تعليم و تربيت و زن

دوره هشتم، شماره هجده

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه: تعليم و تربيت و زن

نويسنده: هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

تاريخ چاپ : زمستان 77

قطع: جیبی

ـــــــــــــــــــــ

بيان يك قانون

موقعيت تكوينى زن

مسؤوليت تربيتى، اخلاقى زن قبل از ازدواج

مسؤوليت تربيتى، اخلاقى زن هنگام ازدواج

وظيفه زن در ساختار كودك

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مقدّمه

تعليم و تربيت از پراهميّت ترين مسائل اجتماعى بشر است. و هر قشر، گروه و صنفى در حلّ اين مسأله خود را بايد سهيم بداند. در ديدگاه اسلام، سهم زن در اين معضله اجتماعى تا چه حدّ است؟ به عبارت ديگر زن چه اندازه نقش در تعليم و تربيت فرد و اجتماع دارد؟ و يا جايگاه او در نظام تعليمى و تربيتى بشر چيست؟

بيان يك قانون

محصول هر پديده و بهره رسانى او در نظام طبيعت، معلول ارزش وجودى و ظهور فعلى استعدادهاى اوست. در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نظام طبيعت هر قدر استعدادها قوى تر و ظهور فعلى آنها بيشتر باشد، آن موجود كمال يافته تر و بهره رسانى او به ديگران بيشتر خواهد بود. با توجّه به اين موضوع ابتدا به موقعيّت تكوينى زن پرداخته و پس از آشنايى با ارزش وجودى و استعدادهاى موجود در او به بررسى جايگاه زن در نظام تعليمى و تربيتى خواهيم نشست. و سهم و حدّ بهره دهى او را مشخّص خواهيم ساخت.

موقعيّت تكوينى زن

طبق بيان قرآن، خداوند متعال آدم را آفريد و از او حوّا را به عنوان همسرش خلق كرد. و از آن دو انسانهاى بسيارى را در زمين پديد آورد، و پراكنده ساخت(1).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - يا اَيُّهَا النّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْس واحِدَة وَخَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَبَثَّ مِنْهُما رِجالا كثيراً وَنِساءً... سوره نساء، آيه 1.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زن به عنوان انسان، مكلّف به انجام اوامر الهى و ترك نواهى از جانب خدا مى باشد. مكلّف بودنش نشانه اين است كه او موجودى مسؤول، مختار، عاقل و داراى اراده است. به خود واگذاشته نشده و بايد طبق مقرّرات و ضوابط الهى و عقلى بينديشد و عمل نمايد. سعادت و كمال فعلى او در شناخت مسؤوليّت و وظيفه شرعى، عقلى، اجتماعى و عمل به آنها است; چنانكه انحطاط او در خروج از مسير ضوابط عقلى، انسانى و شرعى مى باشد.

زن در انجام وظيفه انسانى و الهى هيچ تفاوتى با مرد ندارد. «وَما كانَ لِمُؤْمِن وَ لا مُؤْمِنَة اِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ اَمْراً اَنْ يَّكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ اَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالا مُبيناً»(1); هيچ زن و مرد مؤمنى را در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره احزاب، آيه 36.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كارى كه خدا و رسول حكم كنند، اختيارى نيست (كه در قبال آن اظهار رأى كنند) و هركس خدا و رسول را نافرمانى كند، در گمراهى آشكار افتاده است.

زنان چون مردان بايد برامور عبادى قيام كنند تا مشمول مغفرت و پاداش عظيم الهى قرار گيرند: «اِنَّ الْمُسْلِمينَ وَالْمُسْلِمات وَالْمُؤمِنينَ وَالْمُؤمنات وَالْقانِتين والقانِتاتِ والصادقينَ والصّادِقات والصَّابِرينَ والصَّابراتِ والخاشعينَ والْخاشعاتِ وَالمتصدِّقينَ والمتصدِّقاتِ والصّائمينَ والصّائماتِ والْحافِظينَ فرُوجَهُمْ وَالْحافِظاتِ وَالذّاكرينَ اللّهَ كَثيراً والذّاكِراتِ اَعَدَّاللّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَاَجْراً عَظيماً»(1); به راستى كه مردان و زنان مسلمان، مردان و زنان مؤمن، مردان و زنان اهل طاعت، مردان و زنان راستگوى،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره احزاب، آيه 35.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مردان و زنان صابر، مردان و زنان خاشع، مردان و زنان زكاة و صدقه بده و مسكين نواز، مردان و زنان روزه دار، مردان و زنان با حفاظ و خوددار از تمايلات و شهوت حرام و مردان و زنانى كه ياد خدا بسيار مى كنند، خدا براى همه آنها مغفرت و پاداش بزرگ مهيّا ساخته است.

زن داراى همان ارزش وجودى است كه مرد دارد. و آن ارزشى فوق ارزش مادّى، نباتى و حيوانى است. ارزشى بسيار معنوى و بزرگ كه در كلام خداى متعال (و نفخت فيه من روحى(1)، تبارك اللّه احسن الخالقين(2)) جلوه كرده است. زن علاوه بر موقعيت تكوينى، در مرتبه انسانى داراى موقعيّت تكوينى در مرتبه جسمانى و حيوانى است كه تفاوت هايى با مرد دارد. وبه لحاظ اين تفاوت، طبيعت، عقل و دين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره ص، آيه 72.

2 - سوره مؤمنون، آيه 14.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وظيفه اى جدا از وظيفه مرد بر عهده زن گذاشته شده، وظيفه اى كه هرگز مرد قادر به پذيرش و انجام آن نيست و هيچ قدرتى قادر به تبديل آن نمى باشد و همان گونه كه تساوى زن و مرد در موقعيّت تكوينى در مرتبه جسمانى و حيوانى امرى محال مى باشد; تساوى آن دو در مسؤوليّت پذيرى و تكليف و داشتن وظيفه به لحاظ اين موقعيت تكوينى امرى محال است.

زن به مقتضاى ساختمان جسمانى، قابليّت يافته تا موجودى از نوع انسان در او رشد يابد. و اين تفاوت بارزى است بين مرد و زن، البتّه تفاوت هاى جسمانى و احياناً روحى موقعيّت تكوينى و ارزش وجودى زن را نسبت به مرد پائين نمى آورد. فقط در مسؤوليّت پذيرى اجتماعى و فردى تأثير مى گذارد. زن به عنوان انسان و موجودى عاقل از موقعيّت تكوينى عالى انسانى برخوردار است. و باتوجه به ساختمان

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روحى و جسمانى خويش ـ كه لازمه ذاتى اوست ـ داراى مسؤوليّت پذيرى خاصى مى باشد. بهره رسانى زن به لحاظ موقعيّت انسانى اش ـ كه ارزش وجودى او را تشكيل مى دهد ـ به خودش و اجتماع بايد انسانى باشد و براى اين بهره رسانى بايد مسؤوليّتى مطابق با وضع روحى و جسمانى اش بپذيرد. و بهره دهى تعليمى و تربيتى زن وقتى ممكن است كه برخورد نظام جامعه با زن هماهنگ با موقعيّت تكوينى و ارزش وجودى او باشد. در غيراين صورت نه تنها شخصيّت زن ناديده گرفته خواهد شد، بلكه زن عاملى عليه اصلاح و تهذيب اخلاق جامعه خواهد گشت(1).

اسلام باتوجّه به ارزش وجودى و موقعيت تكوينى زن، او را در تربيت اخلاق جامعه مسؤول و مكلّف قرار داده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - چنان كه جوامع امروز شاهد و برهان روشن اين مطلب است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

لازم به بيان است كه مسؤول تربيتى جامعه فقط به عهده يك مربّى تربيتى اخلاقى و يا يك واعظ و يا يك عالم دينى نيست، بلكه هر شخصى به اقتضاى اين كه در اجتماع زندگى مى كند مسؤول تربيت اخلاقى محيط و مردم است. زندگى اجتماعى در بردارنده چنين مسؤوليّتى نيز هست و اين مسؤوليّت شرط زمانى و مكانى خاصى ندارد. فرد در هر شرايط سنى، زمانى و مكانى ملزم به رعايت آن است. با توجّه به بيان فوق به بررسى مسؤوليّت تربيتى اخلاقى زن تحت عناوين ذيل مى پردازيم.

الف: مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن قبل از ازدواج

ب: مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن هنگام ازدواج

ج: مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن بعد از ازدواج

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن قبل از ازدواج

زن قبل از ازدواج، به عنوان دختر و فرزند خانواده در كنار پدر و مادر و ديگر اعضاء زندگى مى كند. مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى او در اين دوره از زندگى چيست؟ زندگى او در خانه مى تواند دوجنبه داشته باشد:

1ـ زندگى او براى خود.

2ـ زندگى او براى ديگران.

با توجّه به اين دو جنبه در زندگى، دو مسؤوليّت دارد:

1ـ مسؤوليّت در برابر خود.

2ـ مسؤوليّت در برابر ديگران.

زندگى هرشخصى براى ديگران وقتى مفيد و پرثمر است كه زندگى براى خودش، همراه با تربيت اخلاقى صحيح باشد. و زن آن گاه قادر خواهد شد، مسؤوليّت خويش را در تربيت اخلاقى جامعه به انجام رساند، كه به مسؤوليّت عقلى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دينى و انسانى در برابر خود عمل كرده باشد.

مسؤوليّت زن در برابر خود

انجام هر وظيفه و مسؤوليّتى در شعاع علم و آگاهى و پيدا كردن اراده اى محكم و انسانى ممكن است. به همين جهت آگاهى و آموختن مسائل ضرورى و داشتن شناخت لازم و صحيح از خود و دنياى اطراف خود اوّلين وظيفه اوست. او با آگاهى لازم به موقعيّت وجودى و تكوينى خويش و با علم به مسائل ضرورى زندگى در بُعد معنوى و مادى و با شناخت دنيا و فرهنگ جامعه خود توأم با اراده اى قوىّ قادر خواهد شد، به حراست از اصيل ترين صفات فضيلت «حيا و عفّت» بپردازد. و در پرتو آن صفات، سعادت دنيا و آخرتش را تأمين كند. هيچ عامل معنويى چون حفظ حيا و عفت در سعادت زن مؤثّر نيست. ظهور فعلى اين دوصفت زيربنا واساس حفظ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عزّت، شخصيّت انسانى، تقواى الهى، ديندارى و توجّه به اصول انسانى و اخلاق دينى است.

اميرالمؤمنين((عليه السلام))راجع به اين دو صفت انسانى فرمودند:

«اَلْحَياءُ مِفْتاحُ كُلِّ خَيْر»(1); حياء، كليد هر خوبى است.

«اَلْعِفَّةُ رَأْسُ كلِّ خَيْر»(2); عفت، منشأ هر خيرى است.

بااين كه عفّت منشا هر عمل شايسته است، ولى صفتى است كه ثمره حيا مى باشد.

«ثَمَرَةُ الْحَياءِ اَلْعِفَّةُ»(3); ميوه حيا، عفت است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - شرح غرر، ج 1، ص 93، ش 340.

2 - همان، ج 1، ص 306، ش 1168.

3 - همان، ج 3، ص 326، ش 4612.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و در باره ثمره عفّت فرمود: «ثَمَرَةُ الْعِفَّةِ اَلصِّيانَةُ»(1); ثمره عفّت، صيانت (و نگهدارى نفس از رذايل) است.

زن با ظهور فعلى حيا و عفّت، شرط لازم تربيت اخلاق دينى را در خود ايجاد كرده و به پيام هاى عقل و اخلاق دينى گوش مى دهد. ونفس خويش را از هوس هاى شيطانى دورساخته و از افعال زشت مصون مى دارد.

على((عليه السلام))فرمود: «اَلْحَياءُ يَصُّدُّ عَنْ فِعْلِ الْقَبيحِ»(2); حيا، «شخص را» از انجام كار زشت بازمى دارد.

«اَلْعِفافُ يَصُونُ النَّفْسَ ويُنَزِّهُها عَنِ الدَّنايا»(3); عفت، نفس را (از گناه) حفظ كرده و آن را از پستى ها پاك مى گرداند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - شرح غرر، ج 3، ص 323، ش 4593.

2 - همان، ج 1، ص 366، ش 1393.

3 - همان، ج 2، ص 106، ش 1989.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آنچه در آن حيا نيست در بيان قول حقّ و عمل به حق است. «مَنِ اسْتَحْيى مِنْ قَوْلِ اْلحَّقِ فَهُوَ اَحْمَقُ»(1); كسى كه از (بيان) قول حق حيا كند. او احمق است.

زن با دورى از هوس هاى شيطانى در شعاع ايمان به خدا و داشتن حيا و عفّت، فرصت ها را در فراگيرى هنرهايى كه شايسته مقام والاى انسانى اوست، خواهد گذراند. وبا فعليّت آنها از آلودگى هاى اخلاقى كه دامن گير بسيارى از زنان در هنگام بيكارى مى شود، در امان خواهد ماند. و وقت را در نمايش و ظهور هنرهاى زيبا به پايان خواهد برد(2). چنين زنى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - شرح غرر، ج 5، ص 339، ش 8650.

2 - مقصود از هنرهاى زيبا و شايسته مقام زن، هنر معلّمى، پرستارى، خياطى، بافندگى، خانه دارى، روش صحيح تربيت كودك، كسب تخصّص در پزشكى، بخصوص فراگيرى مداواى بيمارى هاى زنانه و... مى باشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

داراى خير بسيار است و بيان امام صادق((عليه السلام)) كه فرمود: «اَكْثَرُ الْخَيْرِ فِى النِّساءِ(1)» حمل برچنين زنانى مى شود. خير كثير در زنى است كه در شعاع حيا و عفّت به صفات زيباى اخلاقى تجهيز شده باشد و هنرهاى زيبا (مورد تأييد عقل و دين) در او ظهور يافته باشد، در غير اين صورت از زن جز شرّ صادر نخواهد شد. يك موجود بى حيا، بى عفّت و دور از فضايل انسانى هرچند هم داراى هنرى خوب و پسنديده باشد، به مسؤوليّت تربيتى اخلاقى كه در شأن انسان است، عمل نكرده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - من لايحضره الفقيه ج 3، ص 243، باب 104 ـ وسائل الشيعة ج 14، ص 11، حديث 11.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مسؤوليّت در برابر ديگران

آن گاه كه زن به وظيفه تربيت اخلاقى در برابر خود عمل كرد، عالى ترين خدمت تربيتى، اخلاقى را در قبال اجتماع خود انجام داده است. بزرگ ترين و بهترين ثمره اين خدمت بعد از ازدواج ظاهر مى شود كه به بررسى آن خواهيم نشست. او با حفظ عفت و حيا هرگز عامل شيطان در گمراهى جوانان و فساد اخلاقى و محرك شهوانى نخواهد شد. چه بسيار از زنانى كه بانداشتن حيا و عفّت لازم نه تنها حيثيّت و شخصيّت انسانى خود را قربانى هوس هاى شهوانى كردند، بلكه با ورود به خيابان و مراكز عمومى باعث تحريك شهوانى جوانان شده و روح ايمان، تقوا و عظمت انسانى را در آنان نيز نابود ساختند. وبا ايجاد فساد اخلاقى بزرگ ترين خيانت را به جامعه و مردم كردند، چنين زنانى مورد لعن و نفرين هستند.

رسول خدا((صلى الله عليه وآله))فرمود: «اَىُّ اِمْرَأَة تَطَيَّبَتْ وَخَرَجَتْ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مِنْ بَيْتِها فَهِىَ تُلْعَنُ حَتّى تَرْجَعَ إلى بَيْتِها مَتى ما رَجَعَتْ»(1); هر زنى كه عطر زند واز خانه اش خارج شود، مورد نفرين ولعن است تا زمانى كه به خانه اش برگردد.

استعمال عطر در هنگام خروج از خانه نمونه آرايشى است كه عرضه شهوانى را دربردارد.

زن با حجاب، عفيف و داراى حيا، با وقار و متانتِ خويش، پاسدار حرم عزّت، شرف و انسانيّت خانواده و اجتماع خويش است. او با هنرهاى زيبايى كه فرا گرفته و با عفّت و حيا توأم نموده; مسؤوليّت علمى، تربيتى و... خود را در برابر جامعه به انجام مى رساند، و ناشر حيا و عفّت در محيط مى شود.

عالى ترين خدمت به جامعه از سوى زن اين است كه قبل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 14، ص 114، روايت 4.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

از ازدواج خودش را براى پرورش انسان هاى بلند مرتبه ـ كه بعد از ازدواج به آن خواهد پرداخت ـ آماده كند. و با پرورش انسان هاى مؤمن، عامل نشر ايمان و كلمه توحيد و اخلاق انسانى باشد. و چنين خدمتى فقط در شعاع حيا، عفّت و تزكيه نفس ممكن است.

مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن هنگام ازدواج

مسأله ازدواج مرد و زن بالاتر از آن چيزى است كه در ميان موجودات ديگر مشاهده مى شود. اطفاء شهوت در بين موجوداتى مانند حيوانات فقط براى ارضاء شهوت وبقاء نوع است.

و به همين جهت، هيچ قيد و شرطى در ارضاء شهوت و توليد مثل در حيوانات وجود ندارد. آنها صرفاً محكوم قانون غريزى هستند، ولى در انسان چنين نيست. ازدواج مردو زن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اجتماع انسانها داراى دو جهت است:

1. اطفاء شهوت و توليد مثل.

2. رعايت مسائل دينى و معنوى در ازدواج و توليد مثل. بقاء نوع نه فقط براى ماندن نسل انسان، بلكه ماندن نوع انسان براى ادامه دين دارى و تحقّق وابستگى ارادى به خداى متعال است; و براى ظهور چنين كيفيّتى فقط به ارضاء شهوت و فرزنددار شدن انديشيدن كافى نيست، بلكه آنچه دخالت اساسى در ظهور فعلى آن كيفيّت دارد; تهذيب نفس پدر و مادر در جميع ابعاد نفس و داشتن حسن خلق و مكارم اخلاق است. البتّه پس از آن كه نطفه در جايگاه خود قرار گرفت، بيشترين مسؤوليّت بلكه تمام مسؤوليّت برعهده زن قرار مى گيرد; زيرا قبل از استقرار نطفه در جايگاه خاص رشد، مرد و زن هر دو به طور مساوى مسؤولند، لكن بعد از استقرار،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

رابطه مستقيم با رشد را، زن به عهده مى گيرد(1). وجود زن جايگاه رشد و پرورش محصولى است كه روح الهى در او دميده مى شود، به همين جهت، مزرعه وجود او هر قدر آماده تر، پاك تر و قابليّت بيشترى داشته باشد، ظهور فعلى روح الهى و فطرت هاى انسانى در او قوى تر خواهد بود چنانكه اگر محيط پرورش (وجود زن) آلوده به رذايل باشد و حاكم بررفتار و انديشه زن و جنين موجود در رحم، نفس امّاره باشد; ظهور روح الهى و فطرت هاى انسانى در او ضعيف و گرايش هاى منفى در او قوى خواهند بود. بنابراين، زن هنگام ازدواج بايد به اين مسأله اصلى (كه ملازم با ازدواج است) توجّه لازم و كافى را داشته باشد.

اوّلا: وجود خويش را آماده براى شكوفايى چنين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - اثرگذارى مرد غير مستقيم است كه به آن اشاره خواهيم كرد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

محصولى ببيند.

ثانياً: در انتخاب شوهر اصل تقوا، ايمان و راستى را رعايت كند. چنين زنى از خوبى بسيار براى خود، جامعه و نظام الهى برخوردار خواهد بود. از امام صادق((عليه السلام))نقل شده كه مى فرمود: أَكْثَرُ الْخَيْرِ فىِ النِّساءِ(1); بيشترين خير و خوبى در زنان است. فهم اين روايت آن گاه حاصل مى شود كه نقش تربيتى، اخلاقى زن را در اجتماع بشرى مورد نظر و دقّت قرار دهيم، وبه مسؤوليّت تربيتى او آشنا شويم. آن گاه كه زن وجودش را براى پرورش يك انسان بلند مرتبه آماده كند و با مردى همشأن خود در راستى و ديانت ازدواج كند، وجودش منشأ آن چنان خير و بركتى خواهد بود كه باهيچ خيرى قابل مقايسه نخواهد بود; زيرا پروراندن انسان الهى خير نهايى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 14، ص 11، روايت 11.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آفرينش جهان است(1). و او وجودش را براى اين خيرنهايى مهيّا ساخته است. البتّه به ثمره نشستن اين خيرنهايى در وجود زن شرط ديگرى هم دارد و آن ازدواج با مردى دين دار و داراى اخلاقى پسنديده و الهى است. زن در هنگام ازدواج بايد به اين شرط عمل كند تا مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى خويش را هنگام ازدواج به انجام رساند. رسول خدا((صلى الله عليه وآله))فرمود:

«...اِذاجاءَكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلْقَهُ وَديْنَهُ فَزَوِّجُوهُ اِلاّ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةً فِى اْلاَرْضِ وَفَسادٌ كبير»(2); آن زمانى كه فردى براى خواستگارى به نزد شما آمد و اخلاق و دينش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - يَابْنَ آدَمَ خَلَقْتُ الاَْشْياءَ لاَِجْلِكَ وَخَلَقْتُكَ لاَجْلى ـ مجموع رسائل، ص 819(از حكيم سبزوارى).

2 - وسائل الشّيعه، ج 14، ص 52، روايت 6.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مورد رضايت شماست، پس او را به ازدواج (دخترتان) در آوريد. ترك اين كار سبب فتنه در زمين و فسادى بزرگ مى شود. توضيح اين كه ازدواج زن و مرد از چند حالت خارج نيست:

1ـ ازدواج زن صالحه با مرد صالح

2ـ ازدواج زن فاسد با مرد فاسد

3ـ ازدواج مرد صالح با زن فاسد

4ـ ازدواج زن صالحه با مرد فاسد.

اگر جامعه متشكّل از خانواده هايى باشد كه حالت اوّل را دارند، آن جامعه صالح و دور از فتنه و فساد خواهد بود واين حالت مطلوب اسلام است.

امّا جامعه تشكيل شده از خانواده هايى كه در مسأله ازدواج حالت دوّم را دارند (مرد و زن هر دو فاسدند.) چنين جامعه اى بربنيان فتنه و فساد است. و غالب فرزندان ظهور

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يافته در دامان چنان مرد و زنى محكوم به فساد اخلاقى و تربيتى هستند.

امّا در حالت سوّم (ازدواج مرد صالح با زن فاسد) ممكن است زن محكوم اخلاق انسانى مرد شود و ممكن است مرد محكوم اخلاق فاسد زن گردد. چنين خانواده اى در صورت دوّم سبب فساد در جامعه خواهد شد.

و در حالت چهارم نيز اگر مرد تحت تأثير اخلاق انسانى و دينى زن قرا گيرد، جامعه از فساد آنها در امان خواهد بود و اگر عكس شد و زن پاكى و ديانت خويش را محكوم مرد فاسد قرار دهد، كانون فساد در اجتماع خواهند شد.

جمله «اِلاّ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فتنة فِى اْلأَرضِ و فَساد كبير» شايد اشاره دارد به حالت دوّم و حالت سوّم و چهارم در صورتى كه اثر مرد بر زن يا زن بر مرد منفى باشد.

مسؤوليّت تربيتى، اخلاقى زن بعد از ازدواج:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زن بعد از ازدواج علاوه برمسؤوليّتهاى قبلى با وظايف جديدى روبرو مى شود. او پس از عمل به وظيفه انسانى خويش قبل از ازدواج و هنگام ازدواج براى عمل به مسؤوليّت و انجام وظايف بعد از ازدواج از آمادگى لازم برخوردار است. او پس از انتخاب مردى شايسته براى زندگى و به وجودآمدن خانواده جديد و نو به انجام مسؤوليّتهاى جديد مى پردازد كه مسؤوليّتهاى تربيتى، اخلاقى زن را بعد از ازدواج تشكيل مى دهد. اولين وظيفه كه سبب استحكام خانواده شده و محيط را براى انجام وظايف بعدى و رسيدن به هدف اصلى ازدواج آماده مى سازد، رعايت حقوق شرعى و اخلاقى مرد است. چنانكه اوّلين وظيفه مرد نيز رعايت حقوق شرعى و اخلاقى زن مى باشد. و دوّمين وظيفه و مسؤوليّت زن در قبال موجودى است كه روح الهى پس از طى مراحلى در او دميده مى شود. اين دو وظيفه كلى از وظايف

  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بسيار مهم، بلكه اهّم مسايل اجتماعى زن است كه مسائل بسيارى را از نظر حقوقى و اخلاقى به همراه دارد. ضمن تبيين اين دو وظيفه كلّى به برخى از مسايل آنها اشاره اى خواهيم داشت.

اوّلين وظيفه

بهترين تعبير در مورد اوّلين وظيفه تعبيرى است كه در متن روايات معصومين((عليهم السلام))آمده، و آن «حسن تبعُّل» است(1). معناى حسن تبعّل يا نيكو شوهردارى كردن چيست؟ و چه فوائدى از نظر انسانى و اجتماعى بر آن مترتب است؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - ... عن موسى بن بكر ـ عن أبى إبراهيم((عليه السلام)) قال: جِهادُ الْمرَأَةِ حُسْنُ التَّبعُّل. وسائل الشّيعه، ج 14، صص 116 ـ 115.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حسن تَبَعُّل

قرآن مجيد، جايگاه خاصى را براى زن در رابطه با مرد از نظر تكوين بيان كرده است. اين جايگاه تكوينى خاص براى زن بدان جهت است كه مناسب با ساختمان وجودى اوست. و آن جايگاه، عبارت از سكون و آرامش بودن زن براى مرد است. «وَمِنْ اياتِهِ اَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْواجاً لِتَسْكُنُوا اِلَيْها وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً اِنَّ فى ذلِكَ لاَيات لِقَوْم يَتْفَكَّرُون»(1); از نشانه هاى خدا اين است كه از جنس خودتان زوج ها و همسرانى را آفريد. براى اين كه (در كنارشان) آرامش يابيد و بين شما (زن و مرد) دوستى و مهربانى را قرار داد. به راستى كه در اين مطلب نشانه هايى است براى گروهى كه بينديشند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - سوره روم، آيه 21.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  28  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سكونت و آرامش، مودّت و دوستى، رحمت و مهربانى در آيه، قرار دادى و اعتبارى نيست; زيرا امر قراردادى و اعتبارى از چند ويژگى برخوردار است كه خارج از سياق آيه مى باشد.

1ـ اين كه امر قراردادى و اعتبارى، قابل نقض بوده و تغييرپذير است.

2ـ امر قراردادى، صورى بوده و واقعيّت و حقيقتى در خارج ندارد.

3ـ اين كه امر اعتبارى و قراردادى ممكن است تحميلى باشد.

آيه از سكونت، مودّت و رحمتى سخن مى گويد كه قابل تغيير و نقض نيست، اگرچه ممكن است زن به عنوان اين كه موجودى صاحب اراده و اختيار هست به سكونت ظهور فعلى نبخشد. ونيز آيه از سكونتى واقعى و حقيقى سخن

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  29  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مى گويد نه صورى و ظاهرى. زن واقعاً مايه سكونت است. و مودّت و رحمت بين مرد و زن، مودّت و رحمتى واقعى است نه اين كه صرف اعتبار دوستى و رحمت باشد و ديگر اين كه سكونت زن براى مرد امرى تحميلى بر زن نيست، بلكه يك احساس درونى است كه همراه با ساختمان روحى زن است.

امام سجاد((عليه السلام))فرمودند: «اَمّا حَقُّ الزَّوْجَةِ: فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَها لَكَ سَكَناً واُنْساً فَتَعْلَمَ اَنَّ ذلك نِعْمَةٌ مِنَ اللّهِ عَلَيْكَ فَتُكْرِمَها وَتَرْفَقَ بِها»(1); حق زن بر شوهر اين است كه بدانى خداى (عزّ و جل) زن را مايه آرامش و انس براى تو قرار داده و بدانى كه اين نعمتى از جانب خدا براى توست. پس زن خود را گرامى بدار و با او مدارا كن.

حسن تبعُّلِ زن ريشه در اين جايگاه خاص تكوينى دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - تحف العقول، رساله حقوق.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  30  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به همين جهت، محور در حسن تبعُّل سكونت زن براى مرد است كه نتيجه اين سكونت بقاء كانون خانواده بر مودّت و مهربانى مى باشد. و نكته قابل توجّه اين كه تمام توصيه هاى اسلام برخوش رفتارى و اطاعت زن از مرد برگشت به اين حقيقت تكوينى مى كند و در واقع به زن مى آموزد كه ظهور فعلى سكونت نهفته در رعايت اين سفارشات حقوقى، اخلاقى و تربيتى است(1). چنانكه فعّاليّت و تلاش مرد در بيرون از خانه غالباً جهت تهيّه لوازم رفاه و آسايش زن ريشه در ساختمان وجودى و روحى او دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - عَنْ اَبى جعفر((عليه السلام))قال: جاءت امرأةٌ الى النبىِّ((صلى الله عليه وآله))فقالت يا رسولَ اللّه «ص» ماحقُّ الزَّوْجِ عَلَى الْمَرْأَةِ؟ فقال لها ان تطيعه ولاتعصيه ولاتصدق من بيته اِلاّ باذنه و... والاتخرج من بيتها اِلاّ باذنه... وسائل الشيعه، ج 14، ص 112.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  31  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حسن تبعُّل زن تنها نهفته در خدمات مادّى او در خانه نيست، بلكه حسن تبعّل بُعد ديگرى دارد و آن خدمات معنوى و انسانى اوست كه اهميّتى فوق خدمات مادّى دارد. او همان گونه كه از بعد اخلاقى به عنوان خانم و بانوى خانه مسؤول آرايش خانه و خودش و فرزندانش هست. مسؤول زينت و زيبايى باطنى و حسن خلق دربرخورد با شوهر و فرزندان نيز هست. حسن تبعُّل دربردارنده توجّه به خواسته هاى اخلاقى، حقوقى و شرعى شوهر و فرزندان است.

حركت هاى منفى زن در خانه (از قبيل خواسته هاى دور از طاقت و توانايى شوهر، توجّه نكردن به وضع ظاهرى خانه و خود، بى اعتنايى به ورود يا خروج شوهر و وضع لباس و بهداشت فرزندان، توجّه نداشتن به مسائل محرم و نامحرم، حيا، عفت، تحقير شوهر در نزد فرزندان و خويشان، لجاجت،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  32  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و...) خلاف حسن تبعُّل بوده و آرامش خانه را توسط زن (كه ريشه در بنيان تكوينى او دارد) به هم مى زند. وشايد بتوان گفت كه از علل مهّم حركت هاى منفى زن در خانه اين است كه او به خاطر زن بودن احساس حقارت مى كند و مى خواهد جايگاه خود را به مرد خانه بدهد و خود در جايگاه مرد بنشيند. و در واقع نقش مرد را در زندگى ايفا كند و به جهت اين كه در حيات تكوينى قادر به تغيير چنين وضعى نيست، تصميم مى گيرد در جهات ارادى به ايفاء اين نقش بپردازد. و براى ايفاء چنين نقشى اولين كارش تحقير مرد و اظهار نقطه ضعف هاى مرد براى شكست وقار و عظمت مرد است. چنين زنى است كه مصداق اين حديث شريف واقع مى شود; از امام صادق((عليه السلام))است كه فرموده اند: اغلب الاعداء

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  33  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

للمؤمن زوجة السوء(1).

او پس از موفقيّت در اين امر به خواسته هايى كه آنها را حركت منفى در خانه مى ناميم، مى رسد. در اين صورت زن با خروج از مسير ارادى صحيح، جايگاه تكوينى و روحى خويش را ناديده گرفته، و در مسيرى كه خارج از واقعيّت هاى تكوينى وجودش هست گام برمى دارد. واقعيّت هاى تكوينى كه در صفحات گذشته بدان اشاره كرديم. و در نتيجه نقش تربيتى، اخلاقى خود را از دست مى دهد. چنين زنى با ورود به مراكز آموزشى، ادارى، اقتصادى، سياسى به لحاظ خروج از جايگاه اصلى خود، براى جامعه مضر خواهد بود. در اين مراكز ممكن است تبديل به توپ شهوانى جنسى ويا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 14، ص 12 و مناسب همين جا مى باشد حديث 1 و 3 و 4، صص 18 ـ 19.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  34  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وسيله اى براى اعمال سياست ها و فرهنگ هاى غلط شود. دنياى ماديّت روز، برهان و دليل واضح آن است. زنى كه فرزندان و شوهرش (كه نزديك ترين اشخاص در مصاحبت با او هستند) را به هيچ گرفته و ارزش هاى اخلاقى و انسانى را در رابطه با آنها ناديده انگاشته است، چه اطمينانى به او هست كه ارزش والاى انسانى، اجتماعى را در مسائل سياسى، اقتصادى و فرهنگى پاسدارى كند و او كه عفّت و حيا را در محيط خانه پاس نداشته است، در صورت ورود به مراكز ادارى، تجارى، سياسى و فرهنگى باچه پشتوانه انسانى و ايمانى به حفظ عفت و حيا همّت خواهد گماشت. آيا جوانان از شرّ حركت هاى شهوانى او مصون خواهند ماند؟ آيا مراكز فوق را آلوده به بى حيايى و بى عفتى نخواهد كرد؟! آيا عقل و هوش را از رئيس و مرئوس و واردين نخواهد گرفت؟! آيا چنين زنى مصداق اين حديث از امام على ((عليه السلام)) نخواهد

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  35  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شد كه فرموده اند: «يَظْهَرُ فِى اخرِالزَّمانِ وَاْقِتِرابِ الْساعَةِ وَهُوَ شَرُّالاَْ زْمَنَةِ نِسْوَةٌ كاشِفاتٌ عارِياتٌ مُتَبَرِّجاتٌ، مِن الدِّينِ خارِجاتٌ، فى الْفِتَنِ داخلات، مائلاتٌ اِلَى اللَّذاتِ، مُسْتَحِلاّتُ الْمُحرَّماتِ فى جَهنَّمِ خالِداتٌ»(1); در آخر زمان و نزديك شدن قيامت كه بدترين زمانها است، زنانى پا به صحنه اجتماع مى گذارند كه آشكار كننده (بدنها و زينتهاى خود هستند) و برهنه اند و خود را براى نامحرمان مى آرايند، از دين خارج شدگان و در فتنه ها (ى زمانه) داخل شونده اند، ميل كننده به خواسته هاى نفسانى اند و در اين امر شتابگيرند به لذّات (شهوانى و حيوانى) و حلال كننده حرام ها هستند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشّيعه، ج 14، ص 19، حديث 5 و من لايحضره الفقيه، ج 3، ص 247.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  36  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

(اينان) براى هميشه در جهنّمند(1).

به هر حال، حسن تبعُّل كه اولين وظيفه زن بعد از ازدواج است، رعايت حقوق و اخلاق اسلامى و... در خانه است. زنى به محضر پيامبر((صلى الله عليه وآله)) رسيد، عرض كرد يا رسول اللّه! حق شوهر بر زن چيست؟ حضرت در پاسخ فرمود: «اين كه از مرد (درغير معصيت خدا) فرمان برد و او را نافرمانى نكند و جز به اجازه شوهر چيزى را از خانه او انفاق نكند و جز به اجازه اش روزه مستحبى نگيرد و شوهر را از تمتّع و بهره هاى (شهوانى و ظرايف وجودى خود) باز ندارد، هر چند بر مركبى سوار باشد. از خانه خود جز به اذن شوهر خارج نشود. چنانچه بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود، فرشتگان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشّيعه، ج 14، ص 19، حديث 5 و من لايحضره الفقيه، ج 3، ص 247.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  37  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آسمان و زمين و فرشتگان غضب و رحمت او را لعنت مى كنند تا آن گاه كه به خانه برگردد...(1)».

آنچه در حديث فوق آمده است، جزئى از مصاديق حسن تبعُّل و حقوقى است كه مرد بر زن دارد.

حسن تبعُّل، علاوه بر فوائد دنيوى، اجتماعى و... سبب كمال انسانى زن است و زمينه را جهت پاداش عظيم خداوند كه به زن اعطاء مى شود، آماده مى كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - عن ابى جعفر((عليه السلام)) قال: جاءت امرأة اِلى النّبىّ((صلى الله عليه وآله))فقالت: يا رسول اللّه «ص» ماحقُّ الزّوج على المرأة؟ فقال لها ان تطيعه ولاتعصيه ولاتصدق من بيته اِلاّ باذنه ولاتصوم تطوّعاً اِلاّ باذنه وَلاتمنعه نفسها وان كانت على ظهر قَتَب ولاتخرج من بيتها اِلاّ باذنه وان خرجت بغير اذنه لعنتها ملائكة السَّماءِ و ملائكةُ الارض و ملائكةُ الغضب و ملائكة الرّحمة حتّى ترجع الى بيتها...». وسائل الشّيعه، ج 14، ص 112، روايت 1، باب 79 از ابواب مقدماته... .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  38  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

زنى به محضر رسول خدا((صلى الله عليه وآله)) رسيد و پس از احترام به مقام رسالت و اظهار ايمان به خدا و رسول خدا((صلى الله عليه وآله))، به زبان اعتراض چنين عرض كرد: «...اِنّا مَعْشَرَ النِساءِ مَحْصُوراتٌ، مَقْصُوراتٌ قَواعِدُ بُيُوتِكُمْ وَمَقْضى شَهواتِكُمْ وَحامِلاتُ اَوْلادِكُمْ وَاِنّكُمْ مَعاشِر اَلرِجالِ فُضِّلْتُمْ عَلَيْنا بِالْجُمُعِ وَالْجَماعاتِ وَعِيادَةِ الْمَرْضى وَشُهودِ الْجَنائِزِ وَالْحَجِّ بَعْدَالحَجِّ وَاَفْضَلُ مِنْ ذلِكَ اَلْجِهادُ فِى سَبيلِ اللّهِ واِنَّ اَحَدَكُمْ اِذا خَرَجَ حاجّاً اَوْمُعْتَمِراً اَوْ مُجاهِداً حَفَظْنالَكُمْ اَمْوالَكُمْ وَغَزَلْنا اثْوابَكُمْ وَرَبَّينا لَكُمْ اَوْلادَكُمْ فَما نُشارِكُكُمْ فِى هذَا الاَْجْرِ وَالْخَيْرِ»; به راستى ما گروه زنان، محاصره شده (و محدود در رفتار، گفتار و...) و محبوس در خانه هستيم (و به ما اجازه خارج شدن داده نمى شود) پايه و شالوده خانه هاى شما هستيم (كنايه از اين كه امور خانه بردوش و عهده ما است) و محلى براى برآوردن خواسته هاى نفسانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شما و بردارنده فرزندانتان مى باشيم. و شما گروه مردان به راستى كه به سبب حضور در نماز جمعه و جماعات، عيادت مريض، حضور در تشييع جنازه ها و بجاآوردن حجّ بعد از حّج بر ما زنان برترى جستيد. و برتر از اينها جهاد در راه خدا است (كه شما مردان در آن پيش قدم هستيد) و آن گاه كه فردى از شما براى حجّ و عمره و جهاد (از خانه) بيرون مى رود، ما نگهبان اموال شما هستيم. و جامه شما را تهيّه مى كنيم. و به پرورش و رشد فرزندانتان مشغوليم. پس چگونه در اين پاداش و خير با شما شريك خواهيم بود؟!

حضرت((صلى الله عليه وآله)) به اصحاب متوجه شده فرمود: «هَلْ سَمِعْتُمْ مَسْأَلَةَ امْرَأَة قَطُّ اَحْسَنُ مِنْ مَسْألَتِها فى أَثرِ دِينها هِذِه فَقالَ: اِفْهَمى اَيَّتُها الْمَرْاَُةُ وَاَعْلِمى مَنْ خَلْفَكِ مِنْ النِّساءِ، اِنَّ حُسْنَ تَبعُّلِ الْمَرأَةِ لِزَوْجِها وَطَلَبَها مَرْضاتَه وَاِتِّباعَها مُوافِقَتَهُ يَعْدِلُ ذلِكَ كُلَّهُ فَاْنْصَرَفَتْ وَهِىَ تُهَلِّلُ حَتّى وَصِلَتْ

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  40  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اِلى نِساءِ قَوْمِها(2)».

آيا سؤال زنى را هرگز شنيده ايد كه نيكوتر از سؤال اين زن در امر دينش باشد؟ سپس فرمود: اى بانو! بفهم و به زنان ديگر كه در انتظارت هستند اعلان كن، به راستى نيكو شوهردارى كردن و رضايت او را خواستن و پيرو نظرات و موافق او بودن، معادل تمام اين هاست (كه براى مردان شمردى) آن زن (با شنيدن اين پاسخ از رسول خدا «(صلى الله عليه وآله)») برگشت و زبانش گويا به تسبيح و تقديس (حقّ) بود تا به زنان قومش رسيد.

دوّمين وظيفه زن

وجود زن از اين امتياز عالى برخوردار است كه جايگاه پرورش موجودى است كه پس از طّى مراحل رشد، روح الهى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - الميزان، ج 4، ص 37.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  41  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در او دميده مى شود و براساس اين امتياز عالى، عقل و شرع، وظيفه و مسؤوليّت سنگينى رابه عهده زن گذاشته است. مسؤوليتى كه اثرمثبت آن به نحو مستقيم به موجود در رحم مى رسد و غيرمستقيم در شؤون اجتماعى ظاهر مى شود. ابتدا به مسؤوليّت زن در اين مورد اشاره مى كنيم و آن گاه به اثر مثبت مستقيم و غيرمستقيم آن خواهيم پرداخت.

وظيفه زن در ساختار كودك

ازدواج مرد با زن فقط براى اطفاء شهوت حيوانى نيست. چنانكه منحصر به توليد مثل نمى شود. انسان در اِعمال و بكارگيرى هر استعداد و غريزه اى، علاوه بر ارضاء خواسته آن غريزه، فطرت و فعليّت استعدادها، بايد توجّه لازم بلكه كافى را به ديگر خواسته هاى موجود در نفس انسان بخصوص مرتبه انسانى (كه خواسته آن در رأس همه خواسته ها است)

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  42  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

داشته باشد. به همين جهت، در مسأله ازدواج علاوه بر پاسخ گويى به خواسته شهوانى و بقاء نوع، بايد به خواسته انسانى نفس در اِعمال غريزه جنسى توجّه شود. و آنچه انسان را در بكارگيرى غريزه جنسى ممتاز از حيوان ها قرار مى دهد; دخالت مرتبه انسانى در كيفيّت ارضاء شهوت و رشد و تكامل جنين در رحم است. و دخالت مرتبه انسانى، عبارت از انجام دستورات عقلى و دينى در مسأله ازدواج و توليد مثل است. و هدف از اين دخالت همانا ايجاد زمينه و سرعت بخشيدن به تحقق غرض از خلقت انسان است. و غرض از خلقت تسبيح و تقديس خداى متعال و نشانه اسماء و صفات او بودن و شدن است. از امام صادق((عليه السلام)) است كه فرمودند: وقتى حضرت يوسف((عليه السلام))برادرش را ملاقات كرد، گفت اى برادر! چگونه شد كه بعد از من ازدواج نمودى و زن گرفتى پس بنيامين به برادرش يوسف((عليه السلام))گفت: «اِنَّ أبى أَمَرَنى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  43  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فَقال: اِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ لَكَ ذُرِيّةٌ تَثْقَلُ الاَْرْضَ بالِتَّسْبيحِ فَاْفَعلْ»(1); همانا پدر مرا امر به ازدواج كرد و فرمود: اگر استطاعت و توانايى دارى كه داراى فرزندانى باشى كه زمين را به تسبيح (خدا) سنگين كنند. پس ازدواج كن.

و بر همين اساس، رسول گرامى اسلام((صلى الله عليه وآله))فرمودند: «ما يَمْنَعُ الْمُؤمِن أَنْ يَتَّخِذَ أهْلا لَعَلَّ اللّهَ يَرْزُقُهُ نَسيمَةً تَثْقَلُ الاَْرْضَ بِلا إله اِلاّ اللّه»(2); چه چيز مانع مؤمن است كه همسرى را برگزيند، شايد خدا فرزندانى را روزى او گرداند كه زمين را به لااِلهَ الاّاللّه (شعار توحيد) سنگين كنند (تا توحيد را در جامعه نشر دهند) اگرمحصول ازدواج وتشكيل خانواده فرزند يا فرزندانى باشند كه با انديشه و عمل، مروّج توحيد،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - وسائل الشيعه، ج 14، ص 5، روايت 9.

2 - وسائل الشّيعه، ج 14، ص 3، روايت 3.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  44  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پاكى، صداقت و عزّت انسانى باشند، غرض و هدف انسانى ازدواج تحقّق مى يابد. در غير اين صورت، ازدواج محصور در اطفاء غريزه شهوت و توليد مثل خواهد شد. و امتيازى با ساير حيوان ها وجود نخواهد داشت.

زن علاوه بر حفظ مسؤوليّتهاى قبلى، مسؤوليّت جديد را كه حراست از كيفيّت رشد و نموّ جنين در رحم است، بادقّت تمام به انجام مى رساند و به عبارت ديگر، رحم خود رامحيط امن و سلامت روحى و جسمى موجود مستقر در آن قرار مى دهد. براى ايجاد چنين جايگاهى رعايت مسائلى از جمله تغذيه حلال ضرورى است.

تغذيه حلال

آن چنانكه از روايات اسلامى استفاده مى شود، غذاى حلال و رويش بدن از حلال، يكى از پراهميّت ترين نقش ها را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  45  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در سعادت انسان دارد; چنانكه غذاى حرام و رويش بدن از آن يكى از بدترين اثرات منفى را در نفس مى گذارد. و شرطى قوى جهت شقاوت است. و به جهت همين نقش اساسى حلال است كه افضل عبادات شمرده شده است.

«اَلْعِبادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُها جُزَءاً الْحلالِ(5)»; عبادت هفتاد جزء است، بهترين آن طلب حلال است.

طلب حلال، عبادت است. عبادتى كه در شعاع آن اوامر بسيارى انجام گرفته و نواهى بسيارى نيز ترك شده است; زيرا درآمد حلال مستلزم اين است كه دستورات عقل و شرع كاملا رعايت شود. روى اين اساس، غذاى حلال غالباً آميخته با درست كارى، امانت دارى، عدالت، واحياناً رضايت خدا است. و نيز غالباً آميخته با ترك دروغ، خيانت، مكر، حيله و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 103، ص 7، روايت 25، طبع ايران.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  46  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

همراه نبودن سخط خداوند است. بنابراين، در بطن اين عبادت، عبادات بسيارى است. لقمه حلال جوهره افعال شايسته و نيّتى انسانى مى باشد و به همين جهت، اثر معنوى خود را بر رويش بدن و استعدادها و غرايز مى گذارند و اعضاء و جوارح روئيده از حلال مايل به حلال خواهد بود.

زن در هنگام حاملگى چنانچه اين امر مهم را رعايت كند و مرد خانه با تهيّه غذاى حلال، زن را در اين امر يارى كند نه تنها جسم كودك رشد سالم مادى خواهد داشت كه رحم ظرف ظهور استعداد و زمينه سعادت در كودك خواهد شد. و در واقع زن با انجام اين وظيفه، قلبى نورانى پيدا مى كند و كودكى كه در دامن چنين خانمى پرورش يابد، از رشد نورانى در استعدادها و مراتب نفس برخوردار خواهد بود.

رسول خدا((صلى الله عليه وآله))فرمود: «مَنْ أَكَلَ الْحَلالَ اَرْبَعينَ يَوْماً

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  47  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نَوَّرَاللّهُ قَلْبَهُ»(1); كسى كه چهل روز از حلال تغذيه كند، خداوند قلبش را نورانى مى كند. علاوه بر مسأله تغذيه حلال، رعايت بهداشت تن و روان، نيّت سالم، مجامعت در وقت و زمان مناسب، يارى جستن از خدا، به ياد خدا بودن و ادامه برفضائل در انديشه، عمل و دورى از محرّمات براى ظهور فعلى محصول انسانى در رحم از سوى زن بايد رعايت شود. آنچه بيان شد اجمالى بود از نقش تعليمى و تربيتى زن. اميّد آن كه زنان جامعه با حفظ عفّت و شرف خود، مادران شايسته اى براى فرزندان خود باشند(2).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - بحار، ج 103، ص 16،روايت 71، طبع ايران.

2 - امام صادق((عليه السلام)) فرمود: طُوبى لِمَنْ كانَتْ اُمُّهُ عَفيفَةً; خوشبخت كسى كه مادرش پاكدامن باشد. لئالى الاخبار، ص 496.