايز و ابعاد مختلف وجودى خود يك نوع آزادى را طلب مى كند و به لحاظ ذات انسانى اش نوعى ديگر را.

آزادى نوع دوم، براى كسانى مطرح است كه حقيقتى به عنوان روح انسانى، جداى از جنبه جسمانى و حيوانى را براى انسان، پذيرفته اند; بنابراين، تفسير آزادى بر اساس شؤون مادّى و حيوانى انسان، امرى خارج از ذات معنوى او و تنها، متوجّه بُعد خاكى و حيوانى آدمى است.

خلاصه مطلب، در تعريف مفهوم حرّيّت، اين است كه اگر حرّيّت را براى انسان به عنوان انسان ملاحظه كنيم، هرگونه تحليل و تفسيرى خارج از آن، تفسيرى بريده از ذات و حقيقت وجودى انسان بوده و نسبى است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اسلام، مفهوم حرّيّت براى انسان به عنوان انسان ملاحظه شده و به همين لحاظ گفته شده كه حرّ و آزاد كسى است كه شهوات و خواسته هاى نفسانى را ترك كند; «مَنْ ترك الشّهوات كان حرّاً(1);

كسى كه خواسته هاى نفسانى را ترك كند، آزاد است.»

امام صادق(عليه السلام) فرمود: اِنَّ صاحبّ الدين... رفض الشهوات فصار حُرّاً...(2);

به راستى فرد ديندار... شهوات و خواسته هاى نفسانى را كنار مى زند، پس آزاد مى گردد».

بر پايه همين بينش، در مورد حرّيّت، صفات عاليه را خوى آزاد مردان دانسته اند. امير مؤمنان(عليه السلام)فرمود: «اِنّ الحياء و العفَّة مِنْ خلائق الايمان و انّهما لسجيّة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ميزان الحكمة، ج 2، ص 352، ش 3573.

2ـ بحار، ج 69، ص 277، روايت 12 طبع ايران.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الأحرار و شيمة الأبرار(1);

همانا شرم و عفّت از خصلت هاى ايمان ـ و اهل آن ـ است و به راستى اين دو صفت، خوى آزادگان و روش نيكوكاران است.»

امام صادق(عليه السلام) مفهوم حرّيّت را جامع چهار خصلت شمرده اند: وفاء، تدبير و درست انديشيدن و دقّت در امور، حياء، حسن خلق.(2) بنابراين، آزادى براى انسان به عنوان انسان، قيد انسانى را به همراه دارد; پس آزادى انسانى، رهايى حقيقت انسانى از هر قيد و بندى است كه مانع رشد، معنوى او شود.

و آزادى براى انسان به عنوان امرى خارج از ذات معنوى او، قيد آن امر خارج را به همراه خواهد داشت كه مى توان نام آن را آزادى غريزى و يا استعدادى نهاد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 2، ص 584، ش 3605.

2ـ بحار، ج 74، ص 175.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اينك، به بررسى اجمالى خصوصيّات و ويژگى هاى اين دو نوع آزادى (استعدادى و غريزى و آزادى انسانى) مى پردازيم.

 *آزادى استعدادى و غريزى

استعدادهاى موجود در نفس آدميان، برخى به صورت جبرى ظهور فعلى پيدا كرده و خواهان ارضاء و برآوردن خواسته خود هستند; مانند غريزه جنسى كه به تدريج رشد مى كند. تا در سنين خاص، ظهور فعلى خود را به نحو شديد اظهار كرده و ارضاء خواسته اش را طلب مى كند و نفس نيز، به لحاظ طبيعت اوّلى خويش ارضاء بدون قيد و شرط را مى خواهد و راحتى اش را در آزادى غريزه جنسى مى جويد.

برخى از استعدادها هم به صورت ارادى ظهور فعلى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيدا مى كند; مانند استعداد علمى، استعداد در رشد عقلى، استعداد كسب فضيلت و... در اينجا نيز نفس به لحاظ طبيعت اوّلى خود از وجود هرگونه مانع در شكوفايى و رشد آن ها رنج مى برد و آزادى در رسيدن به كمال علمى، عقلى و اخلاقى را حقّ مسلّم خود مى داند. حال سوال اينجاست كه آزادى استعدادى و غريزى، حرّيّتى مطلق است يا مشروط؟ به عبارت روشن تر: آيا در غريزه خود برتربينى، غضب، منفعت طلبى، استعداد علمى، غريزه جنسى، ثروت خواهى و... اقتضاء خاصّى براى ارضاء رشد و شكوفايى وجود ندارد و از هر راه ممكن (خواه مطلوب عقل و شرع باشد يا نباشد) مى توان به خواسته هاى استعدادى و غريزى رسيد؟ افراد بسيارى به ثروت، علم، لذّات جنسى و... مى رسند، در حالى كه براى خوب و بد افعال و راههايى كه انتخاب كرده اند هيچ

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

معيارى ندارند و به اصطلاح بر پايه انديشه ماكياوليسم و با شعار هدف وسيله را توجيه مى كند، از هر راهى به خواسته خويش مى رسند.

اين نوعى آزادى مطلق در رسيدن به خواسته هاى استعدادى و غريزى است. آزادى مطلق در مكتب كاپيتاليسم (سرمايه دارى) و آزادى مطلق در ارضاء غريزه جنسى در مكتب فرويد، نمونه بارزى از آزادى مطلق استعدادى و غريزى است. آيا قبول چنين حرّيّتى صحيح است؟

پاسخ اين است كه در يك صورت، پذيرش آزادى مطلق استعدادى و غريزى درست است (و مشروط ساختن آب به معيارهاى اخلاقى، عقلى، دينى و حتّى قانون، خلاف خواهد بود) بدين شرح كه: آزادى را براى انسان به عنوان وجودى كه داراى استعدادهاى مختلف

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است قبول كنيم، نه به عنوان حقيقت و ذات انسانى او.

اين گرايش و بينش ما را وادار مى كند كه ظهور فعلى هر استعدادى را وابسته و مشروط به هماهنگى با معيارهاى عقلى، شرعى و اخلاقى ندانيم. امّا، قبول چنين مطلبى با توجه به نفس استعداد و غريزه ممكن نيست; زيرا ذات استعداد و ذات غريزه، ذات وابستگى است، و اين ها وجودى عرضى دارند; به عبارت ديگر: وجودشان براى غير است و براى آن غير، موجودند. حال اگر قيد مشروط را در آزادى بپذيريم، بايد بگوييم: آزادى استعدادى و غريزى، نوعى آزادىِ مشروط است; مشروط به اين كه حركت، نحوه ارضاء، رشد و شكوفايى آن ها با حقيقت و ذات انسانى، هماهنگى و سازگارى داشته باشد.

پس اگر موجوديّت آزادى را در مطلق بودن آن

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بدانيم، شكى نيست كه به لحاظ عرضى بودن و وابستگى وجود استعداد و غريزه، نفى آزادى از آن ها امرى طبيعى و مطابق با عقل خواهد بود.

استعدادها و غرايز موجود در نفس، از لوازم و شؤون وجود انسان هستند و در احكام و حركت، رشد و ارضاء خواسته ها بايد هماهنگ با ذات انسانى باشند; به همين جهت، براى شكوفايى و رشد استعدادها و پاسخ گويى به خواسته هاى غريزى، راه و قانون و معيار تعيين شده از سوى حقيقت انسانى (كه همان پيام عقل و شرع است) را بايد پذيرا باشيم.

در غير اين صورت، انسان محكوم خواسته هاى غريزى و استعدادى شده و از هدف ذاتى و كمال انسانى خويش محروم خواهد شد و اين خسرانى است كه متوجّه خود شخص است. البته، زيانى هم كه متوجّه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

جامعه بشرى در جهات و ابعاد گوناگون (سياسى، اقتصادى، فرهنگى، اخلاقى و...) مى شود، بسيار عظيم است. دنياى به اصطلاح متمدّن امروز و دوران توحش در قبل، نمونه بارز اين خسران و زيان است.

استعدادها و غرايز جداى از ظهور فعلى حقيقت انسانى و كمال انسانى و در شرايط خاص رشد كرده و ظهور فعلى پيدا مى كنند. استعداد علمى در شعاع تفكّر، انديشه، تجربه و مطالعه به كمال علمى نايل مى شود. غريزه حبّ ثروت در پرتو فعّاليّت هاى اقتصادى از هر طريق ممكن ارضاء مى شود و... خواه ذات انسانى و خواسته آن مورد توجّه قرار بگيرد يا مورد توجّه نباشد.

به عبارت ديگر: روى كردن به خواست حقيقتِ انسانى، شرط رشد و ارضاء غرايز و استعدادها نيست. امّا، ظهور فعلىِ حقيقتِ انسانى در گرو اينست كه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

استعدادها و غرايز در حيطه خواستِ انسانى حركت كند و به آنچه مى خواهد برسد، اين دليل ديگرى است بر اين كه آزادى استعدادى و غريزى مطلق نيست. در واقع، فعّاليّت استعدادى و غريزى ابزارى جهت شكوفايى حقيقت انسانى هستند.

اسلام، به استعدادها و غرايز موجود در نفس به همين ديد مى نگرد و امر و نهى شارع مقدّس، متوجّه نحوه به كارگيرى اعضاء و جوارح، غرايز و استعدادها براى ظهور فعلى حقيقت انسانى و صفات برجسته انسانى است.

ثروت طلبى، خود برتربينى، منفعت خواهى، علم جويى، اِعمال غريزه غضب، غريزه جنسى و... محدود

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به او امر و نواهى خداى متعال و پيام عقل است.(1)

مخاطب شرع و اوامر و نواهى خداوند متعال، حقيقت انسانى است وليكن، حقيقت انسانى، پس از دريافت قوانين و دستورات دينى، آن ها را به استعدادها، غرايز، اعضاء و جوارح عرضه كرده و حركات و فعّاليّت آن را در چارچوب معيارهاى شرعى، محصور، محدود و كنترل مى كند. اين محدوديّت شرعى، احياناً همراه با رنج و محدود گشتن برخى غرايز جسمانى است; به همين جهت، اوامر و نواهى الهى تكليف، و تكليف از ماده كلفت و همراه با نوعى تحمّل و سختى است.

خروج هر بُعدى از ابعاد نفس و هر غريزه اى از غرايز حيوانى از دايره شرع، هر چند شكستن حصر استعدادها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ پيام عقل چيزى در عرض اوامر و نواهى الهى نيست. بل، عقل، رسول باطنى است.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و نفى محدوديّت از غرايز است و آزادى استعدادى و غريزى را به همراه دارد، ليكن، اين رهايى، به بهاى نابودى خودِ انسانى تمام مى شود و از استعداد و غريزه، نفس امّاره اى مى سازد كه آدمى را به اعمال و راهى خلاف شأن انسانى، مى كشاند.

آزادى غريزه جنسى، آزادى در حبّ دنيا و... علّت فجايع، فحشاء، اعمال منافى عفّت، فساد و بى بندبارى اقتصادى و سياسى، اجحاف و تبعيض و... است.

اين گونه آزادى ها، نه تنها به سود انسان و جامعه بشرى نيست كه سبب خسران آدميان است. بدترين خسران در اين ارتباط، زندگى در تخيّل و پوچ گرايى است كه از اين رهگذر، نصيب انسان مى شود.

قرآن چه زيبا حيات دنيوى (و شعاع ارزش ها و آزادى هاى غريزى و نفى حقيقت انسانى) را ترسيم

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كرده است: «... يا ايُّها النّاس اِنَّما بَغْيُكُمْ على اَنْفُسِكم مَتاعَ الحيوةِ الدُّنْيا، ثُمَّ اِلَيْنا مَرْجِعكُمْ فَنُنَبِّئكُمْ بَما كُنتمْ تَعْلمُونَ(1);

اى مردم! ستم هاى شما در پى بهره مندى (ناچيز) از زندگى دنيا به زيان شماست; سپس بازگشت شما به سوى ماست پس شما را به آنچه عمل مى كرديد، خبرمى دهيم.»

«اِنَّما مَثَلُ الحَيوةِ الدُّنْيا كَماء أنْزلْناهُ مَنِ السَّماء فَاخْتلَطَ بِهِ نَباتُ الاْرْضِ مَمّا يأكُلُ النّاسُ و الاَْنْعامُ حتّى اِذا أخَذتِ الاْرَضُ زُخْرُفها و ازَّيَّنَتْ وَظَنَّ اَهْلُها أنَّهُمْ قادِروُن عَلَيْها أَتهَا أمْرُنا ليْلا اَوْنَهاراً فَجَعَلْنها حَصِيداً كَأنْ لَّم تَغْنَ بالاْمْسِ كَذلِكَ نُفَضِّلُ الاياتِ لِقومِ يتفكَّرونَ(2);

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره يونس، آيه 23.

2ـ سوره يونس، آيه 24.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مثل زندگى دنيا همانند آبى است كه از آسمان نازل كرده ايم كه در پى آن، گياهان (گوناگون) زمين كه مردم و چهارپايان از آن مى خورند، مى رويد تا زمانى كه زمين، زيبايى خود را يافته و آراسته مى گردد و اهل آن، مطمئن مى شوند كه مى توانند از آن بهره ند گردند، (ناگهان) فرمان ما شب هنگام يا در روز (براى نابودى آن) فرا مى رسد (سرمايا صاعقه اى را بر آن مسلّط مى سازيم) و آن چنان آن را درو مى كنيم كه گويى ديروز، هرگز چنين كشتزارى نبوده است.»

اين گونه آيات را براى گروهى كه مى انديشند، شرح مى دهيم.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آنانى كه خوشى، زيبايى، عزّت، خوشبختى و كمال را در پرتو آزادى هاى استعدادى و غريزى مى جويند، غافلند از اين كه دنيا، ثبات ندارد و چنان، زندگى تخيّلىِ آنان را در هم مى پيچد كه گويا هرگز نبوده است. تنها راه نجات داخل شدن در دار سلام است كه خداوند انسان ها را به آن مى خواند:

«وَاللّهُ يَدْعُوا إلى دارالسَّلمِ وَ يَهْدِى مَنْ يَّشاءُ اِلى صراط مُستقيم(1);

و خداوند به سراى صلح و سلامت دعوت مى كند و هر كس را بخواهد (و شايسته و لايق ببيند) به راه راست هدايت فرمايد.»

خداى بلندمرتبه كه خير خالص است و اراده اش بر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره يونس، آيه 25.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هر فعلى، جز حكمت نيست، انسان را به دارسلام كه همان بهشت جاويد باشد فرا مى خواند; بهشتى كه هيچ شرّى در آن نيست و آنچه هست صفا و لذّت است. و اين هدايت به صراط مستقيم است كه به دارسلام منتهى مى شود. امّا خدا كسى را كه بخواهد هدايت مى كند.

اين سنّت ثابت در نظام تشريع است كه هدايت الهى، مشروط به قابليّت نفس آدمى است. كسى كه به بهاى نفى حقيقت انسانى، حرّيّت استعدادى و غريزى را خريده است و منطقش اين است كه آنچه را نفس طلب مى كند بدون قيد و شرط و ضابطه بايد در اختيارش گذاشت، نفس را به فسادهاى اخلاقى آلوده است. و جايى كه اراده، اختيار، شوق و ابزار ادراكى به طول كامل، به خدمت آزادى غريزى و استعدادى در آيد و از خواست حقيقتِ انسانى خارج شود، اراده الهى بر هدايت انسان به صراط

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مستقيم تعلّق نمى گيرد و حركت آزادانه او در برآوردن خواهش هاى استعدادى و غريزى ـ به هر نحو ممكن ـ به رنج و بدبختى و عذاب مى انجامد.

در واقع، خداوند چنين شخصى را به خودش واگذار كرده و به پيامبرش نيز فرموده كه آنان را رها كن:

«وَذرِ الَّذينَ اتَّخَذوا ديْنَهُمْ لَعباً وَ لَهْوَاً وَّ غرَّتْهُمُ الْحيوةُ الدُّنْيا وَ ذَكِّرْبِهِ أنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما كَسَبَتْ لَيْسَ لَها مِنْ دُون اللّهِ وَلىُّ و لا شَفيع وَ اِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْل لا يُؤْخَذْمِنْها اوُلئك الّذين اُبْسِلُوا بِما كَسَبُوا لَهُمْ شَرَاب مِنْ حَمِيم وَ عَذابٌ أليمٌ بما كانُوا يكْفُروُنَ(1);

و رها كن كسانى را كه آيين فطرى خود را به بازى و سرگرمى گرفتند و زندگى دنيا آنان را مغرور ساخت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره انعام، آيه 70.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

(با اين قرآن) به آنان يادآورى كن تا گرفتار (عواقب شوم) اعمال خود نشوند (و در قيامت) جز خدا، نه ياورى دارند نه شفاعت كننده اى و (چنين كسى) هرگونه عُذرى بپردازد، از او پذيرفته نخواهد شد، آنان كسانى هستند كه گرفتار اعمالى شده اند كه خود انجام داده اند; نوشابه اى از آب سوزان براى آنان است و عذاب دردناكى، براى اين كه كفر ورزيدند (و آيات الهى را انكار كردند).»

در اينجا به همان كلام بلند اميرالمؤمنين(عليه السلام) برمى گرديم كه فرمودند: «آزاد، كسى است كه تارك خواسته هاى نفسانى باشد». و به بيان اين مطلب مى پردازيم كه فرمودند:

«ايّاك و كلَّ عَمَل ينفِر عنك حُرّاً او يذّل لك قدراً أو يجلب عليك شرّاً أو تَحْمِلُ به

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

الى القيامة وِزْراً(1);

از هر كردار و عملى كه آزاده اى را از تو بربايد، يا قدر و مرتبه تو را پايين آورد و يا سبب شرّ و بدى براى تو شود يا به سبب آن، گناه و بار سنگينى را به جانب قيامت حمل كنى، بپرهيز.»

اصل اين است كه فعّاليّت هاى استعدادى و غريزى در شعاع خواست حقيقت انسانى باشد; در احكام شريعت نيز، چنين جهت گيرى شده است و عقل نيز با آن هماهنگ است.

ليكن، در دنياى مدرن و از سوى مدّعيان تمدّن و آزادى، تنها آزادى هاى استعدادى و غريزى ترويج مى شود. و اين آزادى ها هم بيشتر محصور در آزادى هاى شهوى است. از آن ميان، آزادى اقتصادى،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 2، ص 316، شماره 2727.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برترى طلبى سياسى و غريزه جنسى، اصل و محور قرار گرفته است و ديگر استعدادها و غرايز درابعاد مختلف حتّى استعداد علمى، حقيقت طلبى و حق جويى بشر در خدمت آزادى هاى شهوى قرار گرفته اند. و اين بزرگترين فاجعه در نظام انسانى و جامعه بشرى است.

انسان، آزادى را براى رسيدن به خواسته هايش طلب مى كند، آيا با تن دادن به آزادى هاى استعدادى و غريزى فردى مى توان به مطلوب رسيد؟ آيا غرق شدن در شهوات و اميال نفسانى و آزاد گذاشتن آنها، تاكنون در طول تاريخ بشريت، انسان يا جامعه اى را سعادتمند و رستگار كرده است؟ به يقين، چنين شيوه اى، جز به تباهى فرد و جامعه نمى انجامد و از تاريخ بشر تا روزگار ما، كسانى ازاين دست را نمى يابيم كه نتيجه اى جز حسرت، حزن، اندوه و در نهايت، پشيمانى برده باشند.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

چه زيبا فرمود، امام صادق ششمين پيشواى معصوم شيعه(عليهم السلام) : «مَنْ تعلّق قلبُه بالدُّنْيا تعلّق منها بثلاثِ خصال هَمٌّ لا يفنى و أمل لا يدرك و رجاء لاينالُ(1);

كسى كه قلبش به دنيا آويخته گردد به سه خصلت از دنيا پيوند خورد; اندوه و گرفتگى خاطرى كه پايان ندارد، آرزويى كه آن را درك نمى كند و اميدى كه به آن نايل نمى شود.»

امام سجاد، زين العابدين(عليهم السلام) به مردى رو كرده فرمودند: «اتّق اللّه و اجمل فى الطلب و لا تطلب ما لم يخلق، فانّ مَنْ طلب ما لم يخلق تقطّعت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بحار، ج 73، ص 91، روايت 66، طبع ايران.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نفسه حسرات و لم ينل ما طلب ثمّ قال: و كيف ينا ما لم يخلق؟ فقال الرجل: و كيف يطلب ما لم يخلق؟ فقال من طلب الغنى و الأموال والسعة فى الدّنيا فاِنَّما يطلب ذلك للراحة و الراحة لم تخلق فى الدُّنيا و لا لأهل الدُّنيا، اِنَّما خلقت الراحة فى الجنّة و لاهل الجنة...(1);

از خدا بترس و در طلب روزى ميانه روى كن (نه تندروى و نه كندروى)، آنچه آفريده نشده طلب نكن، پس همانا كسى كه طلب كند چيزى را كه آفريده نشده، جان خود را به تنگى و سختى غُصّه ها و حسرتها قرار داده است و به آنچه مى جويد نمى رسد. سپس با تعجّب فرمودند: چگونه چيزى را كه آفريده نشده به آن نايل شود؟!

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بحار، ج 73، ص 92، روايت 69، طبع ايران.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مرد (مورد خطاب حضرت(عليه السلام)) سؤال كرد: چگونه چيزى كه آفريده نشده، مورد طلب واقع مى شود؟ در پاسخ فرمودند: كسى كه بى نيازى، ثروت و توانگرى در دنيا را بخواهد، آن را براى آسايش و آرامش طلب مى كند و راحتى و آسايش در دنيا و براى اهل دنيا آفريده نشده، راحتى، تنها در بهشت و براى اهل بهشت آفريده شده است...»

روى كردن به اين نكته ضرورى است كه انسان به عنوان انسان، در پرتو آزادى هاى استعدادى و غريزى، بنده غرايز و استعدادهاست. چنان كه امير مؤمنان(عليهم السلام) فرمودند: «آزْرى بِنَفْسِهِ مَنْ مَلَكتْه الشهَوةُ واسْتَعْبَدَتْهُ الْمطامِعُ(1);

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 2، ص 434، شماره 3176.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كسى كه خواهش مالك اوست; خويشتن را معيوب گردانيد و طمع ها (طمع ثروت، رياست، خود برترى و...) او را بنده خود قرار داده است.»

و نيز فرمودند: «عَبْدُ الشَّهوَةِ أذلُّ من عبدالرّق(1);

بنده خواهش نفسانى، ذليل تر از بنده خريدارى شده هست.»

اينك با توجّه به محكوم بودن آزادى استعدادى و غريزى به بيان آزادى انسانى و خصوصيات آن مى پردازيم.

*آزادى انسانى

ذات انسانى جداى از غرايز، استعدادها و خواسته هاى فطرى، نيازى دارد كه آن را نياز ذاتى انسانى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 4، ص 352، شماره 6298  .

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى ناميم. تعيين كننده خصوصيات و ويژگى هاى آزادى انسانى، نياز ذاتى او است. ذات انسانى براى برآوردن نياز خويش، پذيراى هر خصوصيّت و صفتى نيست، بل نوع خاصى از صفات را مى پذيرد. به عبارت ديگر: بين ذات انسانى و آن خصوصيّات، هماهنگى و همسويى وجود دارد.

نياز ذاتى انسانى، حصر و محدوديت نمى پذيرد و بر وجود مانع، قيد و شرط غريزى، مادّى و حتّى علمى صبر و مدارا ندارد، بل طالب رهايى مطلق و در واقع، در جستجوى مطلق است; حبّ مطلق، جمال مطلق، علم مطلق، حيات مطلق، قدرت مطلق و... را خواهان است.

ذات انسانى تمام اين موارد را در دايره هستى مى طلبد، زيرا به طور فطرى مى داند كه خارج از دايره هستى چيزى نيست.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هستى و وجودى كه در قالب خاصى قرار گرفته، جمال، حب، حيات، علم، قدرت و ديگر صفاتش محدود است. و با مطلق طلبى انسان، مغايرت دارد. پس انسان نياز ذاتى خويش را از وجودى بى حدّ و حصر طلب مى كند.

با توجّه به نياز ذاتى انسان، يكى از خصوصيّات آزادى انسان، آزادى مطلق انسانى است. او دوستدار رهايى در سير به هستى مطلق است.

اين كه انسان هايى به معرفت خدا روى مى آورند و جداىِ از هر قيد مادّى، طبيعى و بدون وابستگى به هر پديده دنيوى، تنها اللّه را مى جويند; معلول اين خصوصيّت است.

نياز ذاتى انسان، از نوع نيازهاى غريزى در بعد حيوانى و نيازهاى علمى نيست; زيرا اين گونه نيازها، با

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ابزار مادّى، وسايل طبيعى و تلاش فكرى، تجربى و عقلى قابل دسترسى است. گرسنه با تهيّه غذاى طبيعى سير مى شود و در شعاع دوست يابى، ابراز عواطف و محبّت مى كند و در پرتو تعقّل، تفّكر و فعّاليّت تجربى به معرفت فلسفى و علمى مى رسد. ليكن با اين همه، باز آنچه ذات انسانى در طلبش هست همچنان باقى است; زيرا خواسته راستين و اصلى انسان، به وصال معبود مطلق رسيدن، در جوار او آرام گرفتن، جاودانه ماندن به جمال و زيبايى حق نگريستن است. در يك كلمه، آرزوى ذاتى انسان، پيوند خوردن به علم، قدرت، محبّت، جمال و حيات مطلق است.

اى انسان! به ذات و نحوه آفرينش انسانى خود بنگر; تو طالب علم، قدرت، حيات، ابتهاج و سرور نامحدود و خواهان تجلّى كمال مطلّق هستى; پس، با دقت بنگر كه

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در دايره هستى دنيا و آنچه در آن هست به هيچ كدام از اين خواسته ها نمى رسى; زيرا دنيا ظرفى محدود و آنچه از آن به دست مى آورى اندك است. بنابراين، خويشتن خويش از آن آزاد ساز و به جانب هستى مطلق پر بكش. و تو اين آزادى را به دست نمى آورى، مگر اين كه در دايره عبوديّت حق گام نهى; چنان كه آزاد مرد جهان، امير مؤمنان على بن ابى طالب(عليه السلام) فرمود:

«مَنْ قام بشرائط العبوديّةِ أُهلَّ للعتق(1);

آن كسى كه به شرايط بندگى تن دهد، سزاوار آزادى است.»

در بُعد اراده، اختيار و عمل، بنده بودن رهايى از هرگونه قيد غريزى، استعدادى، دنيوى و طبيعى و به خدمت گرفتن آن ها در پيوند خوردن به حيات، جمال،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 5، ص 314، شماره 8529.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

قدرت و حبّ معبود مطلق است.

آيا انسان هاى آزادترى از انبياء عظام، اوصياء آنان و پيروان راستينشان سراغ داريم؟ حضرت ابراهيم(عليه السلام) آزاد از قيود و شرايط نمرودى، بت مى شكند و فرياد مى كند كه «اِنّى وجّهت وَجْهِىَ لِلَّذى فطرالسَّموات والاْرْضَ حنيفاً و ما انا مِنَ المشركين(1);

من روى بندگى و پرستش خود را به سوى كسى آوردم كه آسمان ها و زمين را آفريد من در ايمان و عبادت و توحيد خود خالصم و از مشركان نيستم.»

«قُل انَّ صلاتى وَ نُسُكى و محياى وَ مماتى للّهِ رِبّ العالمينَ، لا شريكَ لَهُ وَ بذلك أُمِرْتُ وَ اَنا اَوَّلُ المُسْلمينَ(2);

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره انعام، آيه 79.

2ـ سوره انعام، آيات 163 ـ 162.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بگو كه نماز، عبادات (و اعمال حج)، زندگى و مرگ از آن خداوندى است كه پروردگار جهانيان است; شريكى برايش نيست و به چنين چيزى مأمور شده ام و من نخستين مسلمانم (تسليم شدگانم).»

ذات انسانى براى رسيدن به نياز حقيقى و قرار گرفتن در جوار معبود خويش، هر عمل و راهى را پذيرا نيست. و معناى حريّت انسانى هم اين نيست كه از هر طريق ممكن به آنچه خواستش هست برسد; بل، معناى واقعى آزادى انسانى، اين است كه براى وصال به حقّ و رشد و كمال انسانى، مانعى وجود نداشته باشد و افكار، اعمال و راه آدمى با حقيقت انسانى وى هماهنگ و همسو باشد. بر خلاف آزادى غريزى و استعدادى كه پذيراى هر عمل و انديشه و راه براى وصول به نيازش هست، هر چند در آن بدخواهى، مكر، نيرنگ و... باشد; ولى آزادى انسانى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در گرو منزّه بودن از اين امور و امثال آن است.

امام على(عليه السلام) فرمودند: «الحريّة منزّهة من الغلّ والمكر(1);آزادى از هر كينه توزى، فريب و حيله اى، منزّه و پاك است.» همچنين فرمودند: «الطّلاقة شيمة الحرّ(2); گشاده رويى، خوى و روش انسان آزاده است.»

«جمال الحرّ تجنّبُ العار(3); زيبايى انسان آزاد، دورى گزيدن از عيب و ننگ است.»

«اِنَّ الحياءَ و العفّة من خلائق الايمان و انّهما لسجيَّةُ الأحرار و شيمةُ الابرار(4);

همانا از خصلت هاى ايمان، شرم و عفّت (بازايستادن از گناه) است و اين دو، خوى آزادگان و روش نيكوكاران است.»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1و2ـ شرح غرر، ج 1، ص 385، ش 1485 ـ ج 1، ص 127، ش 467.

3ـ شرح غرر، ج 3، ص 362، ش 4745.

4ـ شرح غرر، ج 2، ص 584، ش 3605.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

با تمام اين توضيحات، سخن را در اين باره، با حكم قاطع بزرگ آزاده عالم، يعنى همان جمله كوتاه و پر معناى اميرالمؤمنين(عليه السلام) به پايان مى بريم: «من ترك الشهوات كان حرّاً».

حال، به دليل نفى آزادى هاى غريزى و استعدادى در راستاى آزادى انسانى و جهت تبيين بهتر حرّيّت راستين، لازم مى دانيم به طور كوتاه در يك بحث مقايسه اى، از واقعيّت آزادى دنياى موجود پرده برداشته و به آنانى كه طالب آزادى انسانى هستند، هشدار دهيم كه مراقب دام هايى باشند كه به رنگ آزادى، رنگ آميزى شده است.

*واقعيّت آزادى در دنياى معاصر

قرن حاضر زمان شگفتى و حيرت است. هيچ ايده، عقيده و فكرى، از نقد و شبهه سالم نمانده و بشر

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سرگردان در ميان اقوال، گفته ها و بافته هاى ذهنى و... براى رهايى از تحيّر، به جوّ حاكم و شرايط موجود، محيط، نظام و جامعه تن مى دهد.

دنياى معاصر، اعتماد انسان را از ايدئولوژى ها سلب كرده و ايده اى هماهنگ با شأن انسانى وى، جايگزين نكرده است. اين آزموده ترين راه و در واقع بهترين دامى است كه سردمداران استكبار در شعاع قلم و بيان عالمان دين و علم به دنيا فروخته، براى چرخاندن انديشه و اراده انسان ها به سمت دلخواه به وجود آورده اند.

شخصى كه بينشى ثابت درباره جهان، انسان و دنيا نداشته باشد، بدون شك طرحى ثابت و صحيح براى زندگى و كيفيّت آن نخواهد داشت; زندگى اش كاملا تابع جوّ موجود، شرايط، رويدادها و از هر نظر متغيّر خواهد بود و اين همان انسان همج الرعاع و افسار گسيخته اى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است كه خودى خويش را در حاكميت وضع موجود مى بيند و تابع محض احساسات و مسايل خيالى و وهمى است كه فرهنگ هاى خالى از ارزش هاى انسانى براى او رقم مى زنند.

اين گونه افراد، در واقع، گاهى نسبت به دنيا، خوش بين و داراى حُسن ظن(1) و زمانى بدبين و داراى حالت خستگى و بيزارى از جهان و دنيا(2) و در شرايطى ابن الوقت(3) هستند كه با تغيير جوّ و اوضاع سريع از نظر ارادى و فكرى، دگرگون مى شوند و گاهى تجربه گرا(4) و يا عقل گرا... هستند.

ظاهر اين است كه دنياى معاصر، گويا خواسته است عقيده، انديشه و فرهنگ خاصى را بر كسى تحميل نكند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ آپيتى ميست .optimist

2ـ پسى ميست .pesimist

3ـ اپورچونيست .opportunis

4ـ آمپريست .Empirist

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  45  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و افراد را آزاد بگذارد تا آن گونه كه مى خواهند باشند و آنچه را مى پسندند انتخاب كنند. و اين روش، از نظر ظاهر و به نحو ابتدايى، مورد قبول بسيارى از سياست ها و جوامع است، آيا به راستى دنياى معاصر، انسان را واقعاً در انتخاب آزاد گذاشته است؟ يا اين كه نظام هاى سياسى و اقتصادى در پرتو تبليغات گسترده به وسيله امكانات مالى، ابزار ارتباطى و خريد قلم هاى بى محتواى بسيارى از عالِم نماها، فرهنگ دلخواه و مورد پسند خود را بر اذهان تهى از هر حقيقت ثابت شده اى، القاء كرده است و به نام آزادى، نسل ها را قربانى سياست هاى غلط خويش نموده و به رقص و پايكوبى بر سفره عيش و عشرت به قدرت نمايى خويش پرداخته و نظاره گر نابودى انسانيّت، شرف، عظمت عفّت و حيا و... است و بر لاشه متعفّن انسان مقتول شهوات و آزادى هاى

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  46  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

غريزى و استعدادى عربده مى كشند؟

اينان، در واقع به نام آزادى، انسان ها را اسير روش هاى ناهنجار سياسى، فرهنگى، اقتصادى، اخلاقى و... خويش گردانيده و خود غريزى و شهوانى او را به جاى خود انسانى نشانده اند. و به ملّت ها باورانده اند كه انسان، جز يك حيوان شهوانى ـ كه با انديشه حسّى و تجربى اش بايد دنياى آباد از پوشاك، خوردنى ها و آشاميدنى ها داشته باشد ـ نيست.

اى فرزندان آدم! لحظه اى بينديشيد و در حقيقت خود نظر كنيد; آيا واقعاً شما همان موجودى هستيد كه دنياى ماديّت امروز به شما باورانده است؟ و آيا به آزادى هاى سياسى، اقتصادى، غريزى و استعدادى قانع هستيد؟

آيا اين گونه آزادى ها شما را متوجّه خود انسانى مى كند؟

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  47  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اگر روزى شتر از سوراخ سوزنى بگذرد، آزادى هاى شهوانى هم شما را وارد انسانيّت و شرف خواهد كرد. روزى كه هرگز نخواهد رسيد.

«مَنْ تَسرَّعَ اِلَى الشَّهواتِ تَسَرَّعَ اليه الآفات(1);

هر كه شتاب كند به سوى شهوتها، شتاب كند به سوى او آفتها.»

آرى، اگر به حقيقت انسانى بازگردى و از آزادى شهوانى بپرهيزى، از آفات (گناه و گمراهى) سالم مى مانى.

«اِمنْع نَفْسَكَ مِنَ الشَّهوات تَسْلِمْ مِنَ الاَْفات(2);

بازدار خودت را از شهوتها تا سلامت مانى از آفتها.»

انسان، تنها يك راه براى نجات خويش و كسب آزادى انسانى دارد و آن همراه شدن با كسانى است كه به وجود مطلق خداى متعال پيوند خورده اند و طرد پندارهايى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شرح غرر، ج 5، ص 327، ش 8589.

2ـ شرح غرر، ج 2، ص 224، شماره 2440.

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  48  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است كه پيروى از نفس سركش را پيش روى مى گذراند.

«وَاصْبِرْ نفْسَكَ مَعَ الّذينَ يَدْعُونَ ربَّهم بالْغداوة والْعَشِىّ يُريدوُنَ وَجْهَهُ...(1);

با كسانى باش كه پروردگار خود را صبحگاهان و شبانگاه مى خوانند و تنها رضاى او را مى طلبند...»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره كهف، آيه 28.