مردم خواهى، انسان دوستى

دوره پنجم ، شماره شش

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه:مردم خواهى، انسان دوستى

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی 

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

امير مؤمنان(عليه السلام)به فرزندش محمد حنفيه مى گويد:

«فرزندم به تمام انسان ها نيكى كن، همان گونه كه انتظار دارى نسبت به تو نيكى كنند.

آن چه را براى خود مى پسندى براى ديگران بپسند، و آن چه را از ديگران زشت و ناپسند مى شمارى، براى آنان نيز قبيح و ناپسند بشمار».

تمدن جهان كنونى، چون مجسمه يى دوروى است، كه بريك روى آن بتى دلربا، زيبا و فريبنده و بر ديگر روى، هيولايى وحشتناك، جلوه گرى مى كند.

در صد سال اخير، پيشرفت صنعت و دانش، چون جادو، كارهايى به ظاهر نشدنى را انجام داد وانديشه ى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انسانها را به شگفتى برانگيخت; و هم آسايش جسمانى فراوانى براى بشريت به ارمغان آورد.

امّا فضيلت هاى انسانى را به دست فراموشى سپرد، بلكه لابه لاى چرخهاى خود، خرد و نابود كرد.

پس، در دنياى كنونى، اگر ديگر از خستگى و رنج هاى جسمى دوران هاى دور، خبرى نيست، متقابلاً از فضيلت، شرافت و عواطف اصيل از قبيل مهر و محبت، فداكارى، راستى، درستى، امانت، وفادارى، از خود گذشتگى و فروتنى... نيز خبرى نمى يابيم.

از اينرو تمدّن كنونى نه تنها نتوانست بشر را از اقيانوس پهناور زندگى به ساحل خوشبختى و سعادت رهنمون شود، بلكه توفانى هم براى وى پديد آورد:

دنياى امروز، راحتى جسمى را با خوشبختى واقعى اشتباه كرده و نيمى از خواسته هاى اصيل بشرى را

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ناديده گرفته است، و حال آنكه نيكبختى آن گاه به دست مى آيد كه به تمام خواسته هاى بشر، به طور صحيح پاسخ داده شود.

از قربانى هاى تمدّن كنونى، عاطفه ى مردم خواهى، و مهرورزيدن به ديگران است كه شور زندگى انسان ها، از آن سرچشمه مى گيرد، اما دريغا كه در دنياى كنونى «مهر» ارزش راستين خود را از دست داده است زندگى ماشينى امروز - كه آخرين وسيله هاى لذّت جويى و كاميابى جسمى را به آدمى عرضه مى دارد - اين فرصت را از انسان ها مى گيرد كه به فكر ديگران باشند. چه رسد به آن كه با ديگران، روابط عاطفى برقرار سازند، و به آنان مهر بورزند.

يكى از روانشناسان و جامعه شناسان معروف مى گويد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«انسان امروز با خود و همنوعانش، و با طبيعت بيگانه شده است. او به كالا تبديل شده و نيروى خود را نوعى سرمايه گذارى مى داند كه بايد تحت شرايط بازار عرضه، حداكثر سود را برايش تحصيل كند، روابط انسانها همانند روابط آدمهاى مصنوعى، از خود بيگانه است».

اگر مى بينيم جوامع كنونى با بى سامانيهاى فراوانى دست و پنجه نرم مى كند، و نمى تواند راهى به سوى سعادت بيابد، يك علّتش آنست كه انسان امروزى با ديگران بيگانه شده و تنها به خويش و براى خويشتن فكر مى كند.

از اين روست كه بايد عاطفه ى «محبت» در انسان پرورش پيدا كرده، نيرومند گردد، و اگر اين غريزه در آدمى سرخورده شود، و اين احتياج اصيل انسانى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

برآورده نگردد، شوربختيهاى فراوانى براى بشر به بار خواهد آورد كه هرگز جبران پذير نخواهد بود.

نخستين اثر آنكه آدمى را از خود و ديگران بيگانه ساخته و او را انسانى تنها مى سازد. در سايه ى شوم از خود بيگانگى است كه تمام بى سامانيهاى روانى، اجتماعى، لاقيدى، ناتوانى، انزواطلبى، بدبينى، و از دست دادن ارزشها و اعتقادها پديد مى آيد.»(1)

از اينرو اگر جامعه يى بخواهد نيك بختى را بيابد، راه آن پرورش نيروى محبّت ودگر دوستى در انسان هاست اگر اين نيرو در آدمى تقويت شد، نه تنها به ديگران مهر خواهد ورزيد، بلكه خواسته هاى غريزى وى هم ارضاء شده، خود نيز از محبّت ديگران بهره مند خواهد شد.

_________________

1- مجله ى نگين شماره ى 68 مقاله ى «انسان تنها» .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اسلام و مهر ورزيدن

اسلام كه يك آيين جاودانى، و براساس فطرت و ارضاى صحيح تمام خواسته هاى انسانى پايه گذارى شده است; به مسأله ى محبّت و همدوستى توجّه فراوانى دارد و دگر دوستى در اين آيين، مقدّس شمرده مى شود.

اسلام همه ى انسانها را از يك ريشه مى داند و امتيازهاى غلط نژادى و قبيله يى و مادى را به رسميت نمى شناسد و از آنجا كه همه ى آدميان آفريده ى خدا و در اصل از يك پدر و مادرند همگان شايسته ى احترام و دوستى و محبت و راهنمايى هستند.

از اين رو، پيامبر بزرگ ما(صلى الله عليه وآله)، منشور آزادى اسلام را ويژه ى گروه خاصى ندانسته، بلكه آن را براى همه ى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

انسان ها آورده است.

پيامبر اسلام - كه درود خدا بر او و دودمانش فرمود: «تحبب الى الناس يحبوك».

«انسان ها را دوست بدار، همگان ترا دوست خواهند داشت»(1).

اميرمؤمنان (عليه السلام)به فرزندش محمد حنفيه مى گويد:

«فرزندم، به تمام انسان ها نيكى كن، همان گونه كه انتظار دارى نسبت به تو نيكى كنند.

آن چه را براى خود مى پسندى براى ديگران بپسند و آن چه را از ديگران زشت و ناپسند مى شمارى، براى آنان نيز قبيج و ناپسند بشمار.

با مردم چنان خوش خلقى كن كه چون از آنان دور

_________________

1 ـ وسائل، ج 8، ص 433 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شدى، مورد مهر آنان قرارگيرى .

و آن گاه كه مُرْدى برتو گريان و سوگوار باشند...»(1)

مى بينيم كه: اسلام نه تنها به انسان ها احترام مى گذارد، بلكه بشردوستى رابه جايى رسانده است كه به پيروان خود دستور مى دهد، هم چنان كه به نيك بختى و پيروزى خويش علاقه مند هستيد، براى ديگر انسان ها هم همان گونه باشيد.

يك مسلمان واقعى هماره خدمتگزار جامعه مى باشد آن قدر كه توان او اجازه مى دهد به انسان ها كمك فكرى اعتقادى، اخلاقى و اقتصادى مى كند.

همين احساس ها و محبّت هاى اصيل است كه بار ارشاد و راهنمايى و نيز امر به معروف و نهى از منكر را

_________________

1 ـ وسائل ، ج 8 ، ص 541 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به عنوان و ظيفه يى سنگين بر دوش مسلمانان مى گذارد; و اين جا است كه مسلمان نمى تواند در برابر رفتار ديگران بى تفاوت باشد.

از پيامبر عزيز اسلام(صلى الله عليه وآله)پرسيدند:

«چه كسى در پيشگاه خدا از همگان محبوب تر است؟» فرمود:

«آن كه سودش به مردم بيش تر مى رسد»(1).

و مى پرسيم: كدام سود از كوشيدن در راه زنده ساختن ارزش هاى انسانى و اخلاقى جامعه ى بشريت بالاتر است؟

نيز آن گرامى فرمود:

«... آن كه نداى كسى را مى شنود كه مى گويد:

_________________

1 - كافى، ج 2، ص 164 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«مسلمانان! به من كمك كنيد»، و به فرياد او پاسخ نمى دهد. مسلمان (واقعى) نيست.»(1)

نمى توان تمام برنامه هاى عالى و انسانى اسلام را در زمينه ى بشردوستى در اين جابيان داشت ولى از همين چند نمونه ى كوتاه، مى توانيم روش آموزشى اسلام را در اين باره بشناسيم، و آيين اسلام را «آيين محبّت» اعلام نماييم.

دوستى باكافران؟!

اينك اين پرسش پيش مى آيد، كه: اگر اسلام آيين محبّت و بشردوستى است چرا از دوستى باغير مسلمانان جلوگيرى كرده است؟

چرا مسلمانان نمى توانند باگروه هاى ضدّ اسلامى و

_________________

1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 164 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كفار، طرح دوستى بريزند؟

در اين زمينه قرآن بيان هاى بسيارى دارد و چنين مى گويد:

«گرويدگان، نبايد به جز خودشان كافران را به دوستى بگيرند...»(1).

«اى گروندگان! نبايد به جز خودشان كافران را به دوستى بگيرند...»(2).

«اى گروندگان! يهود ونصارى را به دوستى نگيريد...»(3)

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! دشمن من (خدا) و دشمن خود را به دوستى نپذيريد و باايشان طرح

_________________

1- سوره ى آل عمران، آيه ى 28 .

2- سوره ى مائده، آيه ى 51 .

3 ـ سوره ى مائده، آيه ى 51 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دوستى نيفكنيد...»(1)

«اى مؤمنين! كسانى را كه دين و عقيده ى شما را مسخره و بازيچه گرفته اند... به دوستى مگيريد»(2).

«محمد پيامبر خداست، و كسانى كه با اويند بر كافران سخت و بر يكديگر مهربانند...»(3).

اين جا است كه بايد بدانيم اسلام، و قرآن از دوستى و محبت با گروه هاى ضدّاسلامى و كفار چگونه و تا چه حد جلوگيرى نموده است؟

آيا اسلام مى گويد: به كفار نيكى نكنيد؟! و يا آنان را راهنمايى ننماييد؟! و يا در سعادت و حيات معنوى آنان نكوشيد؟! نه، هرگز اين منطق اسلام- اسلامى كه

_________________

1 ـ سوره ى ممتحنه، آيه ى 1 .

2 ـ سوره ى مائده، آيه ى 57 .

3 ـ سوره ى فتح، آيه ى 29 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيامبرش رحمت جهانى و آيينش همگانى است - نخواهد بود.

بلكه بايد گفت، همه ى اين آيه ها، و آيات ديگرى كه در اين زمينه هست، هشدارى است به مسلمانان تا با كفار آن چنان نزديك نشوند كه همانند يك روح در دو جسم باشند! زيرا در اين گونه دوستيهاست كه جداييها از ميان رفته، اخلاق، اراده، عمل و عقيده همه و همه يك رنگ و يك شكل مى شود، و به يك سو قرار مى گيرد. و بديهى است اين گونه دوستى و محبت با دشمنان اسلام غير آنكه تأثيرى ژرف بر روحيه ى مسلمانان مى گذارد، و عقيده ى اسلامى و يكتا پرستى آنانرا متزلزل مى سازد، سير جامعه ى اسلامى را هم از حركت به سوى تكامل باز مى دارد. و هم، دشمن هماره در كمين است تا از فرصت هاى مناسب بهره گيرد و

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ضربه هاى شديد خود را برطرف مقابل خويش فرود آورد. و چه فرصتى مناسب تر از رابطه هاى عاطفى كه از اين گونه دوستى ها پديد مى آيد؟

از اين رو، اسلام به مسلمانان هشدار داده است كه: همواره، بينا و بيدار باشيد! و با دشمن با احتياط رفتار كنيد! و مواظب باشيد دوستى هاى صميمانه ييكه موجب پيروى از آنان و تزلزل جامعه ى اسلامى است برقرار نسازيد.

اسلام نگفته است مسلمانان روابط خويش را با گروه هاى غيرمسلمان قطع كنند و باآنان خوش رفتار و مهربان نباشند. ولى اين گونه روابط، بايد با ژرف نگرى توأم باشد و احتياط را از دست ندهند، تادشمن نتواند از اين موقعيت ها به سود خويش - كه همان نقشه هاى ضدّ بشرى واستعمارى است بهره بردارد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اگر اسلام مى گويد با دشمنان، پيمان دوستى نبنديد بدين معنا نيست كه به گروه هاى ضداسلامى نيكى و محبّت نكنيد چرا كه دانستيم انسان به حساب انسان بودن، شايسته ى نيكى و دوستى است. و اسلام هم خود پيشرو مكتب هاى بشر دوستى واقعى است.

بلكه آن گونه دوستى كه در سايه ى آن پيروى از كفار در زمينه ى عقيده و راه و رسم زندگى پديدار شود، و يا باعث سوء استفاده ى آنان گردد، در مكتب اصيل اسلامى جلوگيرى شده است. و مسلمانان هماره بايد در اين زمينه سخت گير باشند و بدانند كه از آنجا كه عضو جامعه ى اسلامى است بايد رابطه اش با بيگانگان به گونه يى نباشد كه به يگانگى و استقلال پيكر اسلام آسيب برساند.

قرآن بدين روشنى بيان مى كند:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

«خدا شما را از نيكى كردن و عدالت ورزيدن با كسانى كه باشما سرجنگ و ستيزه ندارند، و شما را از سرزمينتان نرانده اند، منع نكرده است چه آن كه خدا دادگستران را دوست مى دارد. خدا فقط از دوستى با كسانى كه در كار دين با شما به ستيزه برخاسته اند، و در بيرون راندن شما از ديارتان باهم كمك كرده اند، جلوگيرى كرده است...»(1)

در سخنى كوتاه: اسلام به پيروان خود مى آموزد: همه ى انسان ها تا زمانى كه بر ضدّ آيين انسانى اسلام به پا نخاسته اند، انسان، و شايسته ى نيكى و دوستى هستند; ولى آن كه برضدّ عدالت اسلامى قيام كرد،

_________________

1 ـ سوره ى ممتحنه، آيه ى 9 - 8 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شايسته ى دوستى نيست(1).

از همين ره گذر است كه اسلام مى گويد: اگر كسى كه رنگ اسلامى دارد ولى بى داد گر و جنايت پيشه است، نمى توان به وى علاقه مند بود و به او دوستى كرد. اسلام دوست دار بى دادگران را بى دادگر و ظالم مى داند.(2)

پيامبر رحمت

پيامبر بزرگ اسلام(صلى الله عليه وآله)و ديگر پيشوايان راستين اسلامى، هماره جهانيان را به چنين برنامه هاى انسانى مى خواندند خود هميشه در زندگى روشى اين چنين داشتند. با نگاهى به تاريخ پرارج زندگانى پيامبرگرامى

_________________

1 ـ خلافت و ولايت، ص 349 - 339 .

2 ـ بحار، ج 75، ص 369 به بعد .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اسلام(صلى الله عليه وآله)،خواهيم يافت كه چرا حضرتش «پيامبر رحمت» نام گرفته است:

جوانى غيرمسلمان، با اين كه پيرو پيامبر اسلام نيست، شبانه روز ساعت هاى زيادى را در خدمت رسول گرامى، مى گذراند. آن قدر رفت و آمد مى كند، كه از شدت يگانگى، و هم بى اعتقادى عظمت و بزرگوارى پيامبر را فراموش مى كند و احترامات لازم را هم به جاى نمى آورد.

با تمام اين ها پيامبراسلام(صلى الله عليه وآله)سخت به وى اظهار علاقه مى كند و به او مهر مىورزد، تا جايى كه آن جوان در كارهاى روزانه ى خويش از پيامبر كمك مى گيرد; دنبال ماجرا را از زبان تاريخ بشنويد:

...چند روز بود كه اين جوان خدمت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)نيامده بود. پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله)از ياران خود

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پرسيد: «چند روزى است جوان غير مسلمان را نمى بينم؟» گفتند:

«يا رسول اللّه! مريض شده، و شايد آخرين لحظه هاى عمر را مى گذراند».

پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)از جاى برخاست و به ياران فرمود: «برخيزيد تا به ديدار جوان برويم.»

هنگامى به بالين جوان رسيدند كه در بستر خوابيده، مرگ را انتظار مى برد.

پيامبر با آهنگى پر از مهر و ملاطفت نام او را صدا زد. جوان چشم هاى خود را باز كرد، پيامبر را در خانه ى خويش ديد. از شوق ديدار حضرت خنده يى بر لبانش نقش بست. شايد در دل مى گفت: «شگفتا! من كه بر پيامبر ارجى نمى نهادم چگونه وى به ديدار من آمده است؟».

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

پيامبر از چهره ى شادمان جوان دريافت كه وى در اين لحظه هاى حساس آماده ى پذيرش اسلام است.

از اين رو فرمود:

«اى جوان ! اسلام را بپذير».

در گوشه ى اطاق پدر آن جوان نشسته بود، جوان به پدر خويش نگاهى افكند و چيزى نگفت.

دگر بار آن گرامى فرمود:

«اسلام بياور، و شهادتين را برزبان جارى ساز»

باز جوان به پدر خويش نگاهى كرد و چيزى نگفت، چنين مى نمود كه از پدر خويش شرم دارد، كه در آخرين لحظه هاى زندگى از كيش وى بيرون رود.

سوم بار همان جمله ها را پيامبر تكرار كرد. اين بار پدرش گفت:

«فرزندم، اگر بخواهى آيين اسلام را بپذيرى آزادى.»

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در اين هنگامه، جوان باشتاب هر چه بيش تر، كلمه ى «لااله الااللّه - محمّد رسول اللّه» را با صداى ضعيف و ناتوان، ولى بادلى سرشار از شوق برزبان جارى ساخت و به رسالت آن گرامى شهادت داد، و چشم از جهان فروبست، و روحش به سوى مينوى جاودان پرواز كرد.

پيامبر عزيز دستور داد، جوان تازه مسلمان را غسل و كفن كنند، و پس از آن خود بر او نماز گزارد، و از خانه بيرون آمد; خداى را سپاس و ستايش مى كرد كه توانست بدين گونه انسانى را، از گمراهى برهاند(1).

اين يك نمونه ى كوچك از مهربانى و دوستى هاى پيامبر بزرگ اسلام (صلى الله عليه وآله)نسبت به جامعه ى بشريت است.

_________________

1 ـ جامع الاحاديث، ج 1، ص 214 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ولى آن جا كه پاى عقيده و ايمان و ستيزه ى مخالفان به ميان مى آمد، نه تنها دوستى و محبّت در كار نبود. بلكه در هنگامه ى ضرورت به جاى نوازش و نيكى، شمشيرها گردن ها را نوازش مى داد...

و اين است لازمه ى يك مكتب اصيل و جهانى كه بايد هميشه هدف و عقيده را بر همه چيز حتى جان گرامى مقدّم شمارد.