مسأله خلافت و

جانشينى پيامبر(صلى الله عليه وآله)

دوره چهارم، شماره نه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  2  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام جزوه : مسأله خلافت و جانشينى پيامبر(صلى الله عليه وآله)

نويسنده : هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق

ناشر : مؤسسه در راه حق قم - تلفن 2-7743221

تيراژ: 20000 جلد

نوبت چاپ : مكرّر

تاريخ چاپ : 1378 هـ ش

قطع: جیبی

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  3  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

تمام جوامع بشرى نياز به سرپرست و زمامدارى كه چرخ جامعه را به كار اندازد، درك مى كنند و به همين دليل موقعيكه زمامدارى از دنيا برود لازم مى دانند شخصى به جاى او بنشيند و زمام امور را به دست گيرد و هرگز حاضر نيستند جامعه بدون سرپرست و زمامدارى باقى بماند، زيرا مى دانند كه پيكره ى آن به زودى از هم مى پاشد و به هرج و مرج دچار مى شود.

جامعه ى مسلمانان نيز كه خود يكى از جوامع بزرگ بشرى است ضرورت و لزوم اين موضوع را درك كرده و مى داند كه پس از رحلت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)زمامدارى مى خواهد كه ضامن بقاى آن جامعه باشد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  4  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

ولى چون اين نياز انگيزه هاى مختلفى دارد هر جمعيّتى درباره ى خصوصيات زمامدار نظرى ويژه ى خود دارد و براساس آن انگيزه قضاوت مى كند، لذا گروهى از مسلمانان كه فكر مى كنند وظيفه ى زمامدار فقط تشكيل دادن حكومت است، مى پندارند كه خلافت و جانشينى پيامبر اسلام انتخابى است و خود مسلمانان مى توانند شخصى را به جاى پيامبر انتخاب كنند.

در مقابل، پيروان مذهب تشيّع كه بر اساس براهين علمى و فلسفى و نيز، آيات قرآن و روايات زياد، با ديد وسيعترى به اين مسأله مى نگرند و انگيزه ى نياز به زمامدار و جانشين پيامبر را تكامل همه جانبه ى بشر مى دانند، مى گويند:

زمامدارى كه از عهده ى اين كار برمى آيد، كسى

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  5  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

است كه برگزيده ى خدا باشد و همانند پيامبر(صلى الله عليه وآله); نيازهاى مادّى و معنوى مردم را كاملا تشخيص داده و به وسيله ى احكام واقعى الهى آنها را بر طرف سازد تا بتواند راه تكامل واقعى و سعادت همه جانبه ى انسان ها را هموار سازد.

اينك انگيزه ى واقعى نياز به جانشين پيامبر اسلام از ديدگاه تشيّع توضيح داده مى شود تا اين مسأله روشنتر گردد.

چرا به جانشين پيامبر نيازمنديم؟

انگيزه ى نياز به جانشين پيامبر همان انگيزه ى نياز به پيامبر يا ممتم همان اصل اساسى است چه آنكه طبق قانون ثابت و ضرورى هدايت عمومى، هر موجودى از موجودات جهان از راه تكوين و آفرينش، وسايل تكامل

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  6  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

آن فراهم شده و به سوى كمال و سعادت نوع خود هدايت و رهبرى مى شود.

نوع انسان نيز كه يكى از موجودات جهان آفرينش است از حكم اين قانون عمومى مستثنى نيست و مى بايد به وسيله ى قوانينى كه بر طبق ناموس آفرينش و درخور احتياجات واقعى او(اعم از مادى، معنوى و روحى و جسمى تنظيم شده و از هرگونه پيرايه و اغراض شخصى و انحراف به دور است، هدايت شود تا سعادت دنيا و آخرتش تأمين گردد. و درك اين برنامه كار عقل نيست زيرا بينش عقل انسان محدود است به اضافه: انديشه ى انسان از خطر اشتباه و انحراف فكرى و عاطفى در امان نيست و نمى تواند برنامه يى همه جانبه و صد در صد مفيد عرضه نمايد بلكه مى بايد پيامبران به وسيله وحى آن برنامه را از خدا دريافت كنند

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  7  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و بدون كوچكترين انحراف يا اشتباه به مردم تعليم دهند تا راه تكامل براى همه هموار گردد.

بديهى است كه اين دليل همچنان كه لزوم و ضرورت پيامبران را در ميان افراد بشر اثبات مى كند همچنين لزوم و ضرورت پيدايش افرادى را به عنوان امام و جانشين پيامبر به ثبوت مى رساند كه پيكره ى دست نخورده ى اين برنامه را حفظ كنند و بدون كم و زياد آن را به مردم تعليم دهند و با كردار و رفتار صحيح خويش مردم را به سوى كمال و سعادت واقعى سوق دهند، زيرا بدون اين كار بشر به كمال واقعى خود نمى رسد و نمى تواند از استعدادهاى نهفته و خداداد خود بطور كامل بهره بردارى نمايد و سرانجام، اين استعدادها كه مورداستفاده قرار نمى گيرد، لغو و بيهوده مى گردد و خداوند چنين نخواهد كرد، زيرا صحيح

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  8  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نيست استعداد ترقّى و تكامل را در انسانها بيافريند ولى وسايل بهره بردارى از آن را فراهم نسازد.

بوعلى سينا در كتاب شفا مى گويد: خدايى كه از ابروان و گودى كف پا هم كه به نظر مى رسد در زندگى انسان چندان ضرورتى ندارد دريغ نداشته، ممكن نيست جامعه را بدون راهنما و راهبر قرار دهد كه نتوانند به سعادت واقعى خود برسند(1).

اين است كه شيعه مى گويد: كمك هاى غيبى پيوسته ادامه دارد و بين عالم ربويى و عالم انسانى هميشه ارتباط برقرار است.

و همين دليل به خوبى روشن مى كند كه جانشين پيامبر بايد برگزيده ى خدا و از هرگونه گناه و اشتباه پاك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- ج 2 ، مقاله ى دهم، فصل 2 .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  9  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

و معصوم باشد چه آنكه كسى كه برگزيده ى خدا نباشد، مجهولات بيشمارى خواهد داشت و نيز از اشتباه و خطا مصونيت ندارد و در نتيجه نمى تواند سعادت همه جانبه ى بشر را تشخيص دهد و دين واقعى و دست نخورده را به مردم بياموزد تا در اثر به كار بستن آن مردم به سعادت واقعى خود برسند و تكامل يابند(1).

لذا، خداوند بزرگ در قرآن مى فرمايد: مسلمانان وظيفه دارند كه در تمام مسايل زندگى از برگزيدگان او پيروى كنند.

«يا ايّهاالذين آمنوا اطعيوا اللّه و اطعيوا الرسول و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تفصيل اين بحث رامى توان دركتاب شيعه دراسلام مطالعه بفرماييد ضمناً در اين مورد اگر سؤال داشتيد مى توانيد با خود ما مستقيماً در ميان بگذاريد.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  10  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اولى الامرمنكم»(1).

اى كسانى كه ايمان آورده ايد خدا را اطاعت و فرمانبردارى كنيد و از رسول خدا و اولى الامر پيروى و اطاعت كنيد.

بديهى است كه مقصود از اولى الامر كه خداوند اطاعت و پيروى آنان را همانند پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) لازم و واجب مى شمارد و به طور كلى دستور مى دهد در تمام مسايل زندگى از آنها پيروى كنيد، همان افراد برگزيده ى الهى هستند كه اشتباه و اغراض شخصى در وجودشان راه ندارد و پيوسته بشر را به واقعيات راهنمايى مى كنند نه افرادى كه در گفتار و كردار خود هزاران خطا دارند و پيرويشان موجب هدايت و تكامل واقعى انسان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره ى نساء، آيه 59.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  11  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نمى گردد(1).

آيا پيامبر اسلام جانشين خود را معين كرد؟

پيامبرى كه اسلام عزيز را از جان خود بيشتر دوست داشت و بهتر از همه مى دانست كه اسلام واقعى بايد در جهان انسانى پيوسته محفوظ بماند، تصور نمى رود كه رحلت كند و برگزيده ى خدا را معرفى نكرده باشد.

پيامبرگرامى اسلام از ابتداى رسالت خويش به اين موضوع اهميّت زيادى داد و در موارد مختلفى جانشين واقعى خود را به طور روشن معرّفى كرد.

هر كس در گفته هاى پيامبر اسلام بيانديشد، به خوبى درمى يابد كه نظر پيامبر اسلام به على(عليه السلام)و دودمان پاك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- براى توضيح بيشتر به تفسيرالميزان، ج 4، ص 427 - 412 مراجعه شود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  12  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

او بوده است و در اين امر به ديگران هيچ نظرى نداشته است.

اينك نظر شما را به نمونه اى از آنچه پيامبر اسلام در اين زمينه فرموده جلب مى كنيم:

1 - پيامبر(صلى الله عليه وآله) در آغاز دعوت به اسلام خويشان خود را در مكه جمع كرد و فرمود على وصى و جانشين من در ميان شما خواهد بود و بايد از او پيروى كنيد(1).

2 - دانشمندان شيعه و سنى نقل كرده اند كه پيامبر اسلام در مجامع عمومى آن هم در چند مورد فرمود: من دو چيز گرانبها بين شما مى گذارم چنانچه از آنها پيروى كنيد هرگز گمراه نمى شويد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تاريخ طبرى، ج 3، ص 1171 - 1173 اين حديث در كتابهاى معتبر شيعه و علماء مشهور و بزرگ اهل تسنن مذكور است.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  13  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1- قرآن كتاب خدا   2- عترت واهل بيت خودم

مبادا از آنان فاصله بگيريد و يا جلو بيافتيد كه منحرف مى شويد(1). منظور از اهل بيت كانون وحى و الهام است كه على(عليه السلام) و دودمان پاك او باشند. زيرا آنان را پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)معرّفى كرد و آنان بودند كه هيچگونه خطا و اشتباهى نداشتند و پيرويشان هرگز به گمراهى كشيده نمى شود.

3 - احمدبن حنبل كه از علماى بزرگ اهل تسنن است مى نويسد: پيامبر اسلام به على(عليه السلام) فرمود: تو پس از من از جانب من بر هر مؤمنى ولايت دارى(2).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- در كتاب غاية المرام به اين مضمون 39 حديث از اهل تسنن و 82 حديث از شيعه نقل كرده است، ص 211 - 235.

2- مسند احمدبن حنبل، ج 1، ص 331.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  14  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

4 - دانشمندان و علماى حديث عموماً ذكر كرده اند كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در آخرين سال زندگى خود پس از انجام حج در غدير خم مقابل ده ها هزار نفر ايستاده و فرمود: مرگ من نزديك شده و طولى نمى كشد كه از ميان شما مى روم آنگاه دست على(عليه السلام) را افراشت و گفت: هر كه من ولى و سرپرست او هستم على مولى و سرپرست او خواهد بود(1).

5 - روايات زيادى در دست است كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمود: جانشينان من از قريش و 12 نفر هستند و حتى در برخى از آنها خصوصيات ائمه اطهار و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اين حديث از احاديث قطعى است و در پيرامون آن، كتاب هاى مفصّلى تأليف شده است.براى توضيح بيشتربه الغدير، ج1مراجعه شود.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  15  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

نام مبارك آنها را ذكر نموده است(1).

نمونه هاى فوق كه برخى از آنها هنگام مرگ و سال آخر عمر آن حضرت به مردم ابلاغ شده است، به خوبى روشن مى كند كه پس از پيامبر گرامى چه شخصى بايد زمام امور مسلمانان را به دست بگيرد.

شورا در امامت و خلافت

برخى از نويسندگان مى گويند: امامت و خلافت هم باشور و اكثريت آراء ممكن است تعيين شود و در اين مطلب به چند آيه از قرآن كريم كه دستور مى دهد در كارها مشاوره كنيد استدلال و چنين تصوّر كرده اند كه انتخابات يكى از اصول اجتماعى و سياسى اسلام است غافل از اين كه:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- منتخب الاثر، ص 141 و 10 و غيره .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  16  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

1 - مسأله ى امامت متمّم اصل اساسى نبوّت است و همچنان كه نبوّت انتخابى نيست، امامت نيز كه جانشينى همان مقام است انتخابى نخواهد بود.

2 - اصل شورا در موردى قابل استفاده است كه وظيفه از جانب خدا و رسول او معّين نشده باشد و چنان كه ملاحظه شد، پيامبر اسلام طبق روايات صريح و روشن جانشين خود را معين كرد و با اين وصف ديگر موردى براى شور باقى نمى ماند.

3 - فرضاً اگر مشاوره در اين امر درست مى بود حتماً پيامبر خصوصيات آن را ذكر مى كرد و شرايط انتخاب كننده و انتخاب شونده را، به طور واضح بيان مى كرد تا مردم در مسأله اى كه اساساً بقاء و رشد جامعه ى اسلامى و حيات دين به آن توقف دارد، بيدار و هشيار باشند ولى مى بينيم كه چيزى درباره ى آن نفرموده بلكه

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  17  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

به عكس هنگامى كه بنى عامر نزد پيامبر(صلى الله عليه وآله)آمدند يك نفر از آنان به پيامبر گفت:

اگر ما با تو بيعت كنيم تا خدا تو را بر دشمنانت پيروز و غالب گرداند; آيا ممكن است پس از تو امر خلافت با ما باشد؟... آن گرامى فرمود:

امر خلافت به دست خداست و آن را هر كجا كه بخواهد مى گذارد....

«الامر الى الله يضعه حيث يشاء...»(1).

شيعه بر اساس نمونه هاى فوق، معتقد است كه جانشينان پيامبر كه وى ايشان را معرفى كرده است همه برگزيده ى خدا هستند، و نيز لازم مى داند كه در تمام مسايل زندگى از آنان كه دين واقعى و دست نخورده در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سيره ابن هشام، ج 1، ص 424، چاپ 1375 هجرى .

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  18  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

اختيار دارند، پيروى كند.

و خوشبختانه در اثر اين عقيده و گرايش ذخاير علمى و حقايق و معارف زيادى از امامان و پيشوايان معصوم خود جمع آورى كرده است كه مى تواند در تمام مسايل زندگى جوابگو باشد و از اين نظر غنى ترين مكتب مذهبى به شمار مى آيد.