نظم و تدبير در زندگى

دوره ششم ، شماره سه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه : نظم و تدبير در زندگى

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ : 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

* فهرست منظّم هر كتاب، مطالعه و مطلب يابى را آسان مى كند.

* اگر در فرهنگ لغت و يا دائرة المعارفى، كلمات را به ترتيب حروف الفبا منظّم نكرده باشند، دست يابى به واژه ها و مطالب آسان نيست.

* كتابخانه اى كه به فيش و موضوع بندى منظم مجهّز باشد بهترين راهنماى محققّين و مطالعه كنندگان خواهد بود.

* با داشتن بايگانى دقيق و منظّم در ادارات و مؤسّسات، به سرعت مى توان به مراجعه كنندگان پاسخ داد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

* يك غفلت و بى نظمى ناچيز و يا يك اشتباه كوچك در محاسبات پرتاب و هدايت سفينه هاى بزرگ فضائى، ممكن است آنها را در فضا سرگردان سازد.

نظم در موفقيّت و پيروزى انسان نقش بزرگى دارد، چنانكه ساعات كار و فعّاليّتمان، و اوقات فراغت و استراحتمان، دخل و خرج در زندگى و همه ى امور مادّى و معنويمان، برپايه ى نظمى صحيح صورت گيرد، از زندگى ثمربخش و سعادتمندانه يى در دنيا و آخرت برخوردار خواهيم بود.

چون خوب بنگريم، همه ى جهان را از اتم تا كهكشان منظم مى يابيم و اين خود سرمشقى است كه ما آفريدگان نيز برنامه ى، زندگى خود را منظم سازيم و در همه ى امور منظم باشيم.

نظم بزرگى كه بر سـرتاسـر جهان هستى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حمكفرماست، چنان دقيق و شگفتى آفرين است كه با پيشرفت دانش برحيرت و اعجاب دانشمندان مى افزايد. مهمتر از آن، ارتباط و هماهنگى ويژه اى است كه در نظم پديده هاى كوچك و نامرئى با جهان هاى بسيار دور كهكشانها و كرات، با جهان جانداران ديده مى شود.

اجزا و مولكولهاى سازنده ى يك چيز كوچك (مثلا يك قطره آب) در زير ميكروسكوپ آن گونه شگفتى زا و اعجاب آفرين است كه تماشاى دورترين ستاره ها و كهكشانها با تلسكوپهاى قوى!

ريزه كاريها و نظم كيهان و كرات، حركت و گردش آنها، نظم در جهان گياهان و جانوران، نظم دقيق و خودكار در وجود انسان و سلسله ى اعصابش و... هر يك شاهكارى است در آفرينش كه بامطالعه و دقّت در آن، باور مى كنيم كه:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«جهان چون چشم و خدّ و خال و ابروست *** كه هر چيزى به جاى خويش نيكوست».

قرآن مجيد نيز گوياى همين حقيقت است آنجا كه مى فرمايد: «الشمس و القمر بحسبان... خورشيد و ماه بر محاسبه يى (دقيق) قرار دارند...»(1)

راز پـيروزى

انسانهاى موفّق و پيروز، زندگى رابا برنامه هاى حساب شده و دقيق تنظيم كرده و با روش صحيح پيش مى روند. موفّقيت ملّتها و مردان بزرگ در گذشته و حال در صحنه ى زعامت، رهبرى، سياست، علم، هنر و... بيشتر مرهون برنامه ى صحيح و كار منظّم در زندگى بوده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى الرحمن، آيه ى 5 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آيا مى توان باور كرد كه دانشمندانى چون بوعلى، ابوريحان بيرونى، رازى، خواجه نصيرالدين طوسى، فارابى و ديگر بزرگان، بدون برنامه و نظم در مطالعه، تحصيل و تحقيق به چنان پيروزى هايى رسيده باشند؟

آيا آلمانيها و ژاپنيها، پس از شكست در جنگ جهانى دوم كه همه چيز را از دست دادند، جز در سايه ى نظم و پشتكار مى توانستند خرابيها را ترميم كنند و همه چيز را از نو بسازند و صنعت و اقتصادشان را احياء نمايند؟

زيان بى نظمى

راستى، چقدر دور از منطق و عقل است كه نظم را نوعى قيد و بند بدانيم و بگوييم خوشبخت كسى است كه در زندگى آزاد است و هيچ گونه قيدى ندارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اين منطق انسانهاى سهل انگار و تنبل است كه براى فرار از مسئوليّتهاى فردى و اجتماعى بدان دست يازيده اند.

هيچ ارتشى با بى نظمى پيروز نشده، بلكه موفّقيت و پيشرفت آن در سايه ى نظم و مقرّرات ويژه بوده است.

هيچ مكتب، مرام، حزب و گروه، نمى تواند بدون نظام و تشكيلات صحيح، پيشرفتى داشته باشد و بى نظمى سند نابودى و اضمحلال آن است.

عوامل تفرقه و نابسامانى كه از بى نظمى سرچشمه مى گيرد، موجب از هم پاشيدگى است. نگاهى به زندگى مردان خدا و پيشوايان بزرگ دين، ما را در قبول اين حقيقت راسختر مى سازد.

اميرمؤمنان على(عليه السلام)كه خود بارها نتايج زيانبار تشتّت و بى نظمى را در فكر و عمل مسلمانان ديده بود، در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

واپسين ساعات عمر، در بستر شهادت و در آخرين پيامش، فرزندان و مسلمانان را به نظم در كارها فرا مى خواند، آنجا كه مى فرمايد:

« شما را (اى حسن و حسين) وهمه ى فرزندان و بستگان و هر كه را كه نوشته ى من بدو برسد، به پرهيزگارى و تنظيم امور سفارش مى كنم. اوُصيكُما وَجَميعَ وُلدى وَاَهْلى وَمَنْ بَلَغَهُ كِتابى بِتَقوَى اللّهِ وَنَظْمِ اَمْرِكُمْ»(1)

در جنگهاى اسلام به ويژه درجنگ «بدر» و «احد» پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) با تدبير كامل، سپاه اندك و بى ساز و برگ مسلمانان را به گونه يى آراست كه هم در چشم دشمن بزرگ جلوه كند و هم دشمن از هر سو كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نامه ى 47، نهج البلاغه ى چاپ دكتر صبحى صالح، ص 421 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يورش آورد، با شمشيرهاى مسلمانان روبرو باشد.(1)

نظم در اوقات عبادت

در برنامه منظم عبادتهاى اسلامى دقت كنيد، اوقات دقيق و منظم نمازها در شبانه روز، وقت روزه در ماه به خصوص كه اگر دقيقه يى زودتر افطار شود روزه باطل است، وقت ويژه ى حج در اوقات مخصوص به آن، در ماه ذيحجه و... را در نظر آوريد.

آيا اين نظم و دقت ها، هشدارى نيست به مسلمانان كه آنان نيز زندگى خود را بر همين روش تنظيم كنند؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-آرايش جنگى پيامبر(صلى الله عليه وآله) (در بدر و اُحد) به صورت «فالانژ» مثلثوار بود، اين گونه آرايش جنگى با چنين صف بندى منظّم در قبايل عرب سابقه نداشت .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بسيارى از طبقات مختلف مردم، مى گويند: چه كنيم تاتحصيل، تدريس، شغل ادارى، گرفتارى كسب و پيشه و مشكلات زندگى به ما اجازه دهد به عبادت و مجالس سازنده ى مذهبى و تربيتى برسيم; مى گويند مافرصت كافى حتى براى استراحت، غذا، خواب و رسيدگى به كارهاى خانه، زن و بچه، نداريم تا چه رسد به مسائل ديگر، چون صله ى رحم (رسيدگى به خويشان و ديدارشان)، وفاى به عهد و احوالپرسى از بيماران و مستمندان و....

اينها اگر اوقات خويش را خوب تنظيم كنند، در هر شرايط و با هر نوع كارى، مى توانند ساعتهاى فراغتى داشته باشند كه به خيلى از كارها، به ويژه مطالعه ى كتب سودمندى چون قرآن و نهج البلاغه (بانگرشى عميق و سازنده) اختصاص دهند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در طبقات مختلف مردم، نمونه هاى زيادى يافت مى شوند كه واقعاً در زندگى موفقند هم بانظم ويژه اى به زندگى و همه ى كارهاى خويش مى رسند، و هم در محافلى سازنده و دينى شركت مى كنند و نيز به مطالعه ى كتابهاى سودمند مى پردازند.

دانش آموز منظم مى تواند در ساعتهاى معين درسش را بخواند و تكليفش را انجام دهد، وحتى بازى و تفريح هم داشته باشد و در عين حال در وقت خود صرفه جوئى كند و به مطالعات مفيد ديگرى بپردازد، به ويژه اگر سحرخيز باشد، و چنين كسى در وقت حساس امتحانات دچار هيجان و اضطراب نمى شود و به خوبى از عهده ى امتحان برمى آيد و نيز در مسائل اسلامى و علمى بى اطلاع و بى مايه نمى باشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

راستى كه زندگى پر از شگفتى پيامبراسلام(صلى الله عليه وآله)، براى ما درس بزرگى است; آن حضرت باهمه ى رنجها و گرفتاريها، به تنهايى بار دهها مسئوليت را بردوش داشت: هم پيام آور خدا بود و هم پيشوا و رهبر خلق، و در عين حال فرمانده ى جنگ و سرباز مدافع و پاسخگوى درخواستها و نيازمنديهاى مردم، او به امور داخلى و خارجى مسلمانان و امور شخصى و خانوادگى خود نيز رسيدگى مى كرد، و به بندگى خدا و عبادتهاى سنگين نيز مى پرداخت. آيا اين ها همه، جز با برنامه يى صحيح و منظم، امكان پذير بوده است؟

حضرت اميرمؤمنان على(عليه السلام)نيز شبانه روز را به ساعتهاى معين تقسيم مى كرد، و بطور منظم به عبادت و بندگى خدا، رسيدگى به امور مسلمين، دستگيرى از مستمندان، كار و فعاليت (كشاورزى در بوستان و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نخلستان)، و رسيدگى به امور خانه و تربيت فرزندان و... مى پرداخت و همه را به خوبى انجام مى داد. شايسته است ما نيز از آن حضرت سرمشق بگيريم و پيروى كنيم.

شبانه روزمان راچگونه تنظيم كنيم؟

هفتمين پيشواى راستين ما (امام موسى كاظم(عليه السلام)) مى فرمود: «اوقات خود را به چهار قسمت تقسيم كنيد.

1 - براى عبادت و پرستش خدا.

2 - براى امور زندگى (كار و فعّاليّت).

3 - براى معاشرت با برادران و دوستان مورد اعتماد كه عيبهايتان را يادآور شوند (دوستانه به شما گوشزد مى كنند) و باطناً در دوستى خالصند (بى نظرند و بدخواه نيستند.)

4 - براى تفريح و لذّت جويى هاى حلال (نه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عياشى هاى نامشروع و گناه و سرگرمى هاى ناسالم) اين قسمت نيرو بخش و كمك قسمتهاى سه گانه ى ديگرست».(1)

اگر بتوانيم اوقات خويش را اين چنين تنظيم كنيم به همه ى كارهاى خود مى رسيم، زيرا با نظم و برنامه كار كردن جلوى تضييع و تلف شدن وقت را مى گيرد و مانع از دست رفتن فرصتها مى گردد.

يكى از مراجع بزرگ شيعه مرحوم سيّدمحمدكاظم يزدى مى نويسد:«تَوْزيعُ الْوَقْتِ تَوْسيعُهُ وَ تَشْتيتُ الْوَقْتِ تَفْويتُهُ»;(2)تقسيم اوقات به نسبت كارها موجب

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تحف العقول، چاپ بيروت، ص 302 .

2- الكلمة الجامعة و الحكم النافعة، آخر عروة الوثقى، چاپ اول، كلمه ى 14 و 15 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وسعت وقت و پراكندگى وقت موجب از دست دادن آن است.

نــظم فكرى

اين نكته روشن است كه تنظيم كارها از نظم فكرى آغاز مى شود; نخست بايد درست انديشيد و انديشيدها را منظّم كرد و آنگاه آنها را با ترتيب و نظم خاص پياده نمود. كسى كه افكارش منظّم نباشد در زندگى و ساير امور شخصى و اجتماعى نيز منظّم نخواهد بود و بى گمان در كارها دچار پريشانى و از هم گسيختگى مى شود. بى نظمى در گفتار يا نوشتار نيز معلول بى نظمى در انديشه و فكر است.

بنابراين، ما براى منظّم شدن در امور فردى و اجتماعى زندگى خويش، و براى سامان دادن به وضع

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نابسامان خود، نيازمند نظم فكرى و نظم عملى صحيح مى باشيم.

بى نظمى در دخل و خرج

پيشينيان گفته اند:

بر احوال آن كس، ببايد گريست *** كه دخلش بود نوزده، خرج بيست.

بى نظمى در خرج ها، خوره و موريانه ى درآمدهاست كه شيرازه ى زندگى را از هم مى گسلد و بناى رفيع اقتصاد فرد و اجتماع را به خرابه ى فقر و نابسامانى مبدل مى سازد. بيشتر مردم نمى دانند چگونه درآمد خود را با مصرف و زندگى هماهنگ سازند؟ بارها ديده شده كه افرادى با داشتن درآمد كلان، در اثر هوس بازى و چشم و هم چشمى هاى بى جا و خرج هاى غيرضرورى،

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

وا مانده اند و زندگيشان متلاشى شده است. تا آنجا كه از داشتن ضرورى ترين وسائل زندگى محروم اند.

برعكس، افرادى با داشتن حداقل درآمد و دستمزد زندگى آسوده و بانشاطى دارند و اين جز با داشتن برنامه ى منظم و محاسبه ايكه از هزينه هاى اسراف آميز و نابجاجلوگيرى كند، امكان پذير نيست.

حضرت اميرمؤمنان على(عليه السلام) فرمود: رها كردن و از دست دادن تقدير معيشت (اندازه گيرى در زندگى) فقر و بيچارگى مى آورد(1).

امام باقر(عليه السلام) «تقديرمعيشت» را نشان كمال و رشد مى داند كه مراد از آن اندازه گيرى دخل و خرج و با حساب زندگى كردن است(2).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- بحار، ج 71، ص 347 .

2- وسائل، ج 12، ص 42 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و امام صادق (عليه السلام) در پايان حديثى مى فرمايد تدبير در امر معيشت، از دين است(1).

اشتباه نشود، نمى گوييم مسلمان براى بهتر زيستن تلاش نكند و يا زندگى خود را توسعه ندهد، نمى گوييم بايد خسيس باشد و به زن و فرزند خويش سخت بگيرد، نه. بلكه مى گوييم با چشم و هم چشمى ها، با تشريفات سنگين و غلط كه به دست غولهاى اقتصاد و اربابان سرمايه دارى ايجاد مى گردد و جامعه را تا گردن در قرض (وربا) فرو مى برد بايد مبارزه كرد; با تشريفاتى سنگين كه ملت ها و جامعه ها را برده ى اقتصادى و مصرف كننده ى چشم و گوش بسته سرمايه داران ساخته است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-بحار،ج 71،ص 349.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

چنانچه گذشت، حضرت امام موسى كاظم(عليه السلام)مى فرمايد با برآوردن خواسته هاى مشروع و حلال كه با مروّت و مردانگى انسان مناقاتى ندارد و اسراف هم نيست نفس خويش را بهره مندساز، و بدين كار بر امور دينى و خدمت هاى مذهبى كمك بگير.

حضرت اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى فرمايد: براى مسرف سه نشانه است. در خوراك، خريد (لوازم زندگى) و لباس، زياده روى و برخلاف آنچه شايسته ى اوست عمل مى كند.(1)

جلوگيرى از اسراف در خوراك، لوازم زندگى و لباس مى تواند كشور و ملتى را از نو بسازد و دست بيگانه واستعمار را (از سياست و اقتصاد) آنها كوتاه كند، تا به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- بحار، ج 75، ص 304 و وسايل، ج 12، ص 41 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خود و ثروت خود متكى باشند و از ديگران بى نياز.

نظم براى چه؟

اشتباه نشود، ما نه تنها از نظم خشك و بيجا و كاغذبازى ادارى كه وقت ها و بودجه ها را تلف مى كند، طرفدارى نمى كنيم بلكه با آن مخالفيم و نظم صحيح نيز آن را نفى مى كند و بسيارى از اين گونه تشريفات غلط و نظم هاى خشك كه باعث تراكم كارها و مانع پيشرفت كارهاى شخصى و ادارى است، در جوامع انقلابى و مترقى ملى، جاى خود را به نظم صحيح و بى آلايش داده است.

بلكه نظم صحيح و بى آلايش ايجاب مى كند، كه گاهى راحتى و استراحت و حتى جان خود را فداى انسانهاى ديگر كنيم; مثلا پزشكى كه ساعت هاى معينى را در مطب

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يا بيمارستان، كار مى كند اگر در پايان وقت يا خارج از آن با بيمار مشرف به مرگى روبرو شود و به عذر اين كه وقت تمام شده و مطب، اداره و يا بيمارستان تعطيل است از معالجه ى او سرباز زند چنين نظمى نه تنها نظم نيست، بلكه خيانت است.

متأسفانه بسيار اتقاق مى افتد كه دكترهاى معالج به اندك بهانه اى پست كار خود را (حتى در ساعتهاى ادارى) خالى مى گذارند و بيماران، پشت در بيمارستانها و... ساعتها بلكه روزها سرگردان مى مانند و اى بسا جان خويش را از دست مى دهند.

نظم نبايد تنها براى جلب درآمد بيشتر و تأمين ماديّات باشد بلكه در تأمين معنويت و مسائل انسانى و اخلاقى به نظم و دقّت بيشترى نيازمند هستيم.

انسان تنها يك ماشين نيست كه فقط كار كند، غذا

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بخورد و ساعتى براى تجديد نيرو به استراحت بپردازد. نه . بلكه او بيش از همه يك «انسان» است با دريائى از عواطف، احساسات، علاقه ها، نيازهاى روحى و معنوى و با اين اضافه كه انسان براى اين جهان آفريده نشده و به سوى جهانى وسيع و بى انتها يعنى عالم آخرت رهسپار مى گردد و براى هميشه در آن جهان مى ماند و روش و عمل او در اين جهان سازنده ى وضع و چگونگى او در عالم آخرت خواهد بود.

بنابراين همانگونه كه به نيازهاى جسمى، پاسخ مى گويد لازم است براى پاسخ به عواطف و خواسته هاى معنوى و انسانى خود نيز برنامه اى منظم داشته باشد.

هدف اسلام از نظم، آن گونه نظمى است كه به كمك آن، مسلمان هم به زندگى دنيا و مادى خويش برسد و هم از زندگى انسانى و معنوى و اخروى خود باز نماند و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

هيچ يك را فداى ديگرى نسازد.

امام ششم (عليه السلام) مى فرمايد: «از ما نيست كسى كه دنياى خود را براى آخرت و آخرت خويش را براى دنيا ترك گويد».(1)

مى دانيم كه از ديدگاه اسلام، دنيا زودگذر و بى دوام است و مسلمان بايد در اين فرصت كوتاه (عمر) براى تأمين نيازهاى مادّى و بهبود زندگى اين جهان خود و ديگران تلاش كند و در عين حال از جهان ديگر غافل نماند و براى زندگى جاودانه ى آخرت - كه هدف اصلى است - حداكثر كوشش و بهره گيرى را بكند. رسيدن به اين دو هدف در اين فرصت زودگذر براى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-ليس مِنّا مَن تَرَكَ دُنياهُ لاِخِرَتِهِ ولااخرتَهُ لِدُنْياهُ. من لايحضره الفقيه، ج 2، چاپ نجف، 1290 «هـ ق)، ص 94 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

مؤمن، جز باداشتن يك برنامه ى منظم، امكان پذير نيست .

از اين روست كه روايات اسلامى مسلمانان را به كسب، تجارت، حرفه، كار و فعاليت تشويق و از زراندوزى و حرص در جمع آورى مال و ثروت باز مى دارد و دستور مى دهد كه كسب روزى حلال و شايسته و نيك را، پيشه سازيد و صبحگاهان براى طلب روزى حركت كنيد(1).

و نيز پيشوايان دين فرموده اند: بيش از كسى كه به كسب و كار اهميت نمى دهد و كمتر از كسى كه حرص مىورزد به دنبال روزى باش.(2)يعنى ميانه روى را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- وسائل، ج 12، ص 3 و 4، و ص 27 .

2- وسائل، ج 12، ص 30 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  26  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

فراموش نكن، تا نه به افراط دچار گردى و نه به سستى و تنبلى مبتلا شوى.

***

لازم است يادآور شويم: آنچه دربالا خوانديم، (آثار نظم و تدبير در بهتر زيستن و خوشبختى)، با توكّل منافاتى ندارد. زيرا مفهوم صحيح توكل آن است كه يك مسلمان تا آنجا كه قدرت دارد جزئيات كار راپيش بينى كند، مقدّمات، علل و اسباب ظاهرى را فراهم سازد. پى آمد و نتيجه اش را بررسى كند و سرانجام با اتّكا به نيروى ايمان و به اميد پشتيبانى خدا، دست به كار شود و براى جلوگيرى از اضطراب، دودلى و نگرانى هاى وسوسه زا و يا حوادث احتمالى، به خدا توكّل كند و به اصطلاح با توكّل «زانوى اشتر» را ببندد كه گفته اند:

در توكّل از سبب غافل مشو.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  27  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آرى وقتى همه پيش بينى هاى لازم را كرد و مقدمات و وسايل را فراهم كرد و تصميم گرفت، آنگاه با توكّل اقدام كند.

« فَاِذا عَزَمْتَ فَتَوكَّلْ علَى اللّهِ اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ»(1).

«پس آنگاه كه تصميم گرفتى، به خداتوكّل كن كه خدا توكّل كنندگان را دوست مى دارد».

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى آل عمران، آيه 159 .

اشتراک نشریات رایگان

سامانه پاسخگویی