الگـوى شخصيّت

دوره پنجم ، شماره چهار

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه : الگوى شخصـيت

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ : 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

* به خاطر در گذشت «واليفنو» هنر پيشه ى معروف; صدها زن خود كشى كردند!

* ته سيگار، چند تار مو و بند كفش كهنه ى برخى از هنرپيشگان، به قيمت بسيار گزاف، بوسيله ى دوستدارنشان، خريدارى شد. «نقل از جرايد»

گفتارى از پيش:

مى خواهيد چگونه مَنِشى داشته باشيد؟(1)

چون آفتاب، بلند و گرم و نيروبخش و دور از دسترس؟

____________________

1 ـ منش به معناى شخصيت است .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

چون امواج، توفنده و بى آرام؟

چون آب رود، هماره جارى، هميشه پويان؟

چون نسيم، ناپيدا و هرزه گرد؟

كدام مسند و كدامين جايگاه را براى خويشتن مناسب و درخور مى يابيد و احساس مى كنيد آرامش و سنگينى ويژه ى منش خويش را يافته ايد؟

آيا مى خواهيد داراى شخصيت ممتاز سياسى و يا نظامى باشيد؟

يا در مقام فرد عالى رتبه ى ادارى و كشورى؟

يا همانند يك دانشمند متفكّر، يك نويسنده ى بزرگ، يك مخترع يا مكتشف و يايك فيلسوف؟

يا قهرمان نامى جهان فوتبال، يا بوكس و ياهنرمند يا هنرپيشه ى مشهور جهان؟

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

يا سلطان نفت و فولاد و ياصاحب ثروتى سرشار و يا گرداننده ى شركتى عظيم يا سهام دار كارتل هاى بزرگ؟

و يا دارنده ى منشى بلند در زمينه هاى اخلاقى، روحى معنوى و مذهبى؟

ناگفته پيداست كه هريك ازمقام هايى كه برشمرديم، در نزد گروهى مخصوص، تابناك است و هر فرد، براساس تمايلات و تربيت و ويژگى هاى روحى خويش، يكى از آن موارد را الگوى ايده آل، براى شخصيّت خويش مى داند.

اما به طور كلّى مى توان گفت: همه مى خواهند داراى منشى بلند و شخصيتى متعالى باشند تا در آن منشأ خدمات و پيشرفت هايى باشند و يا برخود ببالند و يا به ديگران فخر بفروشند و چشم هربيننده را به حسرت و غبطه به نظاره ى خويش وادارند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

شخصيت چيست؟

اكنون بايد ديد، اصولاً شخصيت چيست كه همه طالب آنند; هركس آن را در چيزى به اشتباه يا به واقعيّت مى جويد، و موضوع يا نمونه ى ويژه يى را ملاك منش و شخصيت ايده آل خويش مى پندارد و با همه ى وجودش خواستار آنست؟

چنان كه مى بينيم:

گروهى، داشتن لباسى گرانقيمت و گلوبندى چند ميليون تومانى يا پالتو پوستى چند هزار دلارى(1)را ملاك عظمت و شخصيّت خود مى پندارند.

و برخى ديگر، داشتن طرفداران زياد را براى كسى،

____________________

1- الپورت Alportو اودبرت H.S.odbertاز كتاب روانشناسى شخصيت، ص 23 و روانشناسى رشد، ص 453 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نشانه ى بزرگى منش او مى دانند تا آنجا كه به خاطر مرگ چنين كسى، هزاران نفر خودكشى مى كنند يا ته سيگار و چند تار موى او را صدها ياهزاران تومان خريدارى مى نمايد.

و يا به داشتن يك عكس و حتى يك امضاء و يا به ديدن او در لحظه يى اگر از دور، برخود مى بالند...!

بارى، به پرسش خويش، برگرديم كه :

آيا واقعاً شخصيت چيست؟

آنچه از وارسى كتاب هاى گوناگون به ويژه كتاب هاى روان شناسان برمى آيد و در مجموع، تعريف نسبتاً جامعى است; اينست:

« شخصيت، مجموعه ى صفات طبيعى و اكتسابى ويژه ى هر فرد است كه مسير او را در ميدان زندگى و در

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

روابط عمومى و سازش هاى اجتماعى، تعيين مى كند.»

اما اسلام، از آن جا كه از ديدگاهى واقع بينانه تر، به پديده ها مى نگرد; در اين زمينه نيز، نظر اصلى آن، به صفات روحى و فضائل ارزنده ى انسانى است و شخصيت فرد را به تقوا و پرهيزگارى و پاك دامنى و دانش مى داند و داشتن ثروت، شوكت، مقام، لباس و و... را ملاك شخصيت نمى داند و مزيّتى براى آن ها قائل نيست و تنها مى گويد: «اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَاللّهِ اَتْقيكُمْ»(1)يعنى گرامى ترين شما نزد خداوند، پرهيزگارترين شماست.

پيشواى اسلام مى فرمايد:

لافضل للعرب على العجم و لاللابيض على الاسود; الا

___________________

1 ـ قرآن سوره ى حجرات ، آيه ى 13 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بالتَّقوى(1).

عرب را بر غير عرب و سپيد را برسياه برترى نيست مگر به تقوا و پرهيزگارى .

از ديدگاه اسلام، شخصيّتى كه از «تقوى» تهى باشد، ارزشمند نيست. چرا كه پرهيزگارى، باعث به وجود آمدن شخصيّتى راستين و ژرف مى گردد. آن كه از خدا بيم دارد، در كردار و برخوردها، آنچه را كه او و جامعه ى او را به نيك بختى مى رساند، رعايت مى كند.

آويزهاى ديگرى نيز كه شخصيّت افراد بدان آذين مى يابد، همه از لوازم پرهيزگارى است.

پرهيزگار; بدكردار و بدرفتار و تندخو و خشن و

_____________________

1 ـ «نورى كه به دنبال آن رفتند»، ص 158، «ترجمه ى كتاب«رجال حول الرسول» تأليف محمدخالد مصرى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

كثيف نمى تواند بود.

پلشتى و ناپاكى و رذالت و خشونت با «پرهيزگارى» جمع نمى گردد.

اسلام، اين مكتب برتر تربيت و عمل; اهتمامى ويژه دارد كه افرادى با منش بلند پرورش دهد تابتوانند در همه ى مراحل زندگى، سرافراز و مشخص و نمونه زيست كنند، پس همه ى مراحل زندگى را تحت كنترل گرفته است.

پى ريزيهاى اسلام

بنابر آن چه گفته آمد، اسلام زگهواره تا گور، با چشمانى نگران و بينا همه ى كردارهاى افراد را زير نظر گرفته است. و از آغاز انعقاد نطفه و حتّى قبل از آن راهنمايى مى كند و دستورهايى مى دهد و اين دستورها

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

در همه ى مراحل: باردارى مادر، شيرخوارگى طفل، محيط تربيتى خانه، محيط تحصيل، كار و اجتماعات و... ادامه دارد. و رعايت اين دستورهاست كه منش بلند و عالى مى سازد اينك با نمونه هايى از اين دستورها آشنا مى شويم:

مرحله ى انعقاد نطفه و جنين

مرحله يى بسيار حساس است. دانشمندان نظر مى دهند كه عامل وراثت در اين مرحله، صفاتى را در نسل انسان به وديعه مى نهد كه مشابه با صفات و ويژگى هاى پدر و مادر است، بنابراين اسلام، با دستورهاى لازم، توجه دقيق والدين را به اهميّت اين مرحله جلب مى كند:

مثلاً مى گويد:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

- اگر يك الكليست (مى خواره)، به خواستگارى آمد، بااو ازدواج نكنيد(1).

- به بداخلاق زن ندهيد(2).

از ازدواج با زن بى شعور بپرهيزيد; كه هم نشينى او گرفتارى است و فرزندانش تباه و فاسد خواهند بود(3).

- بهترين زنان شما كسانى هستند كه عقيم نباشند، مهربان، پاك دامن، محترم، فروتن در برابر شوى: و نسبت به ديگران سنگين و بى اعتنا باشند.(4)

از ازدواج با زيبارويانى كه در خانواده اى آلوده پرورش يافته اند، بپرهيزيد.

__________________

1 ـ وسائل ، ج 14 ، باب 29 ، نكاح ص 53 .

2 ـ وسائل، ج 14 ، ص 54 .

3 ـ وسائل، ج 14 ، ص 56 .

4 ـ وسايل، باب 14 ، ص 14 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اياكم و خضراء الدمن...(1)

تلالؤ اين همه باريك بينى و ژرف بينى، جز در چشم مهربان اسلام به هم نمى رسد. اين همه دقّت آشكار مى كند كه اسلام چگونه با همه ى ريزه كارى هايى كه در ساختن منش كودك از آغاز بسته شدن جنين، مؤثّر مى باشد آشناست و بدان ها توجّه دارد.

در مراحل ديگر نيز چون ايّام باردارى مادر، شيرخوارگى نوزاد و كودكى، دستورالعمل هاى مفيدى در زمينه ى خوراك، بهداشت، خواب، استراحت و هم در كردار و رفتار و روابط زناشويى داده است.

حتى در گزينش دايه و پرستار و شيرى كه نوزاد مى نوشد، شرايطى را گوشزد كرده است.

____________________

1 ـ وسايل ، ج 14 ، ص 19 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اسلام كردار و رفتار و برخورد والدين را در بدآموزى يا تربيت صحيح كودك، بسيار مؤثّر مى داند، تا آن جا كه آن ها را از آميزش و عشقورزى در برابر كودكان باز مى دارد.

اين نكات ارزنده را روان كاوان و دانشمندان زيست شناس و روانشناس به تازگى دريافته اند:

دوران كودكى بايد پاك و سالم و جدا از تحريك هاى جنسى، بماند. كودك حساس است و همه مى دانند كه مبارزه با حساسيت كودك دشواراست.

هيچ چيز براى روانكاو دشوارتر از اين نيست كه ببيند از آغاز كودكى، تحريك هاى جنسى يا دست كم چيزى مشابه آن، با سلسله اعصاب كودك، روياروى بوده است.

ريشه ى همين تحريك ها در زمان كودكى است كه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

بعدها به گونه ى عقده هاى روانى، بروز و طغيان مى كند.

بيشتر كودكان را، پدران و مادران به سوى فساد جنسى و طغيان غريزه مى كشانند چون در برابر ديدگان آنان آميزش مى كنند(1).

تأثير محيط

محيط، از عوامل بسيار مهم سازنده ى منش هر فرد است.

و منظور همه ى محيط هايى است كه فرد از آغاز تا پايان زندگى، در آن به سر برده است. چون محيط خانه، آموزش و پرورش، كار، معاشرت هاى فردى و سرانجام محيط اجتماعى.

وضع ظاهرى، طرز گفتار و رفتار، پوشاك، و حتّى

___________________

1 ـ كتاب انگيزه هاى روانى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

سلامت و دانش و بسيارى از جنبه هاى ديگر منش انسان، تابع محيط است.

به ويژه كودك، كه همچون نهال نورس مى باشد.

همچنان كه رشد و باليدن و ثمردادن نهال، وابسته است به اين كه در كجاى بوستان وباغ قرار گيرد و چقدر از آفتاب بهره برد و چه اندازه، آب به آن برسد، و چگونه و از چه منبع، آبيارى شود; كودك نوپا نيز، از عوامل محيطى خود، بسيار تأثيرپذير است. و بلكه بسيار تأثيرپذيرتر.

اسلام، به اين نكته ى حساس نيز، بسيار توجّه دارد. پيروان خود را از رفتن به مراكز آلوده باز مى دارد و به رفتن در محافل دانشمندان، ترغيب مى كند.

و مى گويد: با هركس، طرح دوستى ميفكن كه صفات دوست، به دوست سرايت مى كند.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

حتى اسلام شركت در بزمى را كه در آن به ميخوارى نشسته اند، نهى مى كند. درود بر اسلام با اين همه واقع بينى و باريك انديشى.

***

دو نمونه از شخصيت هاى برجسته اسلام

اينك، هنگام آن است كه نمونه هايى از الگوهاى شخصيتى اسلام را بشناسيم:

1- بلال حبشى

بلال از نمونه هاى سترگ است كه با منشى اسلامى، تربيت يافته است.

آثار اين عظمت و تربيت را در اين گوشه از داستان ديده مى شود:

روزى، به فرمان پيامبر(صلى الله عليه وآله)، بر آن شد كه به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خواستگارى دختر يكى از بزرگان قبايل برود. او و برادرش نزديك خانواده يى نسبتاً بزرگ رفتند.

بلال به جاى چرب زبانى و چابلوسى فقط گفت:

ان تزوجونا فالحمدللّه و ان تمنعونا، فاللّه اكبر.(1)

اگر با ما وصلت كنيد، خداى را سپاس خواهيم گفت و گرنه خدا بزرگ است.

او مى داند كه عزّت و بزرگى منش، ويژه ى بندگان راستين خداست او تربيت شده ى مكتبى است كه مى گويد: و للّه العزّة و لرسوله و للمؤمنين(2)

او به خود اجازه نمى دهد كه در برابر خواسته ى دل

_____________________

1 ـ «نورى كه به دنبال آن رفتند»، ص 158، «ترجمه ى فارسى كتاب: رجال حول الرسول».

2 ـ قرآن كريم - سوره ى منافقون آيه ى 8 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

خود و يا قدرت مالى خانواده ى دختر، خود را كوچك كند و زبان به تملّق بيالايد.

روح سترگ او زير بارپذيرش خوارى هايى در لفاف جمله هايى نظير: «ما را به غلامى بپذيريد»; نمى رود.

2- عبداللّه بن حذاقه

از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله) بود. در زمان عمر، با گروهى از مسلمانان گرفتار روميان شد.

دشمن، ديگ هايى آكنده از روغن زيتون به جوش آورد و با سنگدلى يكى از مسلمانان را كه تن به نصرانى شدن، در نداد، به درون ديگ روغن افكند. لحظه اى بعد استخوان هايش در سطح روغن، روى ديگ نمايان گرديد.

پس از او، عبداللّه را آوردند. بدو نيز پيش نهاد كردند كه:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  20  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

- دست از اسلام بشوى، اگر دست از جان نشسته يى.

- گفت: هرگز.

پس او را به سوى ديگ ها بردند، اما ديدند كه او اشك مى ريزد.

از سران سپاه دشمن يكى گفت: برگردانيدش، پشيمان شده است.

- عبدالله گفت: هرگز.

- پس چرا گريه مى كنى؟

- گريه ى شوق و حسرت است:

شوق شهادت و حسرت از آن كه بيش از يك جان ندارم تا در راه ايده ى خويش، فدا كنم...

آن سردار، از دليرى او به شگفت آمد و در دل او را بسيار ستود; و گفت:

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  21  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

- بيا سرم را ببوس و آزاد باش!

- هرگز.

- نصرانى شو تا دخترم را به عقد تو درآورم و نيمى از آنچه دارم نيز به تو واگذارم.

- هرگز.

- پس سرم راببوس تا تو و هشتاد تن از مسلمانان را نيز با تو، آزاد كنم.

عبداللّه چون دريافت كه جانِ ديگران از مسلمانان را خواهد خريد حاضر شد و سر او را بوسيد و همه آزاد شدند...(1)

اين نمونه يى است از منش يك جوان كه تربيت اسلامى يافته است و در پرتو تربيت، شخصيّتى چنان

_____________________

1 ـ سفينة البحار، ج 2، ص 128 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  22  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

عظيم به هم رسانده كه بى اختيار، همه ى ستايش آدمى را به كرنش خويش برمى انگيزاند. درود بر او باد و برشخصيّت پولادين و منش بلند او.

گناه، مهم ترين عامل تخريب شخصيت

آدمى به جز آنچه زير بناى موقعيّت، آبرو و منش ظاهرى او را مى سازد; بايد درصدد به دست آوردن عوامل ديگرى برآيد كه بنيان گذار ارزش هاى معنوى گردد.

ترك گناه از بزرگ ترين اين عوامل است كه سازنده ى شخصيّت حقيقى هر فرد مى باشد.

- امام محمدباقر(عليه السلام) مى فرمايند:

شوربختى و حادثه ها و نكبت و شكست، همه به

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  23  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

دست انسان و براثر گناه آلودگى. پيش مى آيد...(1)

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) مى فرمايند:

هلك من اضله الهوى...(2)

آن كه خواهش هاى تن گمراهش سازد، به هلاكت خواهد افتاد.

بزرگ ترين و در همانحال دل فريب ترين الگوى منش الگوى نهانى شخصيّت است كه هركس در وجدان و ذات خود، بدان بايد برسد.

و گناه هر چند پنهانى، اين پيكره ى بلند و دل فريب را از درون مى شكند و گرچه در بيرون، مردم آن را سالم بپندارند.

_____________________

1 ـ كافى، ج 2، ص 269 .

2 ـ غررالحكم، طبع نجف، ص 329 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  24  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و نيز آن گرامى مى فرمايد:

«كسى كه براى خود، شخصيّتى قائل نيست و خويشتن را حقير و پست مى كند، از او اميد نيكى مداريد. چنين كس، از ارتكاب پليدى ها باكى ندارد».

من هانت عليه نفسه فلاترج خيره(1)

اسلام، اجازه نمى دهد كه مسلمانان به پلشتى گناه آلوده گردند و با دونان و نادانان و ناشايستگان درآميزند.

____________________

1 ـ غررالحكم، ص 298 .